Chương 5Biên tập lời dẫn - sử dụng ngôn từ

Ngôn từ có thể thay đổi cả số phận.

Ngôn từ là con dao hai lưỡi.

Bạn có thể dùng lời nói để tiếp thêm cho người khác động lực, giúp họ nhận ra được vấn đề, định hướng họ vào những mục tiêu, hoạch định của mình, và đặc biệt là thu phục lòng người. Nhưng nếu dùng không đúng chỗ thì kết quả sẽ hoàn toàn ngược lại.

Vậy làm sao để có được ngôn ngữ phù hợp cho từng hoàn cảnh? Không có cách nào khác, ngoài việc chúng ta tích lũy mỗi ngày và thiết lập cho mình một ngân hàng từ ngữ bằng cách đọc nhiều, nghe nhiều, quan sát nhiều và chịu khó góp nhặt từ những điều xung quanh như sách vở, báo chí, truyền thông, bạn bè...

Nhưng làm sao để những vốn từ đó nằm sẵn trong đầu và bạn có thể đem ra sử dụng vào đúng thời điểm? Hãy đến với “Kỹ năng thuyết trình như bản tình ca”. Bạn sẽ có được điều đó!

Đầu tiên, tôi muốn chia sẻ với bạn về giá trị của ngôn từ. Ngôn từ được xem như một phương tiện biểu đạt ngụ ý của người nói, nó có thể giúp một người bừng tỉnh hoặc cũng có thể giết chết một ai đó từ những cảm xúc tích cực hoặc tiêu cực được truyền đạt.

Vậy chúng ta sử dụng ngôn từ như thế nào?

Là chọn những từ ngữ thích hợp nhất và chính xác nhất với cảm xúc mà chúng ta muốn chia sẻ hoặc hướng người nghe đến thông điệp như mình kỳ vọng. Ngoài việc lựa chọn ngôn từ chính xác, chúng ta cần dùng những từ “đắt giá” - tức là không mất thời gian diễn giải lòng vòng để người khác hiểu, mà đi đúng vào trọng tâm thì tự khắc vấn đề sẽ được làm sáng tỏ.

Bạn có biết, ngôn từ có thể thay đổi cả một số phận? Khi nói chuyện trước đám đông, hãy sắp xếp ý rồi đến câu. Lưu ý chia sẻ ngôn từ theo trình tự để bài nói được xuyên suốt, mạch lạc. Có nhiều người thắc mắc: “Ngôn từ được lấy ở đâu ra?” thì tôi xin trả lời là: “Ngôn từ được lấy ra từ trong vốn từ của bạn.” Điều bạn cần làm là hãy thiết lập một ngân hàng từ ngữ để vốn từ ngày càng phong phú hơn.

Mỗi ngày, bạn cập nhật rất nhiều thông tin từ kinh tế, chính trị, xã hội, giáo dục đến du lịch, y tế... Tuy mỗi ngành nghề lại có thuật ngữ chuyên môn riêng nhưng tôi muốn bạn hãy ghi chép vào sổ tay hay điện thoại mỗi khi bắt gặp một câu nói súc tích, một cụm từ hoặc một từ ngữ hay.

Trong hoàn cảnh đó thì nên ghi chép lại như thế nào?

Như lúc đầu tôi đã nói, ngôn từ phải đắt giá. Thay vì phải giải thích dài dòng để người nghe hiểu những điều bạn muốn nói, ngôn từ đắt giá có thể thay thế tất cả các câu diễn đạt lan man chỉ bằng vài lời. Bạn hãy lưu lại bất kỳ cụm từ nào thấy hay, để lúc rảnh rỗi lấy ra đọc và tập sử dụng. Nếu từ ngữ được đưa vào câu chuyện hằng ngày của bạn thì sẽ thành vốn từ của bạn.

Thêm một cách tập luyện để ngày càng tích lũy được nhiều vốn từ và tránh thụ động trong cách diễn đạt, đó là: Bạn hãy xem mình như bình luận viên. Khi gặp một sự vật, khung cảnh mà bạn yêu thích hoặc một hoàn cảnh xúc động, hãy gom tất cả vốn từ trong ngân hàng từ ngữ để mô tả về nó theo giọng văn của mình.

Hãy bình luận ngay lúc đó để kiểm tra xem mình còn thiếu từ nào muốn diễn đạt đúng ngữ cảnh mà chưa tìm ra, đồng thời đưa những ngôn từ đắt giá vào lời bình của bạn, biến chúng thành phản xạ ngôn ngữ tự nhiên. Khi gặp hoàn cảnh tương tự, bạn sẽ biết cách dùng từ và sắp xếp ý câu một cách chặt chẽ.

Biết cách đặt ngôn từ vào đúng hoàn cảnh, lời nói của bạn sẽ trở nên cực kỳ duyên dáng và có giá trị. Đừng để ngôn ngữ quá thừa thãi khiến người khác không muốn tiếp nhận. Tôi từng chứng kiến nhiều người trong giao tiếp, thường trình bày những điều người khác đã biết và không còn muốn nghe. Vì vậy, hãy cố gắng chọn lọc để mỗi từ được cất lên đều có giá trị và là điểm nhấn riêng biệt của bạn.

Bạn có biết câu nói “Thay đổi ngôn từ, thay đổi cả thế giới” không? Chúng ta thường được khuyên nhủ dùng lời hay ý đẹp. Nhưng muốn tự tin thuyết trình trước đám đông, bạn phải học cách sử dụng ngôn từ chính xác và biết nhiều từ thay thế, để tránh tình trạng lặp từ mà vẫn biểu đạt đúng ý nghĩa và giá trị của câu.

Đặc biệt, là một người thuyết trình trước đám đông, ngôn từ của bạn cần được chọn lọc tỉ mỉ, ngôn từ càng “đắt” thì giá trị lời nói càng cao. “Đắt” ở đây được hiểu là “đắt” trong hoàn cảnh thuyết trình. Tùy vào đối tượng người nghe là ai để dùng ngôn từ cho phù hợp. Nếu tinh tế hơn, bạn nên lưu ý đến cả nơi ở, vùng miền của khán thính giả. Bạn sử dụng từ ngữ gần gũi với người nghe thì sẽ chiếm được tình cảm từ họ và khiến họ mở lòng đón nhận những điều bạn chia sẻ.

Để mở rộng vốn từ, bạn đừng bỏ qua thói quen đọc sách, quan sát và tích lũy mỗi ngày. Bằng cách đó, bạn có thể tạo ra cho mình một cuốn “ngân hàng ngôn từ” như tôi đã đề cập ở trên. Cứ tiếp tục tích lũy như vậy, một lúc nào đó, bạn sẽ trở thành “triệu phú ngôn từ”.

Tuy nhiên, bạn phải biết cách biên tập nội dung - đó mới là phần quan trọng của bài thuyết trình. Cấu trúc cơ bản của một bài văn mà chúng ta từng được dạy khi còn là học sinh bao gồm: mở bài, thân bài và kết bài. Thuyết trình đòi hỏi cao hơn một chút nếu bạn muốn được đánh giá chuyên nghiệp, đó là “đưa ra thông điệp” hay còn gọi là “thông điệp bước ngoặt” - bao gồm tất cả những gì bạn muốn trình bày, gửi gắm về một chủ đề nào đó.

Nói đơn giản như khi xem một bộ phim hay một vở kịch, bạn rút ra được bài học gì thì đó chính là “thông điệp bước ngoặt” mà bộ phim hoặc vở kịch đó muốn truyền tải đến bạn.

Trong suốt diễn biến câu chuyện, thông điệp bước ngoặt sẽ từ từ lộ diện. Điều này đồng nghĩa với việc bạn hãy để thông điệp bài nói xuất hiện tự nhiên nhưng vẫn phải thật khéo léo. Nó khác với bài văn chúng ta viết thời còn đi học, đó là chúng ta cảm nhận, kết luận và đưa ra lời khuyên.

Kỹ năng thuyết trình thuộc về một đẳng cấp khác. Hãy áp dụng thủ thuật này và để thông điệp xuất hiện tự nhiên. Cách tổng kết như một bài văn cũng hợp lý, nhưng hãy làm thật tinh tế để thông điệp được lan tỏa nhẹ nhàng. Hoặc có những trường hợp khác mà thông điệp bước ngoặt được nhắc lại cụ thể, chi tiết khi tổng kết bài thuyết trình nhằm nhấn mạnh đúng với mong muốn của diễn giả.

Tóm lại, ở phần này, các bạn lưu ý những điểm chính sau đây:

- Chọn ngôn từ “đắt”.

- Biên tập nội dung rõ ràng, có đầu, thân, kết.

- Điều cuối cùng nhưng cũng không kém phần quan trọng, đó là nêu bật được thông điệp của bài thuyết trình.

Để làm được ba điều trên, bạn phải xác định:

- Mình là ai trong buổi chia sẻ này?

- Mình sẽ nói gì?

- Mục đích chia sẻ những thông điệp đó là gì?

- Mình mong muốn mang lại kết quả như thế nào? Nếu bạn tìm hiểu thêm về sức mạnh ngôn từ, bạn sẽ khám phá ra nhiều điều tuyệt vời như cổ tích.

Bạn có thể làm thử một thí nghiệm nhỏ như sau:

Bạn lấy hai lọ thủy tinh, sau đó bỏ một ít cơm trắng vào cả hai lọ. Tiếp theo, bạn bắt đầu sử dụng sức mạnh ngôn từ. Một lọ bạn dán câu “Tao ghét mày, đồ cơm hư!” Lọ còn lại, bạn dán câu “Tao yêu mày, cơm ngon lắm!”

Mỗi ngày, bạn nói lời yêu thương với lọ cơm được dán câu “Tao yêu mày”, rồi chuyển qua mắng nhiếc cái lọ “Tao ghét mày”. Sau 3 - 4 ngày, bạn sẽ phát hiện ra một sự thật kỳ diệu của sức mạnh ngôn từ. Cơm đựng trong lọ bạn dành lời yêu thương vẫn còn tươi, trong khi cơm đựng trong lọ bạn chửi rủa và dán “Tao ghét mày” trở nên mốc đen luôn. Bạn sẽ phải ngạc nhiên đấy!

Sức mạnh ngôn từ là thế đó. Vì vậy, bạn cần hiểu rõ để học cách dùng những lời yêu thương chân thành và tích cực trao gửi chúng đến mọi người. Đặc biệt, nếu bạn là một diễn giả hoặc làm công việc về giáo dục, điều này càng cần hơn bao giờ hết.