Cái bóng của rừng

1. Người ta đang giết rừng bằng cách đốn trụi tất thảy các loại gỗ. Rừng hấp hối trơ xương. Em đứng giữa rừng, em khóc, áo xống em xộc xệch vật vã.

Ché² Phương thoát khỏi rừng, lấy một ông Tây về thành phố ở. Có³ Hoài chiều nào cũng dựa vào gốc bằng lăng lão dưới đồi thổi sáo, tiếng sáo buồn như chiếc lá rỗ vọng lên đồi nhà em nhức rát. Tiếng gió núi, tiếng mây ngàn, tiếng dòng suối, tiếng thung sâu, tiếng chiều về, tiếng trăng lên, tiếng lá rừng, tiếng sương khuya. Tất cả như dồn nén vào tiếng sáo ấy. Gốc vải già mọc rêu. Váy áo ché treo đầy nhà ngang sẩm⁴ nhìn sẩm khóc, em nhìn em nhớ, có Hoài đi qua con mắt dừng lại kiếm tìm. Cỗi bằng lăng làm em nhớ tiếng sáo có Hoài, nghe được tiếng suối róc rách, mắt tưởng tượng thấy cối gạo cụp cum cùng tiếng nước đổ òa, chỉ em về nhà, thấy mắt sẫm nước sánh như mật, thở hắt ra:

- Tiếng sáo của thằng Hoài làm hoa bằng lăng sậm tím. Nhớ gì cái đứa bỏ đi.

Nhưng người ta đã xẻ thịt nó, chưa đầy mười phút cưa thân cây bằng lăng chừng hai người ôm đã nằm dài trên mặt đất, kéo theo hàng chục cây khác cũng bị ngã. Em chạy quanh, gào lên, gã đàn ông bắp thịt xoắn như thớ gỗ xà cừ trố mắt quát:

- Con điên, phắn cho bọn ông làm! Mày điên à?

Con điên bứt nắm lá dập nát ném xuống suối chạy ù trong mưa tóc rối. Em nhắn với ché Phương rằng người ta đã khai tử gốc bằng lăng, ché hỏi: “Bằng lăng nào?”. Thì em biết ché Phương đã chôn gốc bằng lăng từ dạo ché nói tiếng Tây nhiều hơn tiếng Việt. Thế nhưng cây bằng lăng lão dưới đồi ngày ché đi hẵng còn xanh um. Duy nhất có Hoài héo như cái mo cau. Tiếng sáo buồn như tiếng kêu con hoẵng lạc rừng.

Lòng pá⁵ bạc như gốc cây hoa đại. Pá bỏ sẩm đi khi em đã có hai chị gái, một anh trai. Pá không hề biết em đang lớn dần lên trong sẩm. Em ra đời không có pá, em gần bốn tuổi thì pá về mang cho sẩm một đứa em trai mới biết bò tên Thường, giống pá như hai hạt mưa. Chưa được năm tuổi pá bảo sẩm đưa em và ché Quyên cùng Thường về Hoàng Liên Sơn (ngày ấy chưa tách tỉnh, giờ là Yên Bái) ở nhà chú Lợi. Nhưng pá không thật bụng, bụng pá như con chim trĩ, pá để chúng em ở nhà cô Liên rất xa nhà chú Lợi - phải đi bộ một ngày đường và lội mười bảy con suối mới tới. Pá đi theo bố chồng cô Liên đánh xóc đĩa suốt ngày, có khi cả mười hôm liền pá mới về. Một lần đói rượu, pá đổi em cho một người ở Quy Mông lấy một lít rượu. Từ chỗ cô Liên đi tới chỗ người Quy Mông phải đi mất một ngày. Đường khó đi, nhiều suối, em cố nhớ được đường về mà trốn. Em ghi vào óc từng mét đất, đi qua ba rừng giang, bảy con suối, nhiều muỗi, vắt, rắn ghê lắm. Đường đến Quy Mông qua rất nhiều đồi bạt ngàn bông lau và chuối. Lúc ấy em luôn sợ mình sẽ quên đường về với ché với sẩm nên tập nhớ đường từ ngày ấy. Đến giờ thì tài nhớ đường của em như con nai nhớ lối về rừng, hình như em chưa gặp được ai nhớ đường hơn mình dù đường xa, đường khó đến mấy. Rồi cô Hà ở Hà Nội lên Hoàng Liên Sơn mua quế và đánh bạc, ché Quyên nhờ mãi cô mới chịu gửi thư cho sẩm kể chuyện pá đổi em lấy rượu. May mắn là thư đã tới tay sẩm. Sẩm mới sinh em út đặt tên Trường chưa được hai tháng pá cũng không hề biết. Sẩm bán thóc non lấy tiền đi tàu về Hoàng Liên Sơn đón chúng em. Sẩm thả em Trường cho cô Liên đi tìm người Quy Mông, lạy họ, đền rượu, đền gà xin mang em về. Pá đi đánh bạc, không biết sẩm như con trâu cái pá cột bứt dây tìm con. Rồi sẩm đưa em và ché Quyên về, còn em Thường - con trai của riêng pá, sẩm không đủ sức để đưa về nữa để lại cho cô Liên. Sẩm bế em Trường còn ché Quyên ôm quần áo, em ôm mấy nắm cơm cô Liên nặn cho, và đi. Em Thường chưa nói được nhiều nhưng lẫm chẫm chạy theo khóc gọi sẩm mãi, chân sẩm bối rối như quấn dây mây nấp ở bụi cây, sẩm khóc như con khỉ bị người ta bắt con.

^5. Pá: Bố.

Về Yên Thế, những ngày em hạnh phúc nhất là những ngày vắng pá, em lớn theo cây vải, đi học với chúng bạn và quên đi những điều về pá như quên đi những điều xấu xa tồi tệ. Năm sau pá đưa em Thường về. Thường như người rừng và khờ khạo. Đôi mắt Thường hoảng hốt như con thú nghe tiếng súng săn mỗi khi gặp người lạ. Em không thể nói như một đứa trẻ bình thường mà nói rất khó khăn. Đến mười tuổi Thường vẫn còn nói lắp. Sáng khi con chim đập cánh đầu nhà cất tiếng gọi mặt trời, sẩm đánh thức Thường dạy sớm, bảo Thường vục mặt xuống vại khô tập nói. Thường tập nói mãi trong vại khô đỏ cả mặt cho đến khi nắng đã rõ sẩm mới cho thôi. Rồi sáng nào cũng vậy. Phải đến ba mùa vải Thường mới không còn nói lắp nữa, cũng không giống người rừng.

Pá chỉ biết uống rượu, đánh bạc, đánh sẩm với chúng em thôi. Có lần pá lấy tiền đi đánh bạc sẩm không cho, pá cột tóc sẩm vào chân giường mà đánh, bắt mấy chị em ngồi quỳ xung quanh cấm không đứa nào được khóc hay la hét, nếu có tiếng kêu thì sẩm sẽ bị đánh tiếp. Chúng em chỉ biết nhìn và sợ hãi thôi. Lấy được tiền, pá cười ngạo nghễ đi. Tháo dây cho sẩm, sẩm ôm chúng em khóc. Có khi nửa đêm mấy sẩm con đang ngủ người ta đến đuổi đi vì pá đã gá nhà vì thua xóc đĩa. Lúa gặt về mới suốt xong người ta mang bao tới cân bảo pá thua bạc. Sẩm nhìn theo những bao lúa tươi, mắt loang nước, giọng méo đi lẩm bẩm: “Giàng ơi, giàng cho ông ấy đi xa quả núi này, ngọn đồi này, qua suối, qua khe tránh xa sẩm con tôi... Giàng ơi...”.

Em không biết người đó là pá của chúng em hay là kẻ thù đáng căm hận nhất cuộc đời này. Pá để lại cho chúng em nỗi ám ảnh sợ hãi bởi những trận mưa đòn, và sự nhục mạ khủng khiếp. Hồi ấy em luôn cầu mong sẩm có thể mạnh mẽ để bỏ pá hay công an hãy bắt pá vào tù nhốt thật lâu hay ai đó cứ mang pá đi thật xa, xa mãi không bao giờ trở về nữa. Nhưng không phải vậy, pá chỉ đi lên Trại Cau - Thái Nguyên để đánh bạc và uống rượu, lúc nào thích thì về nhà đòi tiền sẩm và đánh đập chúng em. Em mười một tuổi, lần thứ hai pá bán em bên chiếu bạc lấy một trăm bốn mươi nghìn đồng cho pá bạn Cần (bạn học chung lớp với em) đưa đi tận nước ngoài để có tiền đánh bạc. Khi em bị đưa lên xe thì Cần đã khóc xin pá bạn ấy đừng đưa em đi: “Thìn không muốn có bố mẹ giàu hơn đâu, bạn ấy học giỏi lắm, cô giáo thương bạn ấy lắm, mẹ bạn ấy đang làm cỏ lúa ngoài kia kìa, pá bán lại cho mẹ bạn Thìn đi”. Hồi ấy ở quê luôn rộ lên chuyện đưa trẻ con ra nước ngoài mổ lấy nội tạng mà thật hư thì không ai biết. Pá bạn Cần mở cửa xe bế em sang xe Sim Son đưa về nhà. Sẩm thương con như con mèo thương con, ai muốn bắt thì bắt không biết giành lại hay bảo vệ. Có Hoài thương ché Phương, pá bảo có Hoài nuôi lớn hai con nghé thành hai con trâu mộng sang đổi ché Phương thì pá cho không. Nhà có Hoài nghèo chẳng có trâu, có nghé. Có Hoài đi rừng đi rẫy, trồng vải. Có Hoài quen thuộc từng gốc măng, canh người lạ không chạm đến rừng. Người dân tộc chúng em yêu cái rừng, cái rẫy như yêu cái nhà, cái bếp nhà mình không ai giết rừng đâu. Vải chín đỏ cây nhưng rẻ như mớ củi bán được rất ít tiền. Chiều chiều có Hoài dựa gốc bằng lăng thổi sáo, pá rú ông ổng:

- Cái thứ cú vọ đang hú đầu ngõ nhà tao đi đâu thì đi đi. Tao lấy nỏ tao bắn chết!

Ché Phương chạy vào nhà ngang bật khóc. Ché đẹp nhất bản. Da trắng như hoa mận, môi thắm tươi như hoa đào nở hồng vách núi, đôi cánh tay đánh đường xa dẻo như cơm nếp, tóc búi cao thành búi, váy áo nồng nàn mầu mây núi. Sẩm đụn rơm quấn quanh nồi cơm, bê xoong cám lợn gấp đôi người đặt lên bếp, em thấy sẩm khóc như thóc nở bắn ra từ đụn rơm bén lửa. Em lén xuống đồi dối có Hoài rằng ché Phương không thích nghe sáo đâu, có Hoài mua nghé về nuôi đi rồi sang đổi cho ché Phương. Bỗng thương cây sáo có Hoài cầm trên tay. Tiếng sáo gọi chim rừng về tổ, gọi mặt trời xuống núi, gọi vải chín đúng mùa nhưng không gọi được ché Phương xuống gốc bằng lăng với có. Mười lăm tuổi, mắt em lung liêng, nụ cười em thơm giòn như nắng nhưng có Hoài không thấy, có Hoài chỉ biết mỗi ché Phương. Có Hoài buồn như đám lá mục trong rừng bảo em mang túi quả trám cho sẩm kho cá diếc có vừa bắt ngoài suối. Em nom theo bước chân có Hoài không về nhà mà lội ngược lên rừng. Sẩm với chúng em không được ăn cá diếc kho trám đâu, pá nhắm rượu một mình một mâm. Em Thường chui vào nhà ngang lắp bắp hỏi sẩm:

- Sao... s… ao m… ình khô… ng được ăn cơ… m c… á… kho hả sẩ… m?

Pá ném hột trám vào em Thường rồi gầm lên:

- Tiên sư nhà chúng mày không biết ta đang nhắm rượu à?

Ché Phương bỏ nhà đi lúc nào không ai biết. Ché chỉ mang theo chiếc váy có nhiều dây đăng ten lần bán vải dưới xuôi ché mua còn để lại hết váy áo của người Nùng. Sẩm chạy bằng bốn chân hú gọi ché. Tiếng bước chân của có Hoài nện vào núi băng băng, tiếng có Hoài xao xác như tiếng cánh chim thấy động bay lên. Pá dốc cút rượu vào miệng văng lời:

- Cái giống lợn cái đi tìm lợn đực, khóc gì? Đỡ tốn miệng ăn. Mất toi cặp trâu mộng.

Có Hoài thổi sáo, tiếng da diết như con hoẵng gọi rừng. Buổi chiều ấy. Mưa phùn. Gió bấc. Em tìm có Hoài. Có ngồi thổi sáo bên đầu nguồn sông Thương. Có ngừng thổi sáo, hỏi em đầu ngõ bằng lăng sáng nay còn trổ đoá hoa muộn, ché Phương có biết đường về? Em dằn dỗi bảo ché Phương chẳng thèm nhớ hoa bằng lăng đâu, chẳng thèm nghe tiếng sáo vọng để trở về. Có Hoài im lặng thổi sáo. Nước sông Thương vô tình ngủ lịm trong heo may hiu hắt. Ché Phương đi độ ba tháng, có Hoài không thổi sáo nữa. Cũng không ai đưa trám với cá diếc cho em đem về sẩm kho pá nhắm rượu còn em quét đít nồi ăn với cơm. Người trong bản kháo nhau có Hoài bỏ đi làm ở Bình Phước lấy cớ tìm ché Phương mặc cho ché Phương chê trai bản. Rẫy nương vắng có Hoài cỏ mọc lún đầu, rừng vắng có Hoài bị chặt trơ gốc. Rẫy vải có Hoài lười ra quả, trổ chùm thưa nhỏ như quả nhãn. Em đi qua gốc bằng lăng thấy có vết mòn lưng có Hoài dựa vào, vắng tiếng sáo hoa bằng lăng đến mùa bớt tím. Em sờ tay vào vết lõm như thấy còn ướt mồ hôi có Hoài, ướt nước mắt có Hoài khi không có trâu đổi ché Phương. Bụng em nao nao nhớ tiếng sáo. Nửa năm thì ché Phương thư về bảo ở Sài Gòn, có ông Tây cưới ché, thương ché lắm. Ché bảo em gặp có Hoài bảo đừng tìm ché nữa, ché không bỏ phố về rừng đâu. Ché Quyên thở dài nói nhỏ như tiếng lá khô vỡ:

- Ché mà được người yêu như có Hoài thì chẳng bỏ rừng đi đâu.

Em nhìn ché Quyên lạ lẫm, cái hồn ché Quyên chẳng nhẽ bị tiếng sáo có Hoài bắt đi ư? Tiếng hát ché Quyên chao nghiêng sóng nước sông Thương. Bằng tuổi ché, gái bản có con cõng sau lưng, con dắt theo tay. Có Hoài ơi, theo con trăng về bản đi. Hoa nhà mình nở sàn nhà khác mất rồi.

2. Sẩm như con hến, im lìm. Có lần em bị pá đánh dập hai bắp chân vì tội không cho pá đem váy áo ché Phương mua cho em đổi lấy rượu, sẩm trông thấy nhưng không dám ngăn pá, chỉ đỏ mắt như con nhím xếp hết gai bất lực nhìn con bị đánh. Em giận sẩm rất lâu, ngoài mời sẩm trong bữa ăn thì em không hề nói với sẩm điều gì, cả việc cô giáo nói mời phụ huynh đi họp em cũng không nói. Nhưng em thương sẩm lắm. Hồi em với ché Quyên đi học về sẩm mới bừa xong bãi trước nhà để trồng lạc, khắp người sẩm ướt đẫm, mặt đỏ bừng, sẩm chỉ kịp tháo bừa ra, gọi ché Quyên xem trâu vì trâu đi mượn. Sẩm vào nhà không kịp bỏ nón ra ngã xuống. Em và em Thường, em Trường gọi sẩm mãi không được. Em chạy sang nhà dé Tòng khóc gọi:

- Sẩm cháu chết rồi cứu sẩm cháu dé⁶ Tòng ơi.

^6. Dé: Bác.

Dé Tòng chạy sang nói:

- Sẩm mày cảm rồi, lấy thau nước nhanh lên.

Em chạy ra giếng múc nước chân vấp ngã chảy máu, dé Tòng lột áo sẩm ra bẹo thâm tím hết lưng và trước ngực, ngực sẩm beo như quả chanh héo thương ơi là thương, dé Tòng giục pha nước chanh. Nhưng nhà làm gì có đường sẵn, em Thường chạy mãi vào làng xin đường về pha nước cho sẩm. Một lúc sau sẩm tỉnh lại thấy mấy đứa em khóc, sẩm nói:

- Sẩm không chết đâu, các con đừng khóc. Sẩm mệt nên ngủ tí thôi.

Em thấy thương sẩm hơn bao giờ hết và ân hận vô cùng. Từ đó em biết rằng chúng em sẽ không thể lớn lên nếu thiếu sẩm. Em càng căm hận pá, pá như con tinh tinh phát cuồng, như con hổ đói sẵn sàng xé thịt bầy con, em chỉ ước có tay thợ săn nào giương nỏ cắm phập tên vào ngực pá hoặc là chính em sẽ cầm rìu bổ vào pá. Ngày chủ nhật em đi bán củi rất sớm, ra chợ em gửi ché ở xã bên bán giúp còn em đạp xe một mình đi tìm pá với cái rìu chằng sau yên xe. Em đạp lên rất nhiều dốc, đường xa chín lần con ngựa mỏi, gần trưa tới Trại Cau (ở đó có rất nhiều người đi đào vàng từ khắp nơi đổ về, có cả gái và thuốc phiện, để phục vụ cho những ông chủ có tiền, những con nghiện thuốc, nghiện bạc và chiêu đãi cho lính đào vàng khi trúng quả đậm). Em vào từng lán tìm pá, người ta không cho vào em cứ đi. Bị người ta bạt tai đá đít, đau lắm. Em vừa đi vừa khóc vừa chửi vừa gọi:

- Pá ơi về đi sẩm sắp chết rồi.

Người ta thấy tội chỉ cho lán có pá ở trong. Thật khủng khiếp khi em nhìn thấy cảnh tượng pá em nhồng nhộng hì hục cày lên người đàn bà to gấp hai sẩm em. Em bửa rìu lung tung trước cửa lán, chửi ầm ầm:

- Lũ chó chết chúng mày đáng chết hết!

Em quăng cái rìu vào trong đấy và không biết làm gì nữa. Pá không cả kéo quần cứ thế gầm lên chạy ra ngoài tát em mấy phát như trời giáng. Em đau. Khóc và bỏ chạy, pá lôi em lại xô em ngã trầy mặt, dúi em vào cái nơi pá đã cùng sẩm sinh em ra, cái nơi pá vừa hì hục trồng cây chuối nơi đám lầy của mụ đàn bà mà chửi, đuổi rồi ném em ra bãi đá gần suối:

- Cút mau. Tao chém chết. Về với con sẩm già héo xơ mướp của mày đi.

Em bò dậy chạy vào lán, luồn qua háng pá nhặt cái rìu. Mụ đàn bà hẩy vú, nhảy đổng vỗ bồm bộp vào cửa mình hất về phía em mỉa mai:

- Sẩm mày bằng cái này của tao không? Pá mày bảo vú con sẩm già nhà mày phẳng như đường cái quan ấy. Háng sẩm mày cạn như con suối khô ấy...

Bọn họ cười xồng xộc rất ghê rợn.

Hôm ấy rất muộn em mới về nhà, sẩm không biết cứ tưởng em bán củi ế, thấy mặt em sưng, xước xát sẩm nghĩ bị ngã xe. Sẩm không hỏi em có đau không mà hỏi:

- Xe có sao không?

Em thấy tủi thân nhưng không trách sẩm, nhà cũng có cái xe là giá trị nhất nó hỏng thì tiền đâu sửa, xe đâu đi bán? Em tự trách mình sao không khỏe mạnh để cầm rìu bổ chết những con người đốn mạt đó. Treo cây rìu lên gác bếp, em nhủ sẽ có lúc em dùng rìu để băm nát con tinh tinh phát cuồng.

3. Vài năm sau, pá không dám về nhà đánh sẩm, đánh chúng em nữa, vì có tài⁷ Giang ra quân là một đảng viên làm cán bộ cho xã. Bãi vàng Trại Cau cũng hết rồi, pá vào Cây Vối sống với một người đàn bà bất thường (người ta nói bà ấy bị điên) với hai đứa con riêng của bà ta. Nghe đâu sau này có với pá hai người con nữa. Người trong bản kể lại với sẩm có trông thấy pá thất thểu xách chai rượu không lên rừng, định chào một tiếng thì pá đã mất hút trong mấy rặng cây, nhìn thấy cái bóng mà không thấy người. Pá như con ma xó mất rồi. Pá đã bị Giàng trừng phạt. Con ma nó không cho Pá làm người đâu, phải bỏ đi không dám chạm mặt người ở bản đâu! Sẩm nghe, mắt đỏ hoe không nói gì còn em thì lòng tịnh không chút xót. Từ đó, sẩm cử động như một cái bóng âm thầm trong nhà ngang, em có cảm giác sẩm cố sống cho hết kiếp người. Sẩm còn thương nhớ cái con người đã làm sẩm khổ cả đời ư? Pá bị ma bắt rồi, sẩm ấm cái bụng, thảnh thơi cái đầu sao sẩm lại buồn? Sẩm đi tìm pá, em thương sẩm đi theo. Nhưng ở Cây Vối người ta kể không ai biết người đàn bà thất thường với pá đã bỏ đi đâu. Hỏi mãi mới có người ở cuối bản nói, pá dắt người đàn bà nọ cùng bốn đứa con như búp măng ghẻ đi về phía dãy đồi cao nhất Cây Vối nhưng pá không phải là người đâu, pá không nói được tiếng người nữa, con mắt pá như mắt mèo hoang rồi. Em về lấy cây rìu vẫn treo lên gác bếp quăng xuống sông Thương. Hận thù trong em tan như đám mây trắng trên đỉnh đồi kia rồi.

^7. Có tài: Anh cả.

Mười tám năm em thấy ông mặt trời đi qua đỉnh cây bằng lăng lão. Ba năm có Hoài bỏ đi. Rừng cũng chạy xa bản khi người xuôi vào tìm gỗ, nhận đồi trồng vải, trồng bông. Chừng ấy năm, con nai, con hoẵng nhớ rừng ra sao thì em nhớ tiếng sáo có Hoài bấy nhiêu. Nhưng có Hoài như cái bóng của rừng, lùi xa, lùi xa mãi. Người ta không giữ nổi rừng như có Hoài bỏ đi, như em ngày đó là đứa quay xa dẻo nhất, đứa dệt vải hay nhất nhưng không thể nào giữ tiếng sáo bên gốc bằng lăng dưới đồi. Mà ngay cả cỗi bằng lăng cũng đã bị người dưới xuôi biến thành cái bóng, nhựa trăm năm tứa ra tràn trên mặt gỗ bị cưa.

Rừng có Hoài ngày đó trông giờ lởm chởm như cái đầu trẻ con cắt đầu đinh bị hỏng. Rừng như cái bóng càng ngày càng lùi xa pá em biết ẩn vào đâu?

Sẩm em khi con chim đập cánh đầu nhà cất tiếng gọi mặt trời lủi thủi trồng những cây con trên đồi trọc.