N
ếu như đua ghe trên sông Hương chủ yếu được tổ chức vào dịp lễ hội thì ở một số con sông khác của Thừa Thiên Huế từ sông An Cựu, sông Bồ, sông Ô Lâu, sông Như Ý hay cả những nhánh sông nhỏ là chi lưu của các con sông này, người dân sống trên sông nước và những làng quê hai bên bờ thường tổ chức đua ghe vào mùa nước lụt.
Có nhiều lý do để tổ chức lễ hội đua ghe khi mùa mưa về. Trước hết là mùa mưa về, nước các con sông mới thật đầy, đua ghe mới đã. Thứ hai, mùa mưa cũng là mùa nông nhàn khi tất cả cánh đồng đã gặt xong, phải chờ đến cuối mùa đông mới vào vụ lúa mới. Nhưng có một lý do quan trọng hơn cả là dịp đua ghe này cũng là lúc để trai tráng ở các làng quê và kể cả những chị em phụ nữ nữa ôn lại các “ngón chèo” của mình, sẵn sàng ứng phó với những cơn lụt bão tràn về quê nhà mỗi năm.
Tôi vẫn còn nhớ có lần ra Phong Bình, một xã vùng trũng ven sông Ô Lâu để xem lễ hội đua ghe. Ngay từ sáng sớm, người dân ở các làng quê ven sông đã ra đứng đông nghịt hai bên bờ xem đua ghe. Ở dưới lòng sông, các hộ gia đình của các làng chài sống dọc theo sông Ô Lâu cũng chạy đò tới xếp thành từng cụm đò cổ vũ cho các đội đua là con em của mình. Tiếng hô đồng thanh “dồn la dồn, dồn la dồn, la dồn… la lạu, la lạu…” của những bạn đua theo nhịp của mái chèo khua nước hòa cùng với tiếng reo hò cổ vũ của người dân trên bờ, dưới đò làm cho một khúc sông sống động hẳn lên. Thích nhất là cảnh mấy o đứng trên đò, lấy nón ra để vẫy cổ vũ cho đội ghe đua của mình, say mê đến độ nón rách khi mô chẳng biết… Rồi có cả những người hăng máu quá, nhảy ùm xuống sông bơi theo ghe để mà cổ vũ.
Mà đua ghe không chỉ là một trò chơi thể thao sông nước đơn thuần. Đó còn là một hoạt động thể thao mang màu sắc nghi lễ dân gian đối với những người dân sông nước. Bao giờ cũng vậy, trước ngày đua ghe, những bạn đua cùng nhau vác chiếc ghe của mình đến miếu thờ thành hoàng làng. Người đứng ra chủ tế chính là ông bầu ghe. Ông vận áo dài khăn đóng, nghiêm cẩn thắp nén nhang thơm tiến hành nghi thức cúng tế rất trang trọng với lễ vật là một buồng cau trầu, mấy chai rượu trắng, cái đầu heo thêm mấy con gà luộc… Sau nghi thức cúng tế thần làng, thần sông, những lễ vật này dùng để các bạn ghe khao quân cho cuộc đua vào ngày mai…
Cũng vì tính chất nghi lễ này mà hội đua ghe trên các con sông ở Huế thường bắt đầu bằng “độ cúng”. Đội thắng cuộc của độ đua đầu tiên chỉ được buồng cau, chai rượu thôi, nhưng các bạn đua đều cho biết, chiến thắng vinh quang nhất là ở “độ cúng”, sau đó mới đến “độ phá” giành cờ luân lưu và các “độ tiền”. Sau khi chiến thắng ở “độ cúng”, các tay đua được ông bầu ghe phát mỗi người một miếng cau trầu, rồi làm thêm cút rượu, thấy người thêm sung sức để tiếp tục vững tay chèo các độ đua mới…
Đua ghe là môn thể thao tập thể đòi hỏi người tham gia chơi trước hết là người có sức khỏe, biết bơi, biết chèo; nhưng điểm quan trọng của trò chơi này chính là sự nhịp nhàng, đồng điệu của cả đội đua. Người cầm lái là người cầm mái chèo lớn nhất đứng ở đuôi ghe cũng được xem như là “nhạc trưởng” của đội đua, vừa chỉ huy các tay chèo lại vừa điều khiển hướng đi của ghe, nhất là khi lộn vè rốn, đòi hỏi phải khéo léo, dứt khoát và dũng cảm nữa… Nếu như trong đội đua gồm bảy người có ai lơi tay chèo, lập tức người cầm lái nhắc nhở thậm chí là quát nạt để đảm bảo tốc độ và nhịp điệu lướt sóng của ghe mình… Tất nhiên, vì là một môn thi đấu thể thao nên trong các cuộc đua vẫn thường xuyên xảy ra sự đua tranh, có khi va chạm, xô xát theo nhiều mức độ khác nhau, nhất là ở đoạn lộn vè rốn trước khi về đích.
Những hội đua ghe trên các con sông mùa nước lụt ở Huế luôn được người dân sông nước cũng như tất cả người dân trong vùng chờ đợi. Những chiếc ghe lao nhanh với mỗi độ đua là “ba vòng sáu tráo” dành cho nam và “hai vòng bốn tráo” dành cho nữ. Nét đẹp khỏe khoắn, tươi tắn của những tay chèo làm cho dòng sông như khoác lên mình một chiếc áo tươi mới tràn trề sức sống. Và niềm vui giành chiến thắng của những đội ghe không chỉ trong thoáng chốc mà nó còn mang theo niềm hy vọng cho những cư dân sông nước về khát vọng chinh phục thiên nhiên, về những ngày mưa thuận gió hòa, trời yên nước lặng để những chuyến đánh bắt tôm cá luôn luôn gặp hanh thông, thuận lợi…