V
oltaire là nhà văn, nhà triết học Pháp thế kỷ XVIII, một trong những nhà tư tưởng phê phán sâu sắc giáo hội và chế độ phong kiến, chuẩn bị tư tưởng cho Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỷ XVIII.
Voltaire sinh ngày 21 tháng 11 năm 1694 trong một gia đình trung lưu, cha ông làm công chứng viên tòa án, sau làm thủ quỹ tại một ngân hàng.
Năm 19 tuổi, ông sang Hà Lan, ít lâu sau lại trở về Paris làm nhân viên tòa án. Từ đây ông chính thức đăng đàn bằng những vần thơ trào phúng. Năm 1716, ông hai lần bị trục xuất khỏi Paris vì những bài thơ châm biếm. Năm 1717, do tuyên truyền những bài thơ châm biếm, ông bị giam trong ngục Bastille suốt 11 tháng. Chính trong thời gian này, ông sáng tác vở kịch đầu tiên Oedipe với bút danh Voltaire. Năm 1726, do mâu thuẫn với hiệp sĩ dòng dõi quý tộc Rohan, ông lại bị tống giam lần thứ hai. Hai tuần sau ông được tha nhưng bị trục xuất khỏi Paris 50 dặm. Từ đây, ông đi sang nước Anh. Ba năm sau, ông trở lại Pháp hy vọng thi thố tài năng, giữ chức quan ngự sử, gia nhập viện Hàn lâm. Năm 1747, ông lại rời bỏ Paris và nhận lời mời của vua Phổ đến Potsxdam, nhưng do bất đồng tư tưởng nên lại trở về Pháp. Năm 1755, ông sang Thụy Sĩ và sống ở đây 5 năm. Năm 1778, ông trở về Pháp trước sự đón chào nồng nhiệt của dân chúng.
Về triết học, Voltaire là môn đồ của John Locke. Ông cho kinh nghiệm là nguồn gốc của nhận thức, thực thể phi vật chất là không thể có. Nhưng ông không tiến tới được chủ nghĩa duy vật và trước sau vẫn là một người bất khả tri luận ôn hòa và tự nhiên thần luận. Ông gắng chứng minh sự tồn tại của Thượng đế trên nền tảng duy lý luận. Theo ông, sự hòa hợp phổ biến là bằng cớ tồn tại của Thượng đế. Ông nhấn mạnh sự có ích thực tế của tôn giáo. Thượng đế cần có để kiềm chế bình dân, để bảo đảm trật tự. Tuy vậy, Voltaire chống lại Công giáo mê tín, thành kiến, cuồng tín.
Tuy chỉ trích chế độ chuyên chế, ông vẫn là một người bảo hoàng (cho đến tận năm 1760); về sau khi mâu thuẫn giữa đẳng cấp thứ ba và chế độ chuyên chế sâu sắc thêm, ông nghiêng về chế độ quân chủ lập hiến nhưng vẫn ca tụng cái hay của chế độ cộng hòa.
Triết học của Voltaire đầy mâu thuẫn, kịch liệt phê phán Công giáo và chủ nghĩa ngu dân, nhưng lại thừa nhận Thượng đế và sự cần thiết của tôn giáo; công kích chế độ chuyên chế, nhưng lại thừa nhận một “chế độ chuyên chế sáng suốt”. Theo Marx: Voltaire tuyên truyền vô thần luận trong tác phẩm của mình, nhưng lại bênh vực tôn giáo trong những lời chú thích. Là nhà tư tưởng của giai cấp tư sản, ông quan niệm bất bình đẳng là một quy luật vĩnh viễn và bất biến của thế giới. Các tác phẩm của ông biểu hiện tính chất giai cấp của triết học tư sản Pháp thế kỷ XVIII. Nói chung Voltaire là người truyền bá xuất sắc triết học Ánh sáng; chống thầy tu, Công giáo, chế độ phong kiến, có ảnh hưởng lớn và với những người cùng thời.
Tác phẩm triết học chủ yếu của ông gồm Thư triết học, “Nguyên lý triết học Newton”, “Từ điển triết học”, “Người chất phác”. Trong đó, tác phẩm lớn nhất của ông là cuốn “Từ điển triết học”, ở đó ông phản bác thể chế chính trị đương thời của Pháp, nhà thờ công giáo, kinh thánh và thể hiện văn phong, tính cách riêng của mình. Qua đó ông nhấn mạnh vai trò của tôn giáo lý tưởng là giáo dục đạo đức chứ không phải giáo điều.