Thuật ngữ của Giáo đoàn Phật giáo gọi là Tăng già (saṃgha), dịch là hòa hợp chúng. Chúng có nghĩa là đoàn thể hòa hợp, đoàn thể tự trị. Nên Tăng già có ý nghĩa đoàn thể tự trị. Tối thiểu từ bốn người trở lên, đều là hòa hợp chúng mới gọi là Tăng già, gọi tắt là Tăng. Từ ba người trở xuống không được gọi là Tăng mà gọi là Quần (Gana). Đức Thích Tôn sau khi thành đạo, “Sơ chuyển pháp luân”, Ngài nói pháp Tứ đế ở vườn Lộc Dã (Mṛgadāva) thuộc nước Ba La Nại Tư (Vārāṇasī), độ 5 người đệ tử đầu tiên là A Nhã Kiều Trần Như (Ajnàta-Kaundinya), A Thấp Bà (Asùvajit), Bạt Đề (Bhadrika), Ma Ha Nam (Mahānāma) và Thập Lực Ca Diếp (Daśabala-kāśyapa). Ngôi Tam Bảo bắt đầu có từ đây.
Cũng ở Lộc Dã Uyển, Đức Phật còn độ cho Da Xá (Yaśa) và song thân của ông làm tại gia Phật tử. Bên nam gọi là Ưu bà tắc, bên nữ gọi là Ưu bà di, hai chúng tại gia Phật tử có từ đây. Phật cũng còn độ cho thân hữu của Da Xá làm đệ tử gồm 50 người.
Đức Phật và năm Tỳ kheo đi hóa độ các nơi. Ngài đi về phía nước Ma Kiệt Đà (Magadha), đã độ cho 3 anh em Ca Diếp, trưởng huynh là Ưu Lâu Tần Loa Ca Diếp (Uruvilvā-kāśyapa), thứ huynh là Na Đề Ca Diếp (Nadī- kāśyapa), em út là Già Da Ca Diếp (Gayā-kāśyapa ), đều thuộc Bà La Môn giáo, theo Phật làm đệ tử. Các ông này còn có 1000 người đồ đệ cũng đều được Phật hóa độ. Giáo đoàn của Đức Phật ngày một lớn mạnh.
Khi ở thành Vương Xá (Rālagaha), thủ phủ nước Ma Kiệt Đà ở nơi tinh xá Trúc Lâm (Veṇuvana-vihāra) do vua Tần Bà Xa La (Bimbisàra) sai trưởng giả Ca Lan Đà (Karanda) xây cất, Đức Phật đã độ cho ba ông cũng thuộc Bà La Môn giáo là Xá Lợi Phất (Śāriputra), Mục Kiền Liên (Moggallāna) và Đại Ca Diếp (Mahākasyapa). Xá Lợi Phất và Mục Kiền Liên có đệ tử cũng đều xin theo Phật làm đệ tử. Đến lúc này đệ tử của Đức Phật có 1.250 người, thường thường đi theo Phật giáo hóa. Trong kinh điển thường nói: “Đại Tỳ kheo chúng thiên nhị bách ngũ thập nhân”.
Khi trở về thăm bệnh phụ vương, Đức Phật còn giáo hóa cho cả vua Tịnh Phạn và các hàng vương tử. Trong các hàng vương tử, có chính con của Ngài là La Hầu La (Rāhula), người em khác mẹ là Nan Đà (Nanda), em họ là A Nan Đà (Ānanda), Đề Bà Đạt Đa (Devadatta), A Nâu Lâu Đà (Anuruddha), đều được Phật độ làm đệ tử. Phật thành đạo được 5 năm thì phụ vương mất, kế mẫu của Phật là Ba Xà Ba Đề (Pralāpatī) và công chúa Da Du Đà La (Yaśoddharā) cũng được Phật độ cho xuất gia làm Tỳ kheo ni. Đó là lần đầu tiên mà bên nữ giới được Phật độ vào hàng đệ tử xuất gia. Đến đây, giáo đoàn của Phật đã gồm đủ tứ chúng, hai chúng xuất gia: Tỳ kheo (Tăng đoàn) và Tỳ kheo ni (Ni đoàn), hai chúng tại gia là Ưu bà tắc (nam giới) và Ưu bà di (nữ giới).