Luyện tập

Nghe có vẻ vô vọng, nhưng không đến nỗi bi đát như vậy. Chẳng hề dễ dàng, nhưng không đến mức tuyệt vọng! Vẫn còn nhiều phương cách và một cách rất hiệu quả để cân bằng trọng lượng là tập luyện. Nếu bạn bắt đầu thừa cân, nhưng leptin vẫn hoạt động tốt thì não bộ sẽ thúc đẩy quá trình tiêu hao năng lượng khi bạn hoạt động thể chất nhiều lên.

Đành rằng quyết định tăng cường tập luyện là ý chí chủ quan của bạn, nhưng trong não bộ vẫn luôn có câu hỏi ai thắng ai giữa hệ thống khoái cảm và hệ thống tự kiểm soát, cũng tương tự như trong trường hợp ăn uống.

Điều này có thể sẽ làm bạn ngạc nhiên hay nghi ngờ. Nếu hệ thống kiểm soát cân nặng làm việc hiệu quả, hoạt động thể chất cũng đem lại khoái cảm. Luyện tập cũng có thể làm não tiết ra opioid và cannabinoid, giống như khi ta được ăn ngon vậy – từ đây mà có khái niệm “hưng cảm khi chạy”, tiếng Anh là runner’s high.

Cảm giác này được miêu tả như một sự hưng phấn kỳ lạ, có thể trải nghiệm được sau khoảng một tiếng đồng hồ chạy ở tốc độ ổn định. Tùy từng người, runner’s high đem lại những cảm giác khác nhau: một số so sánh nó với trạng thái thiền định, khi họ cảm thấy mình đang sống trọn vẹn từng khoảnh khắc ở hiện tại, không còn bất kể lo lắng gì về quá khứ hay tương lai; người khác nói rằng mình thoát xác (out of body), giống như trạng thái mà người trải qua kinh nghiệm cận tử quay về kể lại; có người miêu tả họ chạy mà như không cảm thấy gì, họ như đang bay, khung cảnh xung quanh chỉ loáng thoáng vụt qua tầm mắt.

Không phải lúc nào niềm vui từ luyện tập cũng mãnh liệt như vậy, nhưng nếu hệ điều chỉnh trọng lượng vẫn bình thường thì bạn sẽ dễ dàng cảm thấy nhẹ nhàng thoải mái sau hoạt động thể chất. Chưa kể luyện tập giúp tiết adrenaline nhiều hơn mà không bị kích thích bởi phản ứng chiến hay chạy. Nhìn chung, thường thì bạn ra khỏi phòng tập hài lòng hơn lúc vào, dù lúc đầu có phải “lê xác” tới đó.

Nhưng với không ít người, luyện tập vẫn là cực hình. Không chỉ vì ngại khoe dáng “mũm mĩm” trong bộ quần áo thể thao. Lý do chính là trong tình trạng bị viêm, não bộ cho rằng bạn đang thiếu cân và ngăn cản hoạt động tích cực bởi không muốn đốt ;thêm calo nữa. Não bộ luôn sử dụng hệ thống khoái cảm để khiến ta làm điều nó coi là cần thiết và gây ra cảm giác dễ chịu hay khó chịu một cách tương ứng. Ví dụ điển hình là vị của nước muối: bình thường rất khó chịu, nhưng khi bạn bị thiếu muối thì bỗng dưng nó thành ngọt ngào.

Hình 18 – Tác động tích cực của luyện tập tới thần kinh.

Nguồn: Tocino-Smith, 2020

Như đã nói ở phần trên, mỗi lần ta phải sử dụng đến hệ thống tự kiểm soát để chế ngự hệ thống khoái cảm, lần sau sẽ gặp khó hơn. Nếu luyện tập bị chuyển từ dễ chịu sang khó chịu tức là hệ thống khoái cảm đang chuyển từ ủng hộ sang phản đối. Do vậy, nên hình thành cho mình thói quen hoạt động thể chất, để giữ nguyên cảm giác hưng phấn lúc luyện tập và để sức mạnh của hệ thống tự kiểm soát cho những việc cần đến sau này, ví dụ như để cưỡng lại sự cám dỗ của rượu bia hoặc đồ ngọt trong bữa tối.

Mọi chuyện phức tạp hơn nhiều nếu bạn thừa cân đến mức bị viêm. Hệ thống điều chỉnh cân nặng sẽ chống lại mọi hoạt động thể chất vì cho rằng phải tiết kiệm năng lượng. Khi đó bạn sẽ cần huy động nhiều sức mạnh ý chí hơn để giữ được chế độ năng lượng âm (nhập ít hơn xuất) trong thời gian dài – để giảm cân và giảm viêm.

Nếu luyện tập đủ kiên trì, tới một lúc não bộ sẽ không phụ lòng, quay lại ủng hộ những cố gắng của bạn bằng cách tặng một phương tiện làm giảm viêm, có thể rất mạnh mẽ nếu bạn đủ tích cực. Nó tiết ra cortisol, chính hormone căng thẳng đã nói ở trên, còn hay được sử dụng trong y khoa như thuốc giảm viêm. Thời nguyên thủy, hẳn cortisol đã giúp nhiều tổ tiên chúng ta tạm thời giảm viêm khi cần chiến đấu hoặc chạy thoát khỏi thú dữ, vì viêm gây sưng cơ.

Như vậy luyện tập thường xuyên vừa đốt calo, vừa có tác dụng giảm viêm. Đó là chưa kể đến những tác dụng lâu dài như củng cố thành mạch máu, tăng lưu thông tuần hoàn; kích thích phát triển hệ mao mạch ở các mô mỡ để huy động năng lượng nhanh chóng và do đó cấp oxy tốt hơn cho tế bào mỡ, từ đó làm giảm viêm trong các mô mỡ. Đây chỉ là những tác dụng chính của luyện tập thể chất, danh sách các ích lợi của luyện tập có thể còn rất dài nữa.