Hướng dẫn đọc sách hiệu quả

Các bạn đang cầm trên tay một cuốn sách rất đặc biệt: một cuốn cẩm nang có khả năng hỗ trợ cho hành trình lớn lên cùng con của bạn trở nên thú vị, hào hứng, thư giãn, nhiều niềm vui và tiếng cười hơn.

Năm 2020, giữa lúc đại dịch Covid-19 bùng nổ, tôi sinh bé gái đầu lòng tại bệnh viện Kitano, Nhật Bản. Không một người thân nào được phép vào thăm trong quá trình tôi chuyển dạ hay chăm sóc sau khi sinh bé. May mắn thay, tôi được các bác sĩ và y tá thăm khám và dặn dò cẩn thận về cách chăm sóc con tại nhà sau khi xuất viện: từ cách thay bỉm, cách tắm cho con, cho đến cách cho con bú và chăm sóc bầu sữa/bảo quản sữa mẹ. Tuy nhiên, các bác sĩ lại không có câu trả lời cho câu hỏi của tôi về đời sống tinh thần của em bé. Là người làm trong ngành giáo dục, có nhiều năm làm việc với học sinh, tôi rất chú trọng và quan tâm đến vấn đề tâm lý lứa tuổi.

Vì vậy, tôi cũng muốn chăm sóc cho con gái mình không chỉ về thể chất mà cả tinh thần nữa. Lúc này tôi bỗng nhận ra rằng tôi khá lúng túng với một em bé sơ sinh: có những lúc tôi bị bí ý tưởng, không nghĩ ra được trò chơi để chơi với bé. Thi thoảng tôi cũng tự vấn mình: liệu cách nói chuyện của tôi với bé như thế có phù hợp với độ tuổi của bé không? Và cuốn sách BabyTalk (tựa tiếng Việt: Cùng con học nói) của tiến sĩ Sally Ward đã đến với tôi khi tôi tìm kiếm trong kho sách làm cha mẹ được bán tại Nhật. Mặc dù đã được dịch sang tiếng Nhật từ năm 2001, suốt 20 năm qua cuốn sách vẫn luôn được đánh giá cao tại thị trường này.

Điểm khác biệt của cuốn BabyTalk chính là ở chỗ nó dựa trên một chương trình trị liệu tâm lý nhi khoa để phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Do đó, những chỉ dẫn được đưa ra trong cuốn sách có thể dễ dàng áp dụng với trẻ ở nhiều quốc gia khác nhau mà không chịu sự chi phối của các yếu tố về văn hoá, giá trị sống hay tập quán sinh hoạt, ngoại trừ một số ví dụ về từ vựng và ngữ pháp được lấy từ tiếng Anh.

Trọng điểm của cuốn sách là Chương trình Trẻ học nói (The BabyTalk Program), yêu cầu bố/mẹ dành 30 phút cùng con mỗi ngày để thực hiện. Ban đầu tiến sĩ Ward phát triển chương trình này để trị liệu ngôn ngữ cho các bé bị chậm nói do ảnh hưởng của môi trường sống (không phải do các dị tật bẩm sinh như khiếm thính, tự kỷ, tăng động giảm chú ý, v.v.). Trải qua nhiều năm đánh giá và tiến hành các nghiên cứu đối chứng, bà phát hiện ra rằng khi áp dụng chương trình này cho các bé bình thường cũng giúp các bé phát triển tốt hơn khả năng ngôn ngữ của mình, và càng áp dụng sớm thì càng tránh được cho trẻ những hạn chế tiềm ẩn về ngôn ngữ. Một tác động ngoài mong đợi của chương trình là IQ của trẻ cũng được cải thiện - có thể lý giải bằng mối liên hệ mật thiết giữa ngôn ngữ và trí thông minh vì con người tư duy bằng ngôn ngữ. Ngoài ra, cuốn sách còn hướng dẫn cha mẹ cách giúp con phát triển kĩ năng lắng nghe và rèn luyện khả năng tập trung vì chúng sẽ ảnh hưởng đến khả năng học tập trong tương lai của trẻ.

Nhìn vào dung lượng cuốn sách, nhiều mẹ bỉm sữa vô cùng bận rộn hẳn sẽ lưỡng lự: “Tôi lấy đâu ra thời gian để đọc cuốn sách này khi mà công việc bỉm sữa đã khiến tôi không được ngủ đủ giấc rồi?” Nhưng các mẹ hãy yên tâm. Cuốn sách này được phân thành các mục riêng biệt cho từng nhóm tuổi cụ thể: từ 0-3 tháng, 4-6 tháng, 7-9 tháng, 10-12 tháng, rồi ba nhóm tuổi trong năm thứ hai, hai nhóm tuổi trong năm thứ ba và một nhóm tuổi khi con lên bốn. Trong mỗi phần đều sẽ có những nội dung: Mô tả sự phát triển giao tiếp, lời nói và ngôn ngữ trong giai đoạn đó; Các đặc điểm phát triển chung; Sự phát triển khả năng lắng nghe và chú ý; Các hoạt động chơi cùng con và các trò con có thể tự chơi kèm theo các gợi ý chọn sách và đồ chơi phù hợp trong từng giai đoạn; rồi đến cách thực hiện Chương trình Trẻ học nói cụ thể cho từng nhóm tuổi, bao gồm: Cách thức tạo ra môi trường phù hợp cho sự phát triển của trẻ, nên nói chuyện gì với con và cách nói như thế nào, ở mức độ nào, v.v.

Do đó, bạn hoàn toàn không cần phải đọc liền một mạch từ đầu tới cuối cuốn sách mà có thể chọn giai đoạn phù hợp với lứa tuổi hiện tại của con để đọc. Như vậy, tại một thời kì phát triển của con (mỗi thời kì kéo dài từ 3-6 tháng), bạn chỉ cần đọc 20-30 trang sách là đủ. Chương trình sẽ đạt kết quả tốt nhất nếu bạn có thể bắt đầu với con từ giai đoạn 0 tuổi. Tuy nhiên, nếu con bạn đã qua 1 tuổi, 2 tuổi thì việc bắt đầu vẫn chưa hề muộn. Bạn chỉ cần đọc và quan sát xem con đang ở giai đoạn nào so với mô tả của cuốn sách và bắt đầu thực hành với con tại thời điểm đó. Để đạt được hiệu quả cao nhất, tôi khuyến nghị bạn nên đọc cuốn sách sớm hơn khoảng 1 tháng so với tuổi thật của con bạn. Ví dụ, nếu bạn có ý định áp dụng sách này với con từ 0 tháng tuổi, thì bạn nên đọc mục từ 0-3 tháng tuổi vào tháng cuối cùng của thai kì để có thể trang bị cho bản thân những kiến thức cần thiết về cách giao tiếp với bé và tạo môi trường sống với không gian phù hợp để chào đón bé con khi con chào đời – bởi vì môi trường sống cũng như mức độ và cách thức các bé được giao tiếp có liên quan mật thiết tới sự phát triển ngôn ngữ của các bé. Bạn cũng nên đọc đi đọc lại 2-3 lần nội dung cho mỗi thời kì để nắm bắt đủ ý và đảm bảo tận dụng tối đa khoảng thời gian ý nghĩa bên con. Có thể bạn sẽ cần một quyển sổ nhỏ để ghi chú vắn tắt những nội dung cần lưu ý để thi thoảng mở ra xem lại. Cách làm này sẽ giúp bạn tiết kiệm thời gian hơn.

Với cách đọc sách như vậy, bạn có thể nhẩn nha đọc cuốn sách này cho tới khi con lên 4 tuổi. Đến lúc này, về cơ bản hệ thống phát triển ngôn ngữ của bé đã được hoàn thiện và bắt đầu cho một giai đoạn mới: sử dụng nền tảng ngôn ngữ đầu đời để học tập và tiếp thu tri thức. Để chuẩn bị tốt cho hành trình này, người lớn và trẻ chơi cùng nhau trong giai đoạn đầu có ý nghĩa rất quan trọng vì nó mang đến cho cả hai những trải nghiệm cùng nhau, tạo nên những kỷ niệm và là nền tảng phát triển các cuộc trò chuyện sau này. Có thể nói, các trò chơi chính là công cụ tuyệt vời nhất để người lớn mang ngôn ngữ đến với trẻ. Ngoài việc hỗ trợ bạn xác định giai đoạn phát triển của con và chỉ ra cách giúp con học nói thông qua trò chơi, cuốn sách này còn giúp bạn có thêm ý tưởng để tạo ra nhiều hoạt động vui chơi đa dạng hơn, hứng thú hơn trong từng giai đoạn.

Thay cho lời kết, tôi muốn nhắn nhủ với các bậc cha mẹ rằng, khoảng thời gian ý nghĩa bạn dành cho con mỗi ngày để chơi cùng con, cười cùng con chính là món quà quý giá nhất mà bạn có thể dành tặng cho con của mình. Món quà này chính là một chất liệu sống mà con sẽ mang theo suốt cuộc đời.

Osaka, 10/10/2021

TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền