Trang phục quý giá nhất trên đời này không phải là áo trân châu, cũng không phải áo lông vũ, càng không phải áo làm bằng lụa tơ tằm hay lông chồn mà chính là “tấm áo biết hổ thẹn”. Biết hổ thẹn là loại “trang phục” đẹp nhất và là thứ “mỹ phẩm” tốt nhất trên thế gian. Nếu một người trong tâm luôn biết hổ thẹn thì khí chất biểu lộ ra bên ngoài thật hết sức cao quý, trang nghiêm, cho nên kinh Phật nói: “Khoác trên mình tấm áo biết hổ thẹn là trang nghiêm nhất”.
“Tàm quý” (xấu hổ, hổ thẹn) là gì? “Tàm” là sợ có lỗi với chính mình, “quý” là sợ có lỗi với người khác. Tàm quý giúp ta cảm thấy xấu hổ về những hành vi sai trái cùng những suy nghĩ không tốt của mình để từ đó biết ăn năn sửa chữa. Khi trong lòng biết xấu hổ, điều này sẽ biến thành động lực khiến ta gắng sức phấn đấu. Tô Tần khi danh vọng chưa thành, hổ thẹn vì bị gia đình xem thường1, bèn lập chí học hành, rốt cục tạo nên sự nghiệp vĩ đại, trở thành tể tướng của sáu nước thời Chiến Quốc. Lưu Bị vì tự thấy xấu hổ khi mình là hậu duệ nhà Hán nhưng không thể giúp vua cai trị quốc gia, bèn vùng dậy kêu gọi các anh hùng trong thiên hạ khởi nghĩa phục hưng nhà Hán, cuối cùng trở thành hoàng đế nhà Thục Hán, tạo ra cục diện “thiên hạ chia ba”.
1 Tô Tần là một thuyết khách thời Chiến Quốc. Do mười lần dâng thư thuyết Tần Vương đều không có kết quả, hết tiền chi dụng, ông đành phải quay về nhà trong dáng vẻ tiều tụy. Về tới nhà, vợ thản nhiên không rời khung cửi, chị không nấu cơm cho ăn, cha mẹ không hỏi han tới. Tô Tần bùi ngùi than rằng: “Vợ không coi ta là chồng, chị không coi ta là em, cha mẹ không coi ta là con, đều là lỗi của Tần này cả”.
Một ý niệm biết tàm quý và một ý niệm biết hối lỗi khởi lên sẽ giúp con người trở nên cao quý và bản tính thuần khiết sẽ được thăng hoa. Nếu một người có thể nhìn lên mà không hổ thẹn với trời, cúi xuống không xấu hổ với người, thì đạo hạnh của người này đã gần như viên mãn. Ngược lại, người không biết xấu hổ thì lương tâm đạo đức thường bị lòng tham, dục vọng vật chất và lòng sân si đố kỵ làm mờ mắt. Bởi thế cho nên, không điều ác gì là không làm, đến khi đó nhân cách tự nhiên sẽ mất đi thôi. Người không có nhân cách giống như cây không có vỏ, cây không có vỏ thì làm sao có thể đơm hoa, kết trái được?
Hiện nay trong xã hội thường xuất hiện một số người bất mãn với đất nước vì họ cho rằng bản thân không được đãi ngộ tốt, đồng thời trách móc người thân, bạn bè đối xử tệ với mình. Nhưng sao họ không thử nghĩ lại: Mình đã đóng góp được gì cho đất nước, đã chăm sóc được gì cho những người thân yêu? Nếu chúng ta biết hổ thẹn, biết hối lỗi để tự xét lại, biết nhớ đến ơn tổ quốc đã bảo vệ mình, ơn cha mẹ đã nuôi dưỡng, ơn thầy cô đã dạy dỗ, sự quan tâm chăm sóc của người thân và sự ủng hộ của bạn bè, thì khi ấy ta chỉ thấy xấu hổ vì chưa báo đáp hết những công ơn trên, huống hồ còn dám oán trời trách người?
Nhà Nho có câu: “Biết hổ thẹn cũng được xem là gan dạ, dũng cảm”. Khi có một niệm hổ thẹn khởi lên tức là ta đã sinh ra một niệm thiện lành. Một con người chân chính không lo sợ thua kém người khác, cũng không sợ mắc phải lỗi lầm, mà chỉ sợ thái độ sống tiêu cực, tinh thần bạc nhược, chỉ đành cam chịu, rồi rơi vào sa đọa.
Từng có một học sinh xuất sắc cả về đạo đức và học lực bị giáo viên phạt trước mọi người, nếu lúc đó có thể ngẫm nghĩ xem xét, tự mình cảm thấy có lỗi thì chắc chắn đạo đức và học lực của em sẽ tiến bộ thêm, nhưng học sinh đó vì không thấy mình sai, cảm thấy không phục, nên tinh thần ngày càng thụt lùi, sa sút. Vì vậy, trong nền giáo dục ngày nay, giáo viên cũng nên rèn luyện cho học sinh có lòng tự trọng, đồng thời lấy việc biết nhận sai để tự kiểm điểm mình và đánh giá lại quá trình trau dồi đạo đức.
Những người biết xấu hổ có thể sửa sai và vươn lên, tự mình rèn luyện và nâng cao các phẩm chất tốt đẹp. Nếu ngay từ nhỏ mọi người đều có thể bồi dưỡng được đức tính biết hổ thẹn, biết nhận sai, thường thấy hổ thẹn về sự ngu dốt của mình, về sự thiếu khuyết đạo đức của chính mình, về sự yếu kém của chính mình, luôn thường trực ghi nhớ những sự hổ thẹn đó trong lúc đi, đứng, nằm, ngồi, nói năng, hành động, thì chắc chắn phúc đức sẽ tăng trưởng, đến đâu cũng gặp được thuận lợi.