Viết cho người ở lại

(Câu chuyện đột tử)

Hôm nay, bác sĩ nhận được thông tin từ người bạn xin tham khảo ý kiến về một trường hợp tử vong khi đi mổ sỏi thận, theo như thông tin nhận được thì bệnh nhân bị sỏi thận nhiều năm, đã phẫu thuật nhiều lần trong tình trạng tắc nghẽn đường tiểu, nhiễm trùng tiết niệu. Lần này cơ thể bệnh nhân khỏe hơn nên gia đình chủ động đi mổ lấy sỏi vì gia đình không muốn để bệnh nhân lại nhiễm trùng, tắc nghẽn rồi mới đi mổ như những lần trước. Tuy nhiên sau ca mổ, bệnh nhân rơi vào hôn mê, khảo sát sọ não có tình trạng nhồi máu nửa bán cầu, khả năng qua cơn nguy kịch là rất thấp. Câu chuyện này làm bác sĩ nhớ về một số trường hợp khác trước đây đã từng xảy đến. Bệnh nhân gãy xương đùi đơn thuần vào viện và được mổ phiên (mổ có sự chuẩn bị), ca mổ diễn ra thuận lợi. Tuy nhiên sau khi bệnh nhân ổn định, được chuyển về khoa điều trị thì lên cơn tức ngực, khó thở, tất cả những can thiệp cấp cứu đều không hiệu quả, bệnh nhân tử vong rất nhanh sau đó. Gia đình yêu cầu khám nghiệm tử thi. Kết quả động mạch phổi bị huyết khối gây tắc hoàn toàn. Đây là một trong những biến chứng thường gặp và nguy hiểm hàng đầu không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới. Chúng ta chỉ có thể dự phòng để hạn chế nó xảy đến mà thôi. Bác sĩ xin được nhấn mạnh, nhân viên y tế chỉ có thể dự phòng để hạn chế nguy cơ chứ không thể kiểm soát hoàn toàn tai biến này. Một trường hợp khác, bệnh nhân hậu phẫu thay khớp gối gần một tuần, đang dậy tập vận động đi lại chuẩn bị ra viện, lúc vào nhà vệ sinh đột ngột xuất hiện cơn đau ngực, khó hít vào, khụy ngã, khó thở dữ dội, rơi vào hôn mê rất nhanh, bệnh nhân được đặt ống nội khí quản cấp cứu nhưng không qua khỏi. Những cái chết rất đường đột với tất cả mọi người, khi bệnh nhân, người nhà, thậm chí cả các y bác sĩ đang chuẩn bị những lời chúc mừng ra viện.

Sau mỗi ca tử vong đột ngột xảy đến, luôn để lại những câu hỏi thậm chí là thắc mắc, nghi ngờ từ người nhà bệnh nhân, đó là điều khó tránh khỏi. Thực sự thì trong nhiều trường hợp, các y bác sĩ cũng chưa thể có câu trả lời cuối cùng nếu gia đình không đồng ý khám nghiệm pháp y. Mà ở đất nước mình thì mong muốn để người nhà ra đi trong nguyên vẹn (không đồng ý mổ xác) là phần đông, chính điều này đã làm cho những khúc mắc cứ kéo dài mãi. Người ra đi, đã đi mãi. Chúng ta, những người ở lại có nên hành động vội vàng hay mọi người cần bình tĩnh đi tìm hiểu rõ ngọn nguồn câu chuyện và nguyên nhân của cái chết, để từ đó có thể ngăn ngừa chúng tiếp tục xảy đến trong tương lai. Điều này cao đẹp ý nghĩa hơn thật nhiều. Phải không các bạn?

Về đột tử, bác sĩ xin được chia sẻ đôi điều cùng bạn đọc.

Đột tử (Sudden Death) là một trong những thách thức của người thầy thuốc. Và bao năm qua, Y học luôn cố gắng kiếm tìm nguyên nhân gì gây nên những tình huống đó, có như vậy mới hy vọng ngăn ngừa và giải quyết được vấn đề.

Theo thống kê của Hội Tim mạch Hoa Kỳ và Trung tâm Y khoa Mayo Clinic, có bốn nhóm nguyên nhân chính gây nên đột tử cả trong lẫn ngoài bệnh viện, chúng bao gồm:

1. Nguyên nhân tim mạch

Trong đó chủ yếu là ngừng tim và nhồi máu cơ tim. Đây là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến đột tử. Mỗi năm có khoảng 326.000 bệnh nhân bị ngưng tim tại Mỹ và chỉ có tầm 10,8% sống sót, trong đó nam giới chiếm phần đa. Còn với nhồi máu cơ tim, chỉ tính tại nước Mỹ, cứ mỗi 43 giây lại có một người bị, trong đó khoảng 1/5 các trường hợp không có triệu chứng lâm sàng. Rộng lớn hơn, theo dữ liệu Y tế được tổng hợp từ hơn 190 quốc gia cho thấy, bệnh tim vẫn là nguyên nhân gây tử vong số một trên toàn cầu với 17,3 triệu ca tử vong mỗi năm và dự kiến con số này sẽ tăng lên hơn 23,6 triệu vào năm 2030. Nguyên nhân gây ngừng tim thường do bệnh cơ tim phì đại (là bệnh có yếu tố di truyền và đây là nguyên nhân hay gặp nhất), bất thường động mạch vành, bệnh tim bẩm sinh, viêm cơ tim, hội chứng Brugada… Có một tổn thương ngừng tim được Y học gọi là Commotio Cordis hay xảy đến với các vận động viên thể thao lúc đang thi đấu và các huấn luyện viên. Đó là hiện tượng một vật tác động thẳng trực tiếp và đột ngột vào thành ngực xảy đến trong thì tái cực của tim dẫn đến rung thất và ngừng tim. Tổn thương gặp ở hầu hết nam giới tuổi thiếu niên, hiếm gặp với người trên 20 tuổi. Hiện tượng Commotio Cordis được báo cáo trên tạp chí Y học nổi tiếng New England vào năm 1995 và hiện nay đã có nhiều thầy thuốc lưu tâm báo cáo.

2. Đột quỵ (Tai biến mạch máu não)

Đây là nhóm nguyên nhân thứ hai dẫn đến cái chết đột ngột nhưng lại thường dễ bị bỏ qua. Có hai loại đột quỵ: do nghẽn mạch máu não hoặc do vỡ mạch máu não. Đột quỵ nghẽn mạch chiếm phần lớn (80%), thường có liên quan đến bệnh tim mạch và mỡ máu cao trong khi đột quỵ vỡ mạch máu thường do cao huyết áp không được kiểm soát và uống nhiều rượu. Tai biến mạch máu não thường gặp ở người trên 60 tuổi, nam nhiều hơn nữ nhưng nếu xảy ra ở nữ, tiên lượng nặng nề hơn.

3. Đột tử do cục máu đông làm tắc mạch phổi (thuyên tắc mạch phổi)

Cục máu đông xuất hiện ở động mạch phổi làm tắc hệ thống mạch máu vào ra phổi trao đổi khí dẫn đến cơ thể thiếu ô-xy đột ngột và tử vong. Hằng năm có khoảng 60.000-100.000 người tử vong do tắc mạch phổi, trong đó đáng sợ hơn cả là có đến 25% (15.000-25.000 người) chết bất thình lình với hai triệu chứng thường gặp là khó thở và đau ngực. Các cục máu sâu thường hình thành khi chúng ta không hoạt động trong thời gian dài. Kết quả là, tắc mạch phổi thường xảy đến ở những người nằm liệt giường vì một căn bệnh nghiêm trọng hoặc chấn thương, hoặc những người đang hồi phục sau phẫu thuật. Nguy cơ này cũng tăng lên đối với những người ngồi lâu không vận động trong các chuyến bay đường dài hoặc các chuyến đi bằng ô tô.

4. Vỡ động mạch chủ

Động mạch chủ là động mạch lớn nhất trong cơ thể, bao gồm một đoạn chạy trong ngực và một đoạn chạy trong bụng, có nhiệm vụ như dòng kênh lớn nhất giúp lưu chuyển máu đi khắp cơ thể. Vì một lý do nào đó (tuổi già, bệnh mạn tính, nhiễm trùng, cao huyết áp…) làm thành mạch yếu đi, phình ra, gây nên phình động mạch chủ. Một trong số đó vỡ sẽ gây nên bệnh cảnh vỡ động mạch chủ, bệnh nhân mất máu rất nhanh và ồ ạt, 90% tử vong trong tích tắc. Đây là tối cấp cứu trong ngoại khoa, tuy nhiên hầu hết mọi người ít nghĩ đến trong cuộc sống hằng ngày.

Trên đây bác sĩ tóm tắt bốn nhóm nguyên nhân chính gây nên đột tử, trong gây mê hồi sức còn một nhóm nguyên nhân nữa đó chính là sốc phản vệ và trào ngược dị vật vào đường thở. Với những bệnh cảnh ở trên, chúng ta hầu như có rất ít thời gian để xử lý, hoặc nếu có thì những hậu quả, di chứng để lại cho bệnh nhân cũng vô cùng nặng nề (sống thực vật, liệt nửa người, khuyết hụt thần kinh khu trú…). Vậy nên bác sĩ luôn nhấn mạnh rằng mọi người cần xây dựng lối sống lành mạnh và thực hành phòng bệnh, vì đó là yếu tố quyết định giúp ta hạn chế được rủi ro đột tử bất cứ lúc nào. Những nội dung dự phòng chính bao gồm:

Với tai biến mạch máu não, vỡ động mạch chủ, những yếu tố dự phòng hàng đầu bao gồm:

Với thuyên tắc mạch phổi, những lưu ý dự phòng chính bao gồm:

Các bạn ạ, khi một bệnh nhân vào viện để điều trị bệnh, đặc biệt là để mổ xẻ, phẫu thuật viên cùng với bác sĩ gây mê sẽ khám xét cẩn thận, cho đi làm các xét nghiệm tối đa để vừa chẩn đoán bệnh chính phải mổ, vừa để phát hiện và xử lý các bệnh lý kèm theo như dị ứng thuốc, cao huyết áp, bệnh mạch vành, suy thận, tiểu đường, rối loạn nhịp tim… Có như vậy, chúng ta mới có thể hạn chế tối đa những rủi ro của phẫu thuật, bác sĩ muốn nhấn mạnh là “hạn chế” các bạn ạ. Vì tất cả những khảo sát đó cũng chưa thể loại trừ hoàn toàn những biến chứng có thể xảy đến trong và sau mổ, trong đó có những tai biến, biến chứng do mổ xẻ, nhưng cũng có thể là những vấn đề phát sinh mà nó đã vượt ra ngoài tầm kiểm soát của chúng ta hoặc nó xảy đến đúng lúc vô tình người bác sĩ “đi qua”. Ở thời điểm hiện tại, bác sĩ xin được trộm nghĩ, về phía nhân viên y tế, ngoài việc khám xét bệnh nhân cẩn thận, thực hành điều trị đúng phác đồ chỉ định thì việc gặp gỡ gia đình trước mổ để giải thích tình trạng bệnh, các nguy cơ của điều trị, phẫu thuật, những rủi ro có thể xảy đến là điều cần thiết. Để người nhà cũng như bệnh nhân có sự chuẩn bị tâm thế tốt nhất cho những trường hợp điều trị thành công hay thất bại. Có như vậy, những mâu thuẫn xung đột mới có thể được xoa dịu đi phần nào. Về phía ngược lại, bệnh nhân và người nhà cũng cần thấu hiểu một vấn đề rất quan trọng trong thực hành y khoa. Đó là dù nhân viên y tế có chuyên môn cũng như thực hành chữa trị cẩn thận đến đâu thì những tai biến, biến chứng vẫn luôn có thể xảy đến. Trong đó có những ca tử vong rất đường đột đến từ nguyên nhân tắc mạch não, nhồi máu cơ tim, tắc mạch phổi, sốc phản vệ… Như một phẫu thuật viên nổi tiếng người Mỹ từng nói: “Nếu một phẫu thuật viên mổ xẻ tuyên bố mổ không có tai biến, biến chứng thì phẫu thuật viên đó một là nói dối, hoặc anh ta chưa bao giờ đi mổ”.

Bác sĩ trong một ca phẫu thuật