Chỉ có một đam mê, đó là đam mê cho hạnh phúc.
- Denis Diderot
Vào năm 2005, Steve Jobs có bài phát hiểu tại Đại học Stanford. Ông nhắn nhủ nhiều lần: “Hãy yêu thích những gì bạn làm”. Bây giờ, câu nói đó đã biến tướng thành: “Làm những gì mình yêu thích”.
Nhưng chưa dừng lại ở đó, câu nói đó dẫn đến một lời khuyên khác tương tự: “Hãy làm những gì bạn đam mê”.
Cả hai lời khuyên này cộng lại, chúng ta có hai lời khuyên tệ nhất.
Càng sớm từ bỏ hai lời khuyên này, bạn càng nhanh chóng tìm thấy cuộc sống tự do. Đây là lý do vì sao:
Ai cũng có đam mê đối với một điều gì đó. Vấn đề là không ai quan tâm đến những người làm theo đam mê nhưng thất bại. Liệu thần tượng âm nhạc Mỹ có đam mê ca hát? Dĩ nhiên là họ có. Vậy bạn có nên đi hát thử nếu không có đam mê? Tuy nhiên, còn hơn một trăm chín mươi ngàn ứng viên thất bại nhưng có đam mê thì sao? Bạn có bao giờ nghe đến họ?
Kế đến, bạn còn nhớ lý do vì sao mua sản phẩm của Apple? Bạn có quan tâm đến động cơ của Steve Jobs? Liệu việc ông ấy thích làm có ảnh hưởng đến quyết định của bạn? Có ai trong khi xếp hàng chờ đợi nghĩ đến ông?
Dĩ nhiên là không. Bạn mua hàng vì giá trị của sản phẩm. Động cơ của nhà sáng lập không ảnh hưởng gì đến quyết định của bạn.
Hãy để tôi cho bạn thêm một ví dụ. Bạn vào nhà hàng và gọi món bò bít tết. Nhân viên mang ra món bò dai nhách. Bạn yêu cầu trả lại, chủ nhà hàng đến gặp bạn và nói: “Xin lỗi, tôi yêu thích nấu ăn nên bạn phải thích món ăn tôi nấu”.
Chốt lại, không ai quan tâm đến động cơ của bạn. Không ai quan tâm bạn có thích những gì bạn làm hay không! Không ai quan tâm đến động cơ muốn làm giàu, tự do hay bất kỳ điều gì bạn muốn. Nếu bạn có điều người khác cần và truyền tải đúng thông điệp về giá trị sản phẩm, người khác sẽ mua hàng. Đam mê, tình yêu hay bất kỳ điều gì khác đều không liên quan.
Kế đến, ngay khi bạn nghe theo hai lời khuyên đó, bạn trở nên ích kỷ và bạn đã đi ngược lại nguyên tắc phục vụ trong chương 25. Điều này làm bạn mờ mắt trước cơ hội bởi vì bạn chỉ tập trung vào điều bạn muốn hoặc không muốn thay vì mong muốn của người khác.
Một lần nữa, tôi xin nhắc lại: không ai quan tâm đến động cơ của bạn.
Ba mẹ tôi nói tôi có tài năng đặc biệt. Có thể đúng, nhưng trong mắt của người khác, điều đó không có ý nghĩa gì. Họ không quan tâm đến điều đó. Nếu đam mê của bạn không giúp giải quyết vấn đề cho người khác, nó chẳng giúp ích gì cho bạn.
Thị trường đầy những sản phẩm làng nhàng do những ông chủ “làm những gì mình thích”. Hậu quả là cung quá cầu, đột nhiên “theo đuổi đam mê” trở thành cuộc đua giảm giá.
Những thất bại khi mới khởi nghiệp của tôi chính là do hai lời khuyên sai lầm này. Tôi làm những gì mình thích và bỏ qua nhu cầu của thị trường. Tôi thử mọi thứ mình đam mê nhưng rốt cuộc chẳng đi đến đâu.
Một hậu quả khác từ lời khuyên này là cơ hội bị giới hạn. Ví dụ, nếu bạn thích môn bơi lặn, bạn sẽ tự giới hạn cơ hội của mình xung quanh lĩnh vực này. Và nếu doanh thu từ lĩnh vực này chỉ chiếm 0,00002% GDP, bạn không có cách gì kiếm được nhiều hơn.
Có anh bạn doanh nhân thích trượt tuyết. Sau khi mất mười tám tháng không bán được gì từ việc kinh doanh ván trượt. Anh mở công ty chăm sóc thú cưng, và sau vài năm anh bán công ty, anh trở thành triệu phú. Tuy thế, anh chẳng có con thú cưng nào cả. Còn tôi? Tôi có gần năm năm làm trong lĩnh vực liên quan đến xe Limousine. Tuy thế, tôi chẳng có đam mê nào cho lĩnh vực này ngoài quá trình tạo ra giá trị cho nó.
Lý do kế tiếp là làm những gì mình thích có thể làm thay đổi đam mê của bạn. Ví dụ, tôi bắt đầu lái xe thuê vì thích lái xe. Sau khi làm một thời gian, bây giờ tôi lại ghét lái xe. Sau hai mươi năm, tôi vẫn còn ghét.
Lý do cuối cùng tại sao làm những gì bạn thích là lời khuyên tệ hại vì nó sẽ dẫn bạn đến với cách nghĩ tài năng là đủ mà không cần phải nỗ lực cải thiện. Ví dụ, tôi đã từng thú nhận mình là người hướng nội. Điều đó có nghĩa là tôi sẽ từ chối nếu người lạ mời ra quán uống cà phê và thay vào đó là tìm nơi yên tĩnh đọc sách. Nó cũng có nghĩa là tôi không thích danh tiếng. Tuy thế, tôi vẫn xuất hiện trước đám đông để quảng bá sách của mình. Nếu chỉ làm những gì mình thích thì tôi đã không làm.
Và điều này dẫn đến nghịch lý trớ trêu: bí mật để thành công không phải là làm những gì bạn thích mà là ngược lại, làm những gì bạn ghét. Mức độ chịu đựng của bạn trước những điều khó khăn sẽ chỉ ra bạn muốn thành công đến mức nào. Đam mê sẽ không giúp tôi đứng trước đám đông hai giờ để quảng bá sách – mục đích và ý nghĩa giúp tôi làm thế.
Chốt lại, hai lời khuyên đó cho bạn lý do để từ chối hành động. Nói một cách đơn giản, bạn sẽ không phát triển thành người có tố chất cần thiết để thành công nếu né tránh những gì bạn không thích.
PHẢN HỒI TÍCH CỰC: CHÌA KHÓA DẪN LỐI ĐAM MÊ
Vậy lời khuyên của Steve Jobs là sai? Bạn nên bỏ qua lời khuyên của tỷ phú và nghe theo lời khuyên của tôi, triệu phú? Nếu chưa đủ thuyết phục, tôi sẽ cho bạn thêm lời khuyên của hai tỷ phú nữa Mark Cuban và Marc Andreessen. Có lần Marc Andreessen viết trên Twitter:
#1: “Làm những gì bạn thích”/“Theo đuổi đam mê” là lời khuyên nguy hiểm.
Thêm một lần khác:
#5: Lời khuyên tốt hơn là “làm những gì có ích” – tập trung vào việc đem đến giá trị cho người khác thay vì động cơ ích kỷ của cá nhân.
Trên trang blog của mình, Mark Cuban viết:
“Theo đuổi đam mê” là lời khuyên tệ nhất.
Vậy ai đúng ai sai?
Tôi nghĩ là tất cả đều đúng.
Tôi biết ẩn ý của Steve Jobs chính là niềm vui khi mọi người nhận ra giá trị của những gì bạn đem đến. Đó là khi có người nói “Sản phẩm của bạn thật tuyệt vời”, hoặc “Tôi thích sản phẩm của bạn, đây là tiền mua hàng”, và khi đó bạn sẽ thích những gì mình làm.
Bên cạnh lý do mạnh mẽ để bền bỉ hành động, phản hồi tích cực của thị trường cho bạn động lực để tiếp tục. Tuy nhiên, bất cứ khi nào thiếu đi phản hồi này, nó rất dễ khiến bạn chán nản và từ bỏ.
Bạn còn nhớ cảm giác phấn khích lúc mới bắt đầu một dự án mới? Ai mới bắt đầu viết blog thì đều rất đam mê. Nhưng sau vài bài viết mà không có ai phản hồi thì đam mê mất dần.
Điều này giải thích vì sao có hàng triệu trang blog chỉ có hai hay ba bài viết. Nếu những bài viết đầu tiên có hàng triệu người xem và chia sẻ thì sao? Phản hồi tích cực của thị trường sẽ làm cho bạn phấn khích và tiếp tục. Bạn thấy đấy, rất dễ để thích những gì mình làm khi người khác đánh giá cao nó. Bạn nghĩ tôi sẽ viết cuốn sách này nếu cuốn sách đầu tiên bán được vài cuốn?
Đam mê trở nên mạnh mẽ khi nỗ lực của bạn nhận được phản hồi tích cực.
Tương tự như thế, Jobs nói thêm trong bài phát biểu:
Tôi rất may mắn. Tôi tìm thấy việc tôi thích làm ngay từ khi còn trẻ. Tôi và Woz bắt đầu Apple trong ga-ra khi vừa mới đôi mươi. Chúng tôi nỗ lực và chỉ trong mười năm đã chuyển biến Apple thành công ty có giá 2 tỷ đô-la và hơn bốn ngàn nhân viên.
Liệu Jobs có thực sự đam mê? Nếu bạn làm được như thế thì sao? Bạn có thích những việc mình làm?
Trái lại, nếu Jobs thất bại và chẳng làm nên cơm cháo gì. Không Apple, không khách hàng, không sản phẩm. Liệu ông có đứng lên phát biểu “Thích những gì mình làm”?
Do đó, ẩn ý đằng sau câu nói của Steve Jobs không phải là thích làm một việc gì đó mà là yêu thích và đam mê cho kết quả tích cực từ những gì mình làm.
Cũng tương tự như khi đội bóng bạn yêu thích thắng trận, ai cũng vui phải không nào? Tuy thế, khi thua trận thì sao? Chiến thắng thúc đẩy đam mê; thất bại thì không.
Một ví dụ khác tôi đọc được vào năm 2011 là Leonard Kim sau khi bỏ việc đã bắt đầu viết blog. Sau ba bài viết không được ai quan tâm, anh từ bỏ.
Một thời gian sau, anh viết một bài trên Quora. Ngay từ bài viết đầu tiên, anh nhận được một trăm lẻ hai lượt xem. Không có gì quá đặc biệt. Tuy nhiên, một ngày nọ có người thích bài viết của anh và chia sẻ cho một ngàn người khác. Đột nhiên anh thay đổi, kết quả tích cực khiến anh phấn khích và bắt đầu viết nhiều hơn. Vào tháng kế tiếp, bài viết của anh nhận được ba ngàn lượt xem. Tháng kế tiếp là sáu mươi mốt ngàn người theo dõi và một trăm sáu mươi hai ngàn lượt xem. Sau mười tám tháng, anh có hơn mười tám triệu lượt xem.
Điều gì đã thay đổi từ khi ba bài viết đầu tiên không có ai đọc?
Chính là kết quả phản hồi tích cực.
Tương tự như thế, bạn có biết ông chủ Steve Ells của chuỗi nhà hàng thức ăn nhanh Mehico Chipotle không có đam mê gì với các món trong nhà hàng của ông? Tuy nhiên, phản hồi của thị trường thì khác. Khách hàng yêu thích và lợi nhuận tăng cao. Đột nhiên, “theo đuổi đam mê” trở nên không có ý nghĩa gì. Có lần Ells nói:
Tôi còn nhớ cảm giác tội lỗi khi mở thêm các nhà hàng Chipotle bởi vì tôi không làm theo đam mê của mình. Tuy nhiên, cảm giác đó nhanh chóng thay đổi. Và tôi nhận ra đó chính là đam mê của mình.
Và đó chính là sức mạnh của kết quả phản hồi tích cực.
Mục đích hiện tại của tôi là quảng bá cuốn sách này. Cần phải có nhiều hành động thiết thực và đôi khi những việc đó không có gì làm vui. Tuy thế, tôi cảm thấy phấn khích khi vừa sáng thức dậy đã thấy thu nhập từ bán sách là 1.500 đô-la. Tôi thấy đam mê khi nhận được rất nhiều email nói sách của tôi giúp thay đổi cuộc đời. Tôi phấn khích khi có người đặt đơn hàng ba trăm cuốn. Tuy thế, không có gì vui vẻ khi dành ra ba mươi phút để xử lý đơn hàng. Tôi không thấy phấn khích gì khi đứng trước đám đông quảng bá sách, mà là cảm thấy phấn khích cho kết quả sau đó.
Do đó, hãy xác định rõ đam mê, mục đích và ý nghĩa. Trong mô hình khởi nghiệp UNSCRIPTED, niềm tin giúp bạn định hướng đến mục đích và ý nghĩa. Mục đích đó dẫn lối cho hành động – đôi khi rất khó khăn và không dễ dàng gì. Hành trình của bạn sẽ có lúc lên lúc xuống. Khi bạn nhận được kết quả phản hồi tích cực, bạn càng thấy phấn khích hơn.
Đam mê có thể dẫn đến thất bại. Chính kết quả phản hồi tích cực làm cho đam mê trở nên mạnh mẽ. Đừng đam mê những gì cần làm, mà đam mê cho kết quả cuối cùng. Hãy đam mê cho khát vọng cuộc sống mà bạn muốn để nó giúp bạn làm những gì cần thiết. Chốt lại, bạn không cần phải theo đuổi đam mê; nó là điều gì đó đã có sẵn bên trong bạn.