Trong bài thơ “Em đừng yêu anh” của tôi có một khổ thơ: “Những năm tháng ở Trường Sơn/Cơn sốt run căn hầm lót lá/ Những năm tháng đói quay, đói lả/ Đào củ măng rừng thoi thóp suốt mùa mưa”. Khổ thơ được vài nhà thơ cho là hay nhất trong bài thơ đậm chất bi quan và bi lụy, thiếu sức chiến đấu. Cả bài thơ chỉ được mấy câu này khắc họa đúng với hình ảnh của một người lính Trường Sơn đang mắc bệnh sốt rét nhưng vẫn phải chiến đấu để chống chọi lại nó. Nhưng tôi lại không trách mình vì tôi, một người lính Trường Sơn da vàng mắt trắng, môi thâm sau nhiều năm bị sốt rét rừng giày vò không còn tự tin vào mình nên khuyên người bạn gái như thế. Không một người lính Trường Sơn nào lại không bị một lần sốt rét. Trên đường Trường Sơn vào mặt trận hình ảnh của đội quân đi vào khác với hình ảnh của đội quân đi ra. Đội quân đi ra là đội quân mang trong mình ký sinh trùng sốt rét. Kể cả những thương binh khập khiễng quấn đầy băng trắng. Không ít người đi được một vài trạm giao liên lại phải vào bệnh xá điều trị sốt rét.
Mà cũng lạ thật người bị sốt rét cơn như là người giả vờ ốm. Cả ngày khỏe mạnh, gùi đạn, gùi gạo, đào công sự như lực sĩ nhưng đến chiều bỗng dưng run cầm cập quấn vào người bao nhiêu là màn sô, tăng, võng vẫn rét. Rét từ trong rét ra, giống như có một luồng khí rút hết hơi người trong ruột gan mà thổi tống ra ngoài cơ thể. Khi lên cơn sốt uống thuốc kí ninh là đỡ, cố gắng ăn rồi nằm nghỉ qua đêm, sáng hôm sau lại bình thường, đến chiều lại sốt. Cái chu kỳ ấy cứ lặp đi lặp lại cả tháng, cả năm. Ở chiến trường người bị sốt rét chỉ điều trị thuốc ký ninh loại viên uống và loại tiêm. Người nặng thì tiêm, tiêm mông là chủ yếu. Khi tiêm phải nằm úp xuống, y tá cắm một cái lút cả kim tiêm vào mông. Có người tiêm nhiều quá cơ mông chai cứng lại. Nhưng như vậy vẫn không sợ, sợ nhất là sốt rét ác tính. Người bị sốt rét ác tính có triệu chứng rối loạn hành vi, rối loạn ý thức, đôi khi co giật, liệt người…
Chúng tôi hành quân vào Trường Sơn được khoảng một tháng thì có chiến sĩ đã mắc sốt rét, lần đầu không biết cứ tưởng là bị cảm nhưng đến trạm nghỉ quân y họ nhìn thấy là phát hiện ra sốt rét liền. Có chiến sĩ bị giữ lại trạm giao liên nhưng qua một đêm ngủ dậy thấy khỏe như không lại vác ba lô theo đoàn hành quân. Ban đầu mới một vài chiến sĩ thì dễ, càng đi vào sâu số chiến sĩ bị mắc sốt rét càng tăng, có người thì bộ đội thay nhau cáng, có người đành phải nằm lại bệnh xá của trạm giao liên.
Sốt rét là thứ bệnh phổ biến ở Trường Sơn, là kẻ thù cùng chung giường, chung võng, chính “nó” đã loại khỏi vòng chiến đấu nhiều cán bộ chiến sĩ của ta khi chưa kịp cầm súng trên mặt trận.
Ca sốt rét ác tính đầu tiên tôi chứng kiến trên đường hành quân là ca sốt rét của anh Chuyên. Chuyên quê ở Yên Thành, Nghệ Tĩnh (nay là Nghệ An). Chuyên có cái sẹo vắt từ bên này sang bên kia cằm giống như bộ râu. Di chứng của cái nhọt bị phẫu thuật, cái nhọt quê tôi gọi nôm na là nhọt mạch lươn, nó làm cho gương mặt điển trai của anh kém đi nhiều “chân kính!”. Khi còn ở đơn vị huấn luyện, Chuyên là chiến sĩ văn nghệ vừa hát hay vừa thổi sáo giỏi. Nhất là thổi sáo, tiếng sáo anh cất lên nghe vừa tha thiết vừa ríu ra ríu rít như có một vườn chim. Trên đường hành quân Chuyên không hát, chỉ thổi sáo. Những đêm ở trạm nghỉ anh lôi sáo ra thổi, chiếc sáo mang theo là chiếc sáo mà như anh kể có nó từ cái thuở ngồi trên lưng trâu. Trước khi bị sốt rét ác tính Chuyên đã bị sốt rét cơn nhiều ngày nhưng anh không chịu nằm gửi lại ở bệnh xá của trạm giao liên. Có lần sốt đơn vị gửi anh ở bệnh xá, đến giờ nghỉ hành quân dọc đường đã thấy anh bám lẽo đẽo sau đội hình. Anh bảo nằm ở bệnh xá nhớ đơn vị và buồn không chịu được.
Hôm ấy nghỉ ở trạm giao liên hai ngày chúng tôi đi nhận gạo, thực phẩm bổ sung cho đủ cơ số, Chuyên thì sốt li bì nằm bẹp như dán người trên võng. Sáng sau hành quân vẫn không thấy đỡ, đại đội gửi lại bệnh xá thì anh không chịu vì vậy chúng tôi cắt nhau cáng anh đi theo. Đi được nửa chặng đường thì Chuyên bỗng giật đùng đùng trên võng. Mấy chiến sĩ đè xuống cho y tá tiêm ký ninh, nhưng chỉ được một lúc thì Chuyên lại co giật sùi cả bọt mép, mắt trợn trừng trắng dã. Y sĩ đi bên cạnh lại lau mồ hôi, đắp khăn ướt cho anh và lại tiếp tục cáng anh đi. Một lúc sau thấy Chuyên nằm yên tưởng anh ngủ chúng tôi yên tâm đi đến giờ nghỉ giải lao. Khi đặt Chuyên xuống thì không ngờ anh đã tắt thở từ lúc nào. Cả đoàn quân lặng đi, không ai nói gì. Chúng tôi cáng Chuyên đến trạm nghỉ và mai táng anh bên cạnh những ngôi mộ nằm kề nhau sát đường mòn. Cả đêm ấy nhiều đứa trong đại đội không ngủ.
Ở Trường Sơn bộ đội bị sốt rét ác tính hy sinh trên đường hành quân hoặc ở hậu cứ đơn vị chiến đấu là chuyện thường gặp, nhất là vào mùa mưa bộ đội rút ra hậu cứ để củng cố lực lượng. Nghe nhiều trường hợp nhưng cơn sốt ác tính cướp đi Chuyên trên đường hành quân cứ ám ảnh tôi mãi. Và lần thứ hai tôi lại gặp một trường hợp hy sinh thật hy hữu, anh hy sinh mà không ai biết và có lẽ hy sinh vì sốt rét ác tính.
Ngày ấy sở chỉ huy tiền phương của tiểu đoàn tôi đóng quân tại thung lũng dưới chân điểm cao 450. Cách sở chỉ huy tiểu đoàn bộ đóng quân chừng một giờ đi rừng là một đơn vị bộ đội địa phương đang phối hợp chiến đấu với Trung đoàn 6. Mỗi lần chuyển công văn điện khẩn đến đơn vị bộ đội địa phương chúng tôi phải đi qua một con đường rừng khấp khuỷu và rất cheo leo chạy dọc dài suốt bình độ 229. Đó là con đường đi trong rừng già nhiều vắt, muỗi, rắn xanh và cả thú dữ, nhưng đáng ngại nhất là các cuộc chạm súng giữa thám báo địch và trinh sát của ta. Hôm ấy cũng như mọi lần tôi chuyển công văn cho đơn vị bộ đội địa phương cũng đi trên con đường mòn độc đạo dọc bình độ 229. Tôi lội thật nhanh theo dòng nước chảy xiết của sông Tà Vệ vào mép rừng. Đây là đoạn sông chia cắt hai cánh rừng già và lại có con đường vận tải chạy dọc sông nên bọn thám báo, biệt kích hay mật phục. Phát hiện thấy ta, chúng gọi pháo hoặc hỏa lực trên điểm cao 450 bắn xuống. Hàng ngày đi qua đoạn sông này chúng tôi phải vượt thật nhanh để lẫn vào đường mòn trên bình độ 229.
Tôi đi được khoảng mươi phút thì vướng vào một tổ ong muỗi, khu rừng này rất nhiều loại ong, loại ong độc như ong đất, ong vò vẽ. Cả đoàn ong muỗi bu vào mặt tôi, loại ong này không độc lắm, nó đốt như kiến cắn nhưng nhiều con đốt khiến cho người bị đốt có thể mặt sưng vù, mí mắt tịt lại không mở ra được. Bị ong muỗi đốt bất ngờ tôi vội chạy xuống con suối dưới chân đồi ngụp sâu xuống nước. Phải nhiều lần ngụp lặn xuống sâu thì bọn ong muỗi không đốt được mới chịu bay đi.
Tôi vuốt mặt cắn răng chịu cơn đau vạch một lối khác đi lên đường mòn để tránh đàn ong muỗi. Bỗng tôi giật mình phát hiện ra dưới khe núi có một chiếc võng treo lệch giữa hai thân cây. Nhìn chiếc võng và cách buộc dây tôi đoán chắc đó là bộ đội ta rồi nhưng tôi vẫn cẩn thận quan sát để tiếp cận gần. Vừa dò từng bước tôi vừa tự hỏi tại sao người ngủ qua đêm mà lại không mắc tăng che mưa che gió? Rồi tôi lại nghĩ có lẽ anh bộ đội này cũng là lính trinh sát hay liên lạc như tôi thường đi một mình, mệt quá treo võng nghỉ một lúc. Tôi phục mãi vẫn không thấy người trên võng cựa quậy hay trở mình nên sinh nghi. Biết đâu mình mắc bẫy nghi binh của biệt kích địch. Vì vậy tôi cẩn trọng quan sát xung quanh, chờ đợi và phán đoán tình hình. Nhưng chờ mãi, đợi mãi tôi vẫn không phát hiện thêm điều gì. Tôi lại dò dẫm từng bước tiến gần chiếc võng và hoảng hốt nhận ra một chiến sĩ đã chết trên võng không biết tự bao giờ. Có lẽ rất lâu rồi, qua mưa, qua nắng cơ thể anh đã phân hủy chỉ còn hài cốt trong bộ quân phục. Không cần phải suy đoán nữa, chắc chắn người lính hy sinh trên chiếc võng đang đi làm nhiệm vụ thì bất ngờ cơn sốt ác tính ập đến. Anh chỉ kịp treo võng nằm và mãi mãi không dậy nữa…
Sốt rét Trường Sơn như những cơn ác mộng với người lính. Khi cầm bút ghi lại những câu chuyện này tôi vẫn có cảm giác những ngón tay cứ run run theo từng nét chữ. Có mùa mưa dưới chân dốc H15, hay trên A Vao, A Lưới nhiều lần tôi đi đào măng rừng cơn sốt cũng bất chợt đến. Những lúc như thế tay cầm chiếc xẻng cũng không nổi, đồng đội ôm nhau dìu về hậu cứ. Nằm trong hầm đắp lên người đống chăn áo rồi mà cơn sốt vẫn rung căn hầm chữ A bần bật.