A
ndré Gide (1869 - 1951), được Giải thưởng Nobel năm 1947, là một trong những đại diện tiêu biểu của văn học Pháp nửa đầu thế kỷ XX. Ông sinh tại Paris, trong một gia đình khá giả, cha là giáo sư ở Đại học Luật. Thời thanh niên của Gide trùng với những năm chủ nghĩa tượng trưng đang thịnh hành trong văn học Pháp. Gide bước vào làng văn trong không khí ấy, các tác phẩm đầu tay của ông mang ít nhiều dấu ấn của chủ nghĩa tượng trưng. Trong hoàn cảnh những biến chuyển xã hội - chính trị lớn lao trên thế giới, vào những năm 20 của thế kỷ XX, Gide phê phán tội ác của chủ nghĩa thực dân ở châu Phi trong hai quyển du ký Chuyến đi Congo (1927) và Từ Tchad trở về (1928). Ông trở thành một nhà văn “dấn thân”. Thái độ chính trị ấy được tăng cường thêm những năm tiếp sau đó và ông gia nhập Mặt trận Bình dân Pháp. Năm 1936, Gide được mời sang thăm Liên Xô. Ông xuất bản Từ Liên Xô trở về (1936) nói lên nỗi niềm thất vọng trước những điều tai nghe mắt thấy trên đất nước của chủ nghĩa Stalin. Thái độ dấn thân của ông từ đây cũng dần mờ đi. Khi Đức xâm lược Pháp trong Thế chiến thứ hai, Gide xuống ở miền Nam nước Pháp, rồi sang sống ba năm tại Bắc Phi với thái độ ngày càng ngập ngừng hơn. Ông mất tại Paris.
Sự nghiệp sáng tác của Gide rất đồ sộ với trên sáu mươi đầu sách gồm nhiều thể loại. Có thể kể: Những ghi chép của André Walter (1891), Dưỡng chất trần gian (1897), Kẻ vô luân (1902), Khung cửa hẹp (1909), Những gian hầm của Vatican (1914), Khúc giao hưởng đồng quê (1919)... Bộ Nhật ký trên 1.300 trang giai đoạn 1889 - 1939, sau lại bổ sung thêm hai cuốn nữa các giai đoạn 1939 - 1942 và 1942 - 1949 là những tài liệu quý giá làm phong phú thêm sự nghiệp văn chương của ông. Đấy là chưa kể số lượng Thư từ rất lớn và rất có giá trị của ông hiện còn lưu giữ được.
Bọn làm bạc giả (1926) là kiệt tác của Gide. Nhà văn coi đây là cuốn tiểu thuyết thật sự đầu tiên của ông, tuy trước đó ông đã cho in nhiều tác phẩm. Bọn làm bạc giả cũng được dư luận xếp vào số những tiểu thuyết hay nhất ở thế kỷ XX.
Từ thời thanh niên, Gide đã nuôi hoài bão to lớn làm đảo lộn thể loại tiểu thuyết. Khác với xu hướng tiểu thuyết quen thuộc dựng lên những câu chuyện có vẻ dễ tin nhưng ông cho là hết sức tầm thường, giả tạo, tiểu thuyết của Gide mang tính trí tuệ sâu sắc. Bọn làm bạc giả có nhiều lớp chủ đề chồng chéo lên nhau: có bọn thiếu niên bị lôi cuốn vào những trò chơi trai gái và lưu hành tiền giả; có những “đồng tiền giả” về mặt tinh thần gắn với nhiều tầng lớp, nhất là các gia đình quyền quý, nào là chuyện ngoại tình của những ông bố, bà mẹ, nào là chuyện trăng gió của lớp thanh niên; có chuyện sáng tác văn chương; có chuyện chữa bệnh tâm thần bằng phương pháp tâm lý - là những vấn đề mang tính chất thời sự nóng hổi lúc bấy giờ. Nhà văn đưa chúng ta vào những ngóc ngách tâm lý sâu kín quyết định bằng hành động của các nhân vật. Bọn làm bạc giả trở thành “nơi giao lưu hò hẹn của các vấn đề” đáp ứng yêu cầu của trí tuệ.
Khác với lối kể chuyện dễ dãi, có đầu có đuôi của nhiều tiểu thuyết viết theo lối truyền thống, Gide mạnh dạn đổi mới cách viết. Bọn làm bạc giả là một khúc của đời sống, nhưng chẳng cắt theo chiều nào cả, gần như mong muốn của nhân vật nhà văn Édouard trong tiểu thuyết này. Chuyện không được kể theo tiến trình thời gian một chiều, mà Gide sử dụng nhiều hình thức phá vỡ hoặc xáo tung tuyến thời gian ấy. Hình thức quan trọng nhất là đưa vào tác phẩm những trang nhật ký. Đây không phải là quay về quá khứ như kiểu hồi tưởng, mà những trang nhật ký của nhân vật Édouard được ghi chép vào một thời điểm đã qua, và đưa ra ở những quãng nào đấy của tiểu thuyết, đảm nhận chức năng tự sự rõ rệt.
Một trong những nhân vật quan trọng trong Bọn làm bạc giả của Gide là nhà văn Édouard. Ông đã viết nhiều tác phẩm và giờ đây đang chuẩn bị viết quyển tiểu thuyết mới có nhan đề cũng là... Bọn làm bạc giả. Ông có quyển vở ghi chép hằng ngày dưới dạng nhật ký những tài liệu cần thiết cho tác phẩm của ông. Bọn làm bạc giả của Gide trở thành tiểu thuyết trong tiểu thuyết, hay có thể nói là tiểu thuyết về lai lịch một cuốn tiểu thuyết. Ở đây, Gide vận dụng vào tiểu thuyết nghệ thuật “lồng gương” từng gặp trong hội họa của Van Eyck (1390 - 1441) và Velasquez (1599 - 1660), là bố trí sao cho toàn cảnh bức tranh được phản ánh vào một vật nhỏ nào đấy, chẳng hạn tấm gương, cũng được vẽ trong tranh. Gide được coi là người đã có những cách tân quan trọng về kỹ thuật tiểu thuyết.
Người dịch