Sự mâu thuẫn là điểm nóng đối với tất cả chúng ta, bởi ta có ấn tượng không lành mạnh khi đối mặt với những người có lối cư xử đối lập với kỳ vọng của ta. Một số người phản ứng bằng cách tham gia quá mức hoặc kiểm soát quá mức, trong khi một số người lại cảm thấy bị quá tải và thu mình lại. Cụ thể, kỷ luật con có khả năng cởi trói trong ta con quái vật thích kiểm soát hoặc kẻ lẩn tránh cảm xúc. Sự mâu thuẫn khơi dậy trong ta phản ứng nào hoàn toàn tùy thuộc vào sự kết hợp của quá trình sinh trưởng và tính khí của ta.
Ta nhận thức thế nào về sự phóng chiếu và cái tôi của bản thân trong quá trình nuôi dạy con? Ví dụ, có thực là con cư xử ngang ngạnh hay do ta quá cứng nhắc? Để tìm được câu trả lời, ta nên tự hỏi, “Cảm xúc nào đang sục sôi trong lòng mình lúc này? Mình bị thôi thúc thế nào? Mình áp đặt những gì của quá khứ vào hiện tại?” Sau khi ta hiểu rõ nội tâm của mình, ta sẽ biết liệu mình có ở vào vị trí phù hợp để phản ứng trước nhu cầu của con một cách quả quyết, hay liệu lời phán xét của ta bị lu mờ bởi nỗi lo lắng của chính mình.
Hồi con gái tôi 3 tuổi, tôi và một người bạn cùng đi biển. Suốt cả ngày, con gái tôi cư xử rất xấu – la hét, vùng vằng, cư xử không phải phép. Tôi rất khó chịu. Tôi đã muốn gây ấn tượng với bạn, đã muốn cô ấy ngưỡng mộ tôi như một bà mẹ “tuyệt vời nhất”, với đứa con “ngoan ngoãn” nhất. Do cái tôi của mình, tôi ủ ê chán nản vì hành vi của con, giận con tím mặt vì con dám làm tôi bẽ mặt. Kéo con bé sang một bên, tôi nhìn con với ánh mắt căm hờn nhất, ích kỉ nhất và đương nhiên khiến con bé khóc to hơn nữa.
Lúc này, tôi tỏ rõ thái độ đối phó, “Mẹ sẽ không bao giờ cho con đi biển nữa,” tôi hằn học. Hiển nhiên con bé khóc càng to hơn. Tôi tiếp tục đe dọa, “Mẹ sẽ không bao giờ cho con xem chương trình Elmo hay cho con kẹo nữa. Cũng không bao giờ cho con đi công viên hay ăn pizza nữa, không bao giờ.” Cuối cùng con bé cũng nín và để cho mẹ tha hồ cáu gắt. Quãng thời gian còn lại trong ngày, con bé ngoan như một chú cún con.
Tôi mất bình tĩnh vì tôi luôn có cảm giác con đang tấn công chính mình. Kết quả là thay vì giúp con điều chỉnh cảm xúc, tôi lại đe dọa con chỉ nhằm thỏa mãn cái tôi của mình, bởi tôi quan tâm đến hình ảnh của bản thân trong mắt người bạn đi cùng hơn là điều chỉnh hành vi của con. Trong khi đó, điều duy nhất con gái tôi học được là phải sợ mẹ, vì đôi lúc, thậm chí luôn luôn, mẹ không giữ được bình tĩnh vì tôi luôn nghĩ hành vi của con nhắm vào mình.
Nếu quá trình nuôi dạy con có một khía cạnh có khả năng phơi bày sự dính mắc của ta đối với sự kiểm soát, hay việc ta không thể chịu đựng hành vi mà bản thân ta cho là chưa đúng, đó chính là khi con cư xử ngoài ranh giới kỳ vọng của ta. Những lúc đó, ta sẽ thấy mình cứng nhắc, giáo điều, độc tài, thậm chí chuyên quyền. Chính ta nhìn thấy mức độ vô minh của bản thân.
Tôi chưa bao giờ nghĩ mình lại kỷ luật con vào một ngày đẹp đẽ như vậy trên bãi biển. Tôi cứ cho rằng tâm trạng mình rất tốt, thời tiết rất đẹp và tâm tính của con gái cũng sẽ như vậy. Tuy nhiên, sự cần thiết phải kỷ luật hiếm khi xảy ra vào “thời điểm hoàn hảo”. Sự kiềm chế cần phải được đưa ra, bất kể tình huống, mỗi khi cần thiết. Điều chỉnh hành vi chưa phù hợp của trẻ luôn luôn cần thiết trong thời điểm hiện tại. Ta cần phải hết sức nhất quán về việc này. Phản ứng mau lẹ ngay lập tức và xử lý cảm nhận của con chính là bí quyết để ta dạy con sự kiềm chế.
Tôi vi phạm nguyên tắc điều chỉnh hành vi của con tại thời điểm hiện tại, bởi vì tôi không muốn buổi đi chơi hôm ấy bị hỏng. Nhưng tôi chỉ khiến tình hình tệ hại hơn khi né tránh kỷ luật con. Vì không thể giữ quan điểm trung lập và đưa ra hành động phù hợp, tôi buồn vì buổi đi chơi đó bị hỏng hơn là việc con gái cư xử chưa đúng. Đó là sự khác biệt chính yếu giữa việc tôi chỉ cố gắng bắt con “hành xử” và dạy con sự kiềm chế.
Những ngày này tôi vẫn thường tự nhủ, “Tôi sẽ có phản ứng ngay lập tức. Nếu hành vi của con đòi hỏi sự công nhận, tôi sẽ có mặt ngay để công nhận con. Nếu hành vi của con đòi hỏi sự điều chỉnh và sự kiềm chế, tôi sẽ tỉnh táo và sẵn sàng dành cho con ngay khi con cần. Nếu hành vi của con đòi hỏi tôi không nên có phản ứng, đó sẽ là câu trả lời của tôi.”
Dường như ta vẫn tin rằng ta có thể phớt lờ bằng sự can dự tối thiểu nhất, và tôi nhận thấy đây là phương pháp phổ biến của các bậc cha mẹ gặp khó khăn trong việc xử lý tình huống. Thật là tai hại khi ta giả định rằng con sẽ biết cư xử đúng mực. Trong lúc ta chờ con thay đổi hành vi và ta không có bất kì hành động nào để giúp con tạo ra sự thay đổi đó, con sẽ quen với khuôn mẫu của chính bản thân mình và ta sẽ lúng túng không biết phải làm sao. Con trông mong ta hướng dẫn con mỗi giây mỗi khắc chứ không chỉ hướng dẫn con những lúc ta thấy tiện cho mình. Nếu ta không dạy con trong tỉnh thức trong nhiều ngày mà chỉ dạy khi có thời gian rảnh rỗi, ta sẽ đánh mất cơ hội ngăn chặn ngay từ đầu hành vi chưa đúng mực. Định hình hành vi của con không thể được thực hiện lẻ tẻ.
Vì vậy, bây giờ tôi chào đón những sự việc từng xảy ra tại bãi biển. Không phải vì tôi thích thú, mà là tôi biết những cảnh tượng hỗn độn đó đã khiến cái tôi của tôi trỗi dậy và tôi đã biết cách đối mặt. Khi đó, tôi tự nhủ rằng con đang cho phép tôi chứng kiến những hành vi mà chính bản thân tôi cần phải điều chỉnh. Tôi thực sự biết ơn điều đó.
Những lúc như thế này, việc nuôi dạy con có khả năng trở thành giải pháp tinh thần. Rất ít mối quan hệ có thể khơi dậy trong ta mong muốn mù quáng là được kiểm soát mọi thứ và bộc lộ sự thiếu trưởng thành của ta – nhờ đó tạo cho ta cơ hội có những bước tiến lớn trong quá trình phát triển bản thân.