Tác giả: Kai-Fu Lee and Chen Qiufan
Người tóm tắt bản dịch: Huệ Chi
Thế giới hiện đại mà chúng ta đang sống đã là một loại hình khoa học viễn tưởng. Ai có thể nghĩ rằng, một ngày bạn có thể yêu cầu các thiết bị gia dụng phát cho bạn một bài hát hoặc bạn có một chiếc máy tính trong túi để nhắc nhở bạn khi đến giờ đi dạo? Nhưng điều này chỉ là khởi đầu. Sự phát triển của học sâu và tiếp thu ngôn ngữ tự nhiên sẽ thúc đẩy các đổi mới AI. Xe ô tô tự hành và vũ khí đã được phát triển. Và các video deepfake, trò chơi thực tế ảo đang trở nên thuyết phục đến mức khó có thể phân biệt hư cấu với thực tế.
Cuốn sách AI và Viễn Cảnh Cuộc Sống 2041 của tác giả: Kai-Fu Lee, Chen Qiufan bắt đầu bằng một câu chuyện ngắn, hư cấu về thế giới có thể trông như thế nào vào năm 2041 - tức là sau 20 năm phát triển của AI, tiếp theo là phân tích về tác động của những phát triển này đối với xã hội. Cùng nhau, họ sẽ giúp bạn chuẩn bị cho cuộc cách mạng AI.
AI có thể giúp bạn tối ưu hóa cuộc sống của mình - nhưng nó cũng có thể vũ khí hóa dữ liệu của bạn.
Ở Mumbai, vào năm 2041, gia đình Nayana đã giảm đáng kể phí bảo hiểm của họ, bằng cách đăng ký với một công ty bảo hiểm mới có tên là Ganesh Insurance. Họ phải đồng ý chia sẻ tất cả dữ liệu cá nhân của họ với công ty.
Câu chuyện của Nayana cung cấp một cái nhìn sâu sắc về cách AI có thể khơi mào lại sự phân biệt đối xử đã có trong xã hội. Một trong những phát triển AI quan trọng nhất trong thập kỷ qua là học sâu. Học sâu cho phép máy tính đưa ra dự đoán, phân loại dữ liệu và nhận dạng các mẫu. Học sâu là công nghệ Facebook sử dụng, để tạo ra các đề xuất được cá nhân hóa và tối đa hóa thời gian bạn dành cho mạng của Facebook. Bằng cách phân tích mỗi lần nhấp bạn thực hiện và so sánh dữ liệu của bạn với hàng triệu người khác trong hệ thống của họ, nền tảng có thể dự đoán chính xác điều gì sẽ thu hút bạn.
Học sâu có thể có những lợi ích to lớn. AI có thể phân tích hàng triệu điểm dữ liệu và tạo ra các kết nối có thể tránh xa tâm trí con người. Nhưng AI thiếu sắc thái và sự phức tạp trong suy nghĩ của con người. Nó không thể rút ra từ kinh nghiệm cá nhân, khái niệm trừu tượng hoặc cảm giác thông thường.
Và AI dễ bị thành kiến và phân biệt đối xử. Trong câu chuyện của Nayana, ứng dụng không biết rằng mối quan hệ tình yêu của cô ấy đến từ một "đẳng cấp" khác. Nhưng bằng cách phân tích dữ liệu của gia đình anh ta và theo dõi nơi anh ta sống, nó vẫn cho rằng sự kết nối sẽ là một "mối đe dọa" đối với sức khỏe của gia đình Nayana. Học sâu sẽ chỉ ngày càng có giá trị và mạnh mẽ hơn trong những năm tới. Câu hỏi làm thế nào để làm cho nó có lợi cho toàn xã hội, sẽ là một trong những mối bận tâm cấp bách nhất của chúng ta trong tương lai gần.
Đến năm 2041, deepfakes sẽ trở nên thuyết phục đến mức hầu như không thể phát hiện ra các gian lận.
Vào năm 2018, một đoạn video quay cảnh cựu Tổng thống Obama gọi Tổng thống Trump là “kẻ ngu ngốc hoàn toàn” đã lan truyền trên mạng, gây ra một sự náo động. Đó không phải là sự thật - đó là một sự phá cách do Buzzfeed tạo ra, để cho thấy những gì có thể xảy ra với công nghệ AI và cảnh báo mọi người hãy hoài nghi về những gì họ nhìn thấy.
Để phát triển công nghệ tạo ảnh sâu, trước tiên, các nhà phát triển cần dạy máy tính xử lý và tạo cảm giác hình ảnh. Vì vậy, họ đã lấy cảm hứng từ não người, nơi có vỏ não thị giác thu thập thông tin về một hình ảnh trước khi gửi đến tân vỏ não, nơi xử lý thông tin đó và sau đó gán ý nghĩa phức tạp hơn cho những gì được nhìn thấy. Sử dụng mô hình này, các nhà thiết kế đã tạo ra một mạng nơ-ron phức hợp, hay CNN.
Để tạo deepfakes, bạn cần một loại công nghệ cụ thể được gọi là Mạng đối thủ chung, hay GAN, bao gồm hai CNN. Một trong số đó là "máy giả mạo", phân tích hàng chục triệu pixel trong mọi hình ảnh mà nó nhìn thấy, chọn ra các đặc điểm độc đáo của mọi hình ảnh. Nếu người giả mạo đã phân tích hình ảnh của những con chó, nó có thể tổng hợp một hình ảnh con chó giả. Nó gửi thông tin này đến CNN thứ hai trong mạng, đây là một loại “thám tử”. Nó kiểm tra bức tranh giả với bức tranh thật và thông báo cho kẻ giả mạo về bất kỳ lỗi nào. Kẻ giả mạo sau đó sử dụng phản hồi đó để cải thiện hình ảnh và gửi lại cho thám tử. Chu kỳ này lặp đi lặp lại hàng triệu lần, cho đến khi không thể phân biệt được con chó giả với con chó thật. Và quá trình này có thể được sử dụng để tạo ra các video deepfake cũng như hình ảnh rất thuyết phục.
Tất nhiên, điều này có thể gây ra những hậu quả nguy hiểm. Như câu chuyện của Amaka làm nổi bật, deepfakes có thể được sử dụng như một vũ khí chính trị, làm mất uy tín của các ứng cử viên hoặc truyền bá thông tin tuyên truyền. Chúng cũng có thể được sử dụng để đe dọa hoặc tống tiền mọi người. Trong thế giới thực, vào năm 2019, hàng loạt phim khiêu dâm deepfake có khuôn mặt của những người nổi tiếng đã tràn ngập các trang web khiêu dâm.
Để chống lại những trò lừa đảo sâu, các lập trình viên đã chạy đua để tạo ra phần mềm có thể phát hiện những điểm bất thường mà mắt người không thể nhìn thấy. Nhưng deepfakes đang phát triển nhanh chóng.
AI đồng hành sẽ giúp mọi người học theo những cách mới.
Mặc dù hầu hết mọi người không có người bạn đồng hành ảo hỗ trợ như Atoman, nhưng nhiều người đã tương tác với những người trợ giúp AI - chẳng hạn như trò chuyện với trợ lý tự động trong khi thay đổi đặt chỗ chuyến bay.
Các nhà khoa học máy tính đã cố gắng cung cấp cho máy tính khả năng nói chuyện với con người trong nhiều thập kỷ. Nhưng cho đến rất gần đây, những nỗ lực này đã bị hạn chế, bởi việc dạy máy tính cách phản ứng với các lời nhắc đàm thoại đã tốn nhiều công sức như thế nào. Phát minh của Google về "máy biến áp" vào năm 2017 đã thay đổi tất cả những điều đó. Máy biến áp là một mạng nơ-ron truyền thứ tự. Bằng cách phân tích hàng triệu trang văn bản, nó có thể xác định các mẫu hội thoại và dự đoán những gì nó sẽ nói để đáp lại một tuyên bố nhất định mà không cần bất kỳ sự can thiệp nào của con người. Gần đây, viện OpenAI đã ra mắt máy của riêng mình, có thể sao chép phong cách của bất kỳ nhà văn nào và làm thơ. Nó được tạo ra bằng cách cung cấp cho máy văn bản mà trung bình con người sẽ mất 500.000 cuộc đời để đọc.
Và hãy nhớ, Atoman đã giúp Golden Sparrow làm bài tập như thế nào không? Những phát triển này có khả năng biến đổi hoàn toàn nền giáo dục. Các “giáo viên” AI được cá nhân hóa có thể mang lại cho học sinh sự chú ý mà họ không nhận được trong các lớp học ồn ào. Gia sư AI có thể giúp giáo viên giải tỏa một số nhiệm vụ nặng nề nhất của họ, như chấm điểm bài vở, giao bài tập về nhà và trả lời các câu hỏi thông thường. Trong khi đó, giáo viên con người vẫn sẽ có vai trò thiết yếu trong việc giúp học sinh phát triển trí tuệ cảm xúc, sự sáng tạo và các kỹ năng xã hội.
AI sẽ cách mạng hóa lĩnh vực chăm sóc sức khỏe cho thế hệ Covid
Sự phát triển của AI sẽ là công cụ để điều trị virus và cho phép mọi người điều chỉnh hành vi của họ để tránh nhiễm virus.
Ngay cả bây giờ, việc dựa vào điện thoại thông minh để tính toán nguy cơ lây nhiễm không còn là điều hiếm gặp, và nhiều quốc gia đã phát triển các ứng dụng gửi cảnh báo khi có người có khả năng bị nhiễm bệnh ở gần. Những ứng dụng này sẽ chỉ trở nên phổ biến hơn, điều này có thể dẫn đến những cuộc chiến gay gắt về quyền riêng tư và sự an toàn. Ngày nay, mọi người được yêu cầu chứng minh tình trạng tiêm chủng của họ thông qua mã QR trong một ứng dụng. Trong tương lai, có lẽ chúng sẽ cần đeo màng cảm biến sinh học, giống như màng cảm biến sinh học, truyền dữ liệu sinh lý và cho biết thời điểm tiêm chủng của chúng hết hạn. Và khi hồ sơ sức khỏe được số hóa, các bác sĩ sẽ ngày càng tin tưởng vào nó khi chẩn đoán và điều trị bệnh. Và phần mềm mới sẽ cách mạng hóa tốc độ phát triển vắc xin Covid.
Covid cũng có thể có những ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe tâm thần và thói quen xã hội của con người. Mặc dù phần lớn mọi người sẽ không hoàn toàn trốn tránh thế giới, nhưng nhiều người đã thận trọng hơn nhiều về việc họ đi đâu và nhìn thấy ai. Các công nghệ AI như robot giao hàng sẽ giúp kích hoạt những thay đổi này trong hành vi. Nhưng cho đến nay, robot không thể trải nghiệm tình yêu. Vì vậy, những người cảm thấy mình tuyệt vọng với sự kết nối trực diện - như Chen Nan - cuối cùng sẽ phải đẩy bản thân ra khỏi nhà của họ.
Thực tế hỗn hợp sẽ làm mờ ranh giới giữa thế giới thực và hư cấu.
Trò chơi mà Aiko chơi rất nhập vai, vì nó không chỉ chứa các yếu tố thực tế ảo mà trong đó, cô ấy nhìn thấy một thế giới tưởng tượng qua kính của mình. Hiroshi cũng xuất hiện với cô ở những môi trường quen thuộc như nhà cô, hay một con phố đông đúc. Và anh ta đã tương tác với các yếu tố trong môi trường vật chất thực tế của cô ấy. Đây là thực tế hỗn hợp, sự phát triển mới nhất trong XR. Nó vẫn đang trong giai đoạn phát triển ban đầu, vì nó đòi hỏi công nghệ phức tạp cho phép nhận dạng các đối tượng trong một cảnh và các kỹ năng ngôn ngữ tự nhiên. Nhưng nó sẽ trở nên nổi bật hơn nhiều trong hai mươi năm tới, xóa nhòa ranh giới giữa hư cấu và thực tế.
Các công nghệ như kính áp tròng XR và tai nghe tích hợp, vô hình sẽ làm cho việc sử dụng các công nghệ này trở nên tự nhiên, liền mạch hơn nhiều so với hiện nay. Và găng tay xúc giác và áo liền quần sẽ cho phép người chơi cảm thấy nóng hoặc lạnh, thậm chí có thể mô phỏng cảm ứng.
Ứng dụng rõ ràng cho những công nghệ này là các trò chơi nhập vai, giống như trò Aiko đã chơi. Nhưng chúng cũng có thể được sử dụng để mô phỏng điều kiện chiến tranh như các bài tập huấn luyện quân sự, cho phép các bác sĩ phẫu thuật trẻ thực hành kỹ năng của họ trên một bệnh nhân ảo, hoặc cho phép sinh viên “gặp gỡ” các nhân vật lịch sử trong lớp học.
XR có tiềm năng đóng góp rất nhiều vào cách chúng ta chơi, học và làm việc. Nhưng nó cũng có thể bị sử dụng sai. Nếu mọi người đeo kính XR cả ngày, họ cũng đang cho phép một ứng dụng truy cập vào tất cả dữ liệu của họ, thu thập các chi tiết thân mật về cuộc sống cá nhân của họ. Chúng ta cần suy nghĩ chín chắn về những gì xảy ra với dữ liệu đó và xây dựng luật để bảo vệ quyền riêng tư của người dùng.
Ô tô tự lái có thể cách mạng hóa hệ thống giao thông của chúng ta - nhưng việc sử dụng công nghệ phù hợp không phải là điều dễ dàng.
Giấc mơ tạo ra những chiếc xe hoàn toàn tự lái đã khiến các nhà phát triển lẩn tránh trong nhiều thập kỷ. Thực tế là, lái xe là một hoạt động cực kỳ phức tạp. Hãy tưởng tượng bạn đang lên ô tô, chuẩn bị đi đâu đó. Bạn sẽ cần sử dụng khả năng nhận biết của mình để quét cảnh và tìm các chướng ngại vật. Bạn cũng sẽ cần có kỹ năng lập kế hoạch, điều hướng vững chắc khi quyết định nơi phải rẽ để đến đích. Bạn sẽ cần phải quan sát những người lái xe khác một cách cẩn thận và đoán xem họ sắp làm gì. Và bạn sẽ liên tục cần đưa ra quyết định nhanh chóng về những hành động cần thực hiện.
Những kỹ năng này cực kỳ khó để ngay cả máy tính phức tạp nhất cũng có thể mô phỏng được. Có rất nhiều biến số khi bạn đang lái xe. Có thể thời tiết xấu, hoặc có công việc làm đường, hoặc một con chó chạy ra đường. Làm thế nào để bạn quản lý và trang bị một robot để đối phó với tất cả những tình huống cuối cùng này?
Nếu Facebook sai thuật toán, bạn có thể thấy một quảng cáo không phù hợp - nhưng nếu một chiếc ô tô tự lái gặp trục trặc trong công nghệ, nó có thể giết chết ai đó. Tuy nhiên, tài xế là con người cũng không có những sai sót nghiêm trọng này. Trên thực tế, hàng năm có hơn 1,35 triệu người chết vì tai nạn xe hơi. Khi ô tô tự lái hoạt động đầy đủ, chúng có thể giảm con số đó.
Chamal có thể hướng dẫn chiếc xe đến nơi an toàn từ một vị trí ảo, sử dụng kính XR sẽ tái tạo môi trường xung quanh xe trên một màn hình lớn. Chúng ta có thể đứng ở khoảng cách xa để điều khiển, giúp ô tô tự lái an toàn hơn hiện nay. Một cách khác là thay đổi cơ bản cách thiết kế đường xá và thành phố của chúng ta. Hãy tưởng tượng những con đường thông minh có thể liên tục kết nối với ô tô, hoặc những con đường riêng biệt dành cho người đi bộ và ô tô. Có lẽ trong tương lai tầm nhìn này sẽ trở thành hiện thực.
Vũ khí tự trị gây ra một mối đe dọa hiện hữu cho nhân loại.
Câu chuyện này nghe có vẻ xa vời, nhưng những chiếc máy bay không người lái như Marc’s đã tồn tại. Trên thực tế, quân đội Israel đã phát triển một loại máy bay không người lái, có thể xác định một mục tiêu cụ thể và tiêu diệt mục tiêu đó bằng cách kích nổ. Và ngay cả những máy bay không người lái kém tinh vi cũng có thể nguy hiểm. Gần đây, tổng thống Venezuela Nicholás Maduro suýt bị ám sát bởi hai máy bay không người lái, phóng chất nổ khi ông đang đọc diễn văn. Các loại vũ khí tự trị đã tạo ra một cuộc chạy đua vũ trang mới trên toàn thế giới, khi các cường quốc toàn cầu chiến đấu để tạo ra những vũ khí nhanh nhất và sát thương nhất.
Tất nhiên, vũ khí hạt nhân từ lâu đã sở hữu sức mạnh quét sạch dân số khổng lồ. Nhưng chúng cũng hoạt động như một biện pháp ngăn chặn chiến tranh. Chỉ cần biết rằng, các cường quốc có vũ khí hạt nhân là đủ để ngăn họ tấn công lẫn nhau. Mặt khác, vũ khí tự hành có thể được sử dụng ẩn danh. Nếu không ai biết họ đến từ đâu thì rất khó để trả đũa. Có nghĩa là không có tác dụng răn đe. Hơn nữa, chúng có thể được triển khai bởi những kẻ khủng bố - như Marc trong truyện - những kẻ muốn gieo rắc hỗn loạn hoặc kích hoạt một cuộc chiến chết người.
Khi AI phát triển và tăng tốc với sự trợ giúp của những tiến bộ trong điện toán lượng tử, vũ khí tự động sẽ chỉ trở nên nguy hiểm hơn. Vì vậy, việc phát triển các cách để bảo vệ nhân loại khỏi nguy cơ bụi phóng xạ tiềm ẩn là điều cấp thiết. Một số giải pháp được đề xuất, bao gồm sự duy trì hòa bình của nhân laoij, hoặc cấm hoàn toàn những loại vũ khí này, giống như cách mà vũ khí hóa học đã bị cấm. Không có giải pháp nào trong số những giải pháp này sẽ dễ thực hiện, vì chúng đòi hỏi sự đồng thuận toàn cầu. Nhưng điều cần thiết là chúng ta phải hành động ngay bây giờ.
Tự động hóa đang tạo ra một cuộc khủng hoảng việc làm.
Ngày nay, ngày càng có nhiều tổ chức thay thế nhân viên của họ bằng AI. Những công việc này thường thuộc về những người đã làm việc với mức lương tối thiểu, vì vậy AI sẽ chỉ làm gia tăng khoảng cách giàu nghèo. Càng ngày, ngay cả những công việc như hệ thống ống nước cũng sẽ được đảm nhiệm bởi các máy tính được thiết lập để lắp ráp các bộ phận tiêu chuẩn hóa.
Sự dịch chuyển hàng loạt công nhân này sẽ có những phân nhánh nghiêm trọng. Mọi người không chỉ mất thu nhập mà còn mất đi sự tương tác xã hội, không còn ý thức về mục đích mà công việc có ý nghĩa có thể mang lại. Hãy tưởng tượng bạn đang mài giũa kỹ năng của mình trong suốt cuộc đời, chỉ để thấy một chiếc máy tính vượt trội hơn bạn sau vài tuần làm việc! Thất nghiệp có liên quan đến mức độ nghiện rượu, trầm cảm và tự tử cao hơn. Trên phạm vi rộng như vậy, điều này sẽ gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng. Các biện pháp như Thu nhập cơ bản chung có thể cung cấp một bước đệm tài chính và giúp phân phối lại một số lợi nhuận khổng lồ kiếm được bằng cách tự động hóa công việc. Nhưng điều đó không giải quyết được vấn đề mang lại cho mọi người những công việc có ý nghĩa. Vì vậy, chúng ta sẽ cần đầu tư vào việc đào tạo con người để làm công việc mà AI sẽ không bao giờ có thể làm được.
AI phát triển mạnh khi thực hiện các nhiệm vụ không đòi hỏi sự sáng tạo, chẳng hạn như phân tích dữ liệu. Mặt khác, con người có khả năng tư duy sáng tạo. Chúng ta có thể liên kết các khái niệm trừu tượng, sử dụng cách hiểu thông thường và thiết lập các nhiệm vụ của riêng mình. Bất kỳ công việc nào đòi hỏi những năng lực này sẽ luôn cần sự can thiệp của con người.
Con người cũng vượt trội hơn AI ở các đặc điểm như sự đồng cảm và lòng trắc ẩn. Mặc dù một y tá AI có thể chỉ giỏi uống thuốc, nhưng anh ta sẽ không thể truyền đạt mối quan tâm theo cách của một con người. Vì vậy những ngành nghề chăm sóc sẽ luôn cần đến sự can thiệp của con người.
Một trong những cách tốt nhất để hỗ trợ những người bị AI thay thế là giúp họ đào tạo lại để tìm ra những con đường mới, nơi họ có thể sử dụng các kỹ năng độc đáo của con người.
AI có thể tối ưu hóa hạnh phúc của bạn - ở một mức độ nào đó.
AI có thể đoán bạn thích món ăn gì và niềm tin chính trị nào ảnh hưởng đến bạn. Nhưng nó có thể làm cho bạn hạnh phúc? AI đã phân tích dữ liệu của Victor để cố gắng tối ưu hóa mức độ hạnh phúc của anh ấy. Nhưng kết quả tích cực chỉ là thoáng qua. Nó thỏa mãn những thôi thúc khoái lạc của anh ấy - nhưng nó không giúp anh ấy giải quyết những nhu cầu sâu sắc hơn của mình.
Vậy điều gì mang lại hạnh phúc? Năm 1943, Abraham Maslow xuất bản một lý thuyết lập luận rằng, con người có “hệ thống phân cấp nhu cầu”. Ở dưới cùng của hệ thống cấp bậc là các nhu cầu sinh lý cơ bản về thức ăn và nơi ở. Trên đó là nhu cầu về sự an toàn, an ninh và việc làm, tiếp theo là tình yêu và sự thuộc về, lòng tự trọng và sự tự hiện thực hóa lý tưởng bản thân. Việc đáp ứng nhu cầu sinh lý cơ bản của con người sẽ trở nên dễ dàng hơn nhờ vào sự phát triển của AI.
Cuộc cách mạng năng lượng sạch sẽ làm giảm chi phí sản xuất, và tự động hóa AI sẽ giảm đáng kể chi phí lao động. Nếu lợi nhuận của cuộc cách mạng năng lượng sạch được phân phối trên toàn xã hội, thì không ai cần phải lo sợ về nạn đói hoặc tình trạng vô gia cư. Tuy nhiên, trong khi các nhu cầu ở bậc cuối cùng trong hệ thống phân cấp của Maslow sẽ được thỏa mãn, thì càng khó dự đoán thời đại mới này sẽ thỏa mãn những mong muốn phức tạp hơn như thế nào. Nếu mọi người không cần làm việc nữa, liệu họ có còn động lực để theo đuổi quá trình tự hiện thực hóa không? Điều gì sẽ cho phép họ cảm thấy mình là những thành viên có giá trị trong cộng đồng của họ và mang đến những trải nghiệm về tình yêu thương, cảm giác thuộc về?
Như tất cả những câu chuyện chúng ta đã nghe cho thấy, AI là một công nghệ đột phá sẽ thay đổi cách chúng ta sống trong hai mươi năm tới và hơn thế nữa. Nhưng điều đó sẽ diễn ra chính xác như thế nào là tùy thuộc vào chúng ta. Loài người có quyền đảm bảo rằng AI mang lại lợi ích cho toàn xã hội, bằng cách bảo vệ quyền riêng tư, phân phối lại lợi nhuận, bảo vệ môi trường và kiểm soát vũ khí. Hạnh phúc của chúng ta phụ thuộc vào nó.
AI sẽ thúc đẩy các chuyển đổi công nghệ và xã hội trong mọi lĩnh vực của cuộc sống của chúng ta, từ cách chúng ta hẹn hò đến các loại công việc chúng ta làm. Nhưng nó cũng sẽ có khả năng cung cấp sức mạnh cho các loại vũ khí tự trị nguy hiểm có thể hủy diệt nền văn minh như chúng ta đã biết. Đây là thời điểm quan trọng để định hình tác động của AI đối với thế giới. Đó là những thông điệp mà cuốn sách AI và Viễn Cảnh Cuộc Sống 2041 muốn chia sẻ với độc giả.