Xơ vữa động mạch, cholesterol, nhồi máu cơ tim và đột quỵ

Cũng vì kháng insulin, các mô mỡ luôn tiết chất béo, sinh ra tình trạng mỡ máu, nghĩa là nhiều chất béo tự do lởn vởn tụ bạ trong máu. Một số được các tế bào dùng để đốt thành năng lượng, nhưng phần lớn cứ trôi theo dòng máu, đợi được gan xử lý đưa vào các toa tàu VLDL miêu tả ở trên. Những toa tàu lipoprotein đôi khi bám vào thành mạch máu. Điều này không đáng ngại nếu hệ thống miễn dịch kịp phát hiện ra mảng bám và phân nhỏ chúng ra rồi đẩy lên các toa tàu HDL đưa về gan để tái chế.

Rắc rối xảy đến khi chất béo dư thừa đóng mảng ở thành mạch nhanh và nhiều hơn tốc độ hệ miễn dịch có thể giải quyết. Khi đã bắt đầu xuất hiện mảng bám thì vòng xoáy được đẩy nhanh lên. Như dòng sông mang phù sa bồi đắp ở hạ nguồn, chất béo, cholesterol, canxi và các chất khác, lớp sau phủ lên lớp trước, kết lại với nhau thành mảng bám ngày càng to và dày lên – các bác sĩ gọi đó là bệnh xơ vữa động mạch. Các mảng bám có thể bong ra khỏi thành mạch và trôi theo dòng máu, gây nguy cơ tắc nghẽn mạch máu. Nếu chỗ tắc đó chặn mạch máu tới tim, ta gọi là nhồi máu cơ tim. Nếu nó chặn mạch máu đến não thì đó là tai biến mạch máu não (đột quỵ).

Các bệnh tim mạch liên quan đến nhồi máu cơ tim và đột quỵ là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong. Theo Tổ chức Sức khỏe Thế giới (WHO), năm 2016 có 15,2 triệu người chết vì bệnh tim mạch, chiếm 27% tổng số ca tử vong trên toàn thế giới. Ngành y tế toàn cầu chi số tiền khổng lồ, nhất là trong khoảng 50 năm trở lại đây, để chữa trị những bệnh này và có vô số nghiên cứu về xơ vữa động mạch – vấn đề được coi là thủ phạm gây ra bệnh tim mạch. Tuy nhiên cho tới giờ vẫn chưa có kết luận chính xác về nguyên nhân gây xơ vữa động mạch.

Các yếu tố nguy cơ chính được liệt kê: bệnh tiểu đường, béo phì, hút thuốc, lười vận động, huyết áp cao, cholesterol cao, tiền sử gia đình và chế độ ăn không lành mạnh (ít rau quả). Nhưng nhìn vào đây ta thấy không phải lúc nào cũng xác định được mối quan hệ nhân quả rõ ràng giữa các vấn đề này và bệnh tim mạch. Cũng rất có thể những yếu tố này có cùng chung một nguyên nhân gốc ;nào đó, chẳng hạn béo phì cũng là yếu tố nguy cơ của bệnh tiểu đường chứ không riêng gì của bệnh tim mạch, hay chế độ ăn và vận động cũng ảnh hưởng trực tiếp đến cả cân nặng và đường huyết.

Hình 11 – Các yếu tố nguy cơ chính của bệnh tim mạch.

Nguồn: New Hampshire Department of Health and Human Services, 2015

Trong thời gian dài, cholesterol, thành phần chính của LDL, bị coi là thủ phạm gây xơ vữa động mạch; còn chất béo bão hòa được cho là làm tăng cholesterol trong máu. Thậm chí tới giờ vẫn có nhiều người, kể cả trong giới y khoa, quan niệm như vậy. Ngày càng có nhiều nghiên cứu giải oan cho cholesterol, ngắn gọn là:

- Không phải cứ LDL là có hại. Có hai loại LDL khác nhau: dạng A và dạng B, trong đó chỉ có LDL dạng B với kích thước nhỏ hơn mới liên quan đến bệnh tim mạch và mới thực sự có thể được coi là “xấu”. Đáng tiếc điều này không được phản ánh trong các xét nghiệm máu hiện hành. Nhiều nhà khoa học cho rằng toàn bộ các phương pháp thử nghiệm, xét nghiệm máu để chẩn đoán nguy cơ tim mạch cần phải được xem xét lại.

- Chất béo bão hòa không những không gây hại mà thậm chí còn giảm đột quỵ thông qua việc tăng mỡ tốt HDL và giảm mỡ xấu LDL.

- Ăn mỡ nói chung không gây ra bệnh tim mạch, hay ít nhất không ở mức độ như từ trước tới giờ nhiều người vẫn quy kết. Thủ phạm của bệnh tim mạch có thể là kẻ khác; và việc ăn quá nhiều carb tinh chế đang là nghi phạm chính.