Với cơ thể chúng ta, gan được xếp là một trong những cơ quan dễ bị tổn thương nhất do hầu hết tất cả những gì thu nạp qua ăn uống đều được xử lý, chuyển hóa ở gan. Và sẽ là trầm trọng hơn nếu chúng ta thường xuyên dùng rượu bia, ăn uống thiếu kiểm soát, sử dụng thuốc men liên tục... Thực tế hiện nay, tỷ lệ người bị gan nhiễm mỡ, viêm gan, xơ gan, suy gan và cả ung thư gan đang tăng lên rất nhanh trong cộng đồng. Tin không vui đó là khi gan đã xơ, đã ung thư thì cơ hội chữa trị thành công sẽ vô cùng nhỏ nhoi, trừ khi có nguồn gan ghép và kinh tế rất lớn.
Điều bác sĩ mong mỏi chia sẻ đến mọi người chính là việc chúng ta cần có ý thức chủ động dự phòng bảo vệ lá gan của mình, vì đây chính là con đường quan trọng và hiệu quả nhất giúp cơ thể có một lá gan khỏe mạnh lâu dài. 10 nội dung dự phòng dưới đây, rất mong mọi người cùng nhau thực hiện nhé!
1. Hạn chế bia rượu là giải pháp số 1
Sau khi uống rượu, alcohol sẽ tiếp xúc với gan rất nhanh và tế bào gan vô cùng vất vả để xử lý cũng như thải độc. Tuy vậy, hầu hết chúng ta hiện nay đang dùng một lượng rượu bia quá lớn trong mỗi lần uống, vượt ngoài khả năng xử lý, chịu đựng của gan dẫn đến tế bào gan bị tổn thương, phá hủy rất nhiều sau mỗi lần uống. Sự tái tạo tế bào gan không thể bù đắp lại được với mức độ phá hủy này.
Theo khuyến cáo hiện nay, mọi người chỉ nên dùng một ly rượu mỗi ngày với nữ giới và hai ly với nam giới (rượu 40 độ trở lại), tổn thương gan sẽ bắt đầu khi cơ thể dùng quá tám ly mỗi tuần với nữ giới và 15 ly với nam giới. Điều đáng buồn hiện nay là hầu hết nam giới chỉ cần một bữa nhậu đã có thể phá vỡ con số giới hạn 15 ly cho mỗi tuần rồi, và những ngày còn lại sau đó, thêm không biết bao lần uống rượu bia nữa. Nguy hiểm hơn, nhiều người còn uống rượu ngâm hỗn hợp các loại động thực vật khác nhau hoặc uống rượu có nồng độ quá cao (trên 40 độ). Bác sĩ đã từng chứng kiến một… bác sĩ bị suy gan cấp phải nhập viên do uống rượu ngâm cùng một lúc mấy “vị thuốc quý” như bìm bịp, rắn, nhân sâm, tắc kè… Nếu có nhu cầu ngâm rượu, xin hãy ngâm riêng rẽ từng loại thực vật, động vật và mỗi bữa chỉ nên dùng một trong các loại rượu ngâm đó mà thôi, với số lượng rất ít. Tuyệt đối không uống nhiều loại rượu ngâm trong một lần. Và nếu có ngâm rượu, mọi người nên ưu tiên ngâm thảo dược hơn là ngâm các loài động vật, nội tạng, các bạn nhé!
Tỷ lệ người bị viêm gan B hiện nay trong cộng đồng người Việt rất cao và việc uống rượu nhiều ở những người đó chẳng khác nào là đang tự sát. Vậy nên bác sĩ thành tâm khuyên những người đàn ông “rường cột” của gia đình nếu bị viêm gan B hãy bỏ rượu bia trước khi quá muộn. Mọi người cũng không uống rượu bia khi bụng đang đói nhé, tốt nhất là ăn uống gì đó 30 phút trước khi vào tiệc.
2. Ưu tiên sử dụng những thực phẩm tốt cho gan
▸ Yến mạch: Yến mạch chứa Beta-Glucans giúp điều chỉnh hệ thống miễn dịch và chống lại tình trạng viêm. Chúng còn rất hữu ích trong cuộc chiến chống lại bệnh tiểu đường và béo phì, đồng thời góp phần giảm lượng dự trữ chất béo trong gan. Tốt nhất là sử dụng yến mạch nguyên hạt hoặc yến mạch cắt sợi, tránh dùng bột yến mạch đóng gói vì có thể đã thêm chất bảo quản, chất độn như tinh bột hoặc đường tinh luyện.
▸ Thực phẩm hằng ngày nên ưu tiên cá tươi, dầu ô-liu, chanh, tỏi và các loại rau củ.
▸ Về đồ uống: Trà xanh nên là nước uống thường ngày.
▸ Tráng miệng ưu tiên nho, lê, bưởi, cam các loại...
▸ Thực phẩm không tốt cho gan có thể kể đến đồ ăn chiên rán, quay, nướng, đồ ăn nhanh, đồ ăn nhẹ đóng gói sẵn, khoai tây chiên, thực phẩm giàu tinh bột (bánh mì, mì ống và bánh ngọt hoặc bánh nướng…), các loại đường và muối.
3. Dùng thuốc chữa bệnh có kiểm soát
▸ Chỉ dùng thuốc chữa bệnh khi thực sự cần thiết và nghiêm ngặt tuân thủ theo đơn của các bác sĩ. Tuyệt đối không được dùng quá liều so với đơn (thói quen một số người sẽ dùng tăng gấp rưỡi, gấp đôi với mong muốn khỏi bệnh nhanh, vô cùng nguy hiểm). Tuyệt đối không được uống rượu bia khi dùng thuốc chữa bệnh, cũng như tuyệt đối không được phối hợp thuốc Đông-Tây y, thuốc Tây với thuốc Nam, nghĩa là phối hợp rất nhiều thuốc của nhiều phương thuốc khác nhau cho mỗi lần chữa trị. Bác sĩ đã từng gặp bệnh nhân sáng uống thuốc Tây, chiều sắc thuốc bắc uống, rất nguy hại cho gan và cho cả cơ thể.
▸ Tuyệt đối không dùng thuốc Nam, thuốc lá theo mách bảo vì chúng ta không thể kiểm soát được thành phần, hàm lượng, tạp chất cũng như những tác dụng phụ, tác dụng cộng hưởng... khi dùng. Đã nhiều người bị suy gan, suy thận cấp phải nhập viện cấp cứu ở các bệnh viện do sử dụng những bài thuốc này, thậm chí có nhiều bệnh nhân khi chụp phim lên còn những miếng kim loại nằm trong dạ dày do uống thuốc Nam, thuốc gia truyền. Những bệnh nhân này thường sẽ có biểu hiện nhiễm độc kim loại nặng.
▸ Trước khi dùng thuốc, mọi người cần đọc kỹ những chỉ dẫn đi kèm, đặc biệt hai dòng thuốc giảm đau không kê đơn (Acetaminophen Aspirin, Ibuprofen, Naproxen...) và những thuốc kê đơn có liên quan đến tổn thương gan nghiêm trọng (Statin được sử dụng để điều trị tăng mỡ máu, thuốc kháng sinh kết hợp amoxicillin-clavulanate...).
▸ Khi chúng ta bắt buộc phải dùng một hoặc nhiều những nhóm thuốc trong thời gian dài (chữa lao, ung thư, bệnh hệ thống, bệnh miễn dịch...) thì việc tìm hiểu kỹ để lựa chọn phác đồ ít tác dụng phụ nhất, dùng thuốc hỗ trợ gan kèm theo cũng như kiểm tra chức năng gan thận định kỳ là điều bắt buộc.
▸ Những thảo dược, thực phẩm chức năng, kẹo cốm bổ dưỡng ở trẻ em... cũng rất dễ gây tổn thương gan nếu chúng ta dùng không đúng hay lạm dụng nó, đặc biệt là trẻ nhỏ khi lá gan chưa được hoàn thiện đầy đủ. Một số loại thảo mộc được coi là có nguy cơ tổn thương tế bào gan, chúng bao gồm nha đam, cohosh đen, cascara, chaparral, comfrey, kava và ephedra. Trẻ em có thể bị tổn thương gan nếu dùng vitamin trong kẹo với số lượng nhiều.
4. Thận trọng với hóa chất
Các hóa chất phổ biến có thể gây tổn thương gan bao gồm dung môi làm sạch khô carbon tetrachloride, một chất gọi là vinyl clorua (được sử dụng để sản xuất nhựa), paraquat trong thuốc diệt cỏ, thuốc trừ sâu và một nhóm hóa chất công nghiệp gọi là biphenyls polychlorin hóa. Nếu các bạn tiếp xúc với các hóa chất độc hại, hãy thực hiện tất cả các biện pháp phòng ngừa cần thiết để bảo vệ tránh phơi nhiễm như dùng khẩu trang, găng tay, mũ và áo quần bảo hộ.
5. Tiêm phòng đầy đủ vắc-xin phòng viêm gan A, B
Một động tác rất nhỏ nhưng đóng vai trò vô cùng lớn lao giúp chúng ta tránh được nguy cơ bị lây nhiễm virus viêm gan A và B. Các bạn đừng quên nhé, đặc biệt là con nhỏ và những người làm việc trong môi trường có nguy cơ cao bị phơi nhiễm (nhân viên y tế, thợ cắt tóc, thợ xăm hình...)
6. Kiểm tra sức khỏe định kỳ
Đặc biệt quan trọng với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ giúp phát hiện xử lý sớm các dị tật, bệnh lý gan mật như bệnh lý nang ống mật chủ, bất thường đường mật, sỏi mật, u đầu tụy… Nếu chúng ta thấy người mệt mỏi, tức đau hạ sườn phải, không muốn ăn, vàng da, vàng mắt, nước tiểu vàng sậm… cần vào viện kiểm tra chức năng gan ngay vì có thể đang bị viêm gan cấp đó, các bạn ạ.
7. Cẩn thận với độc tố Aflatoxin trong thực phẩm
Chất gây ung thư gan này được tạo ra bởi một loại nấm có trong đậu phộng, lúa mì, đậu nành, hạt lạc, ngô, gạo bị mốc hoặc bảo quản trong môi trường ẩm ướt. Mặc dù nguy cơ sử dụng những sản phẩm ngũ cốc chứa nấm này có thể xảy ra ở hầu hết mọi nơi trên thế giới, nhưng nó phổ biến hơn ở các nước nhiệt đới nóng ẩm. Ở những quốc gia phát triển như Hoa Kỳ, Châu Âu, việc kiểm tra thực phẩm có nhiễm aflatoxin là điều bắt buộc. Thực phẩm đã ôi, mốc, lên men, hoặc hư (lạc mốc, nấm mốc, bánh chưng mốc…) tuyệt đối không được ăn, nhỡ cho vào miệng rồi cũng phải cho ra và súc miệng sạch.
8. Xây dựng lối sống lành mạnh
Nghiêm ngặt tuân thủ dùng kim tiêm, dao cạo râu riêng rẽ, vô trùng khi đi xăm hình, truyền máu, cắt tóc, cạo râu và dùng bao cao su khi quan hệ tình dục... Tránh tiếp xúc tối đa với máu cũng như các chất dịch cơ thể của người khác, vì virus viêm gan có thể lây lan qua những con đường đó. Giảm cân, tránh béo phì và kiểm soát đường máu tốt với những người bị đái tháo đường: vì chính béo phì và tình trạng tăng đường huyết kéo dài cũng là nguyên nhân gây bệnh lý gan nhiễm mỡ (Nonalcoholic fatty liver disease).
9. Sàng lọc bằng công nghệ gen
Chúng ta có thể sàng lọc sớm bằng công nghệ gen nếu trong gia đình có người thân bị đột biến gen nhất định liên quan đến những tổn thương gan, từ đó chủ động đưa ra những giải pháp dự phòng cần thiết để bảo vệ gan. Ví dụ như gen trên nhiễm sắc thể 14 chịu trách nhiệm sản xuất protein alpha1-antitrypsin.
10. Lưu ý với nữ giới, người già và trẻ nhỏ
Phụ nữ dường như chuyển hóa một số độc tố chậm hơn nam giới dẫn đến gan của nữ tiếp xúc với nồng độ các chất có hại trong máu thường xuyên hơn. Điều này làm tăng nguy cơ viêm và ngộ độc gan. Với người già cũng vậy, việc thải loại các chất có hại cũng chậm hơn làm cho các độc tố và sản phẩm phụ của chúng tồn tại trong cơ thể lâu hơn, nguy cơ tổn thương gan sẽ cao hơn. Với trẻ nhỏ, luôn giữ tất cả các loại thuốc và vitamin bổ sung tránh xa tầm tay, các bạn nhé!