III

C

ảnh sát đưa gã ăn cắp xe về nhà. Anh nhân viên công lực cẩn thận và giàu lòng trắc ẩn không hề biết anh đang dắt tay tên tội phạm nhẫn tâm, không phải để ngừa hắn trốn như trong trường hợp khác, mà chỉ để cho gã đàn ông đáng thương khỏi bị vấp ngã. Bù lại, chúng ta có thể dễ dàng hình dung sự sợ hãi của vợ tên ăn cắp khi mở cửa, bà ta sẽ đối diện với một viên cảnh sát mặc sắc phục đang lôi theo, hay có vẻ lôi theo, một tên tù khốn nạn, xét theo vẻ đau khổ của hắn thì phải có gì ghê gớm hơn là bị bắt giữ. Ý nghĩ đầu tiên của người phụ nữ là chồng bà đã bị bắt vì tội trộm cắp và viên cảnh sát đến lục soát nhà, mặt khác, ý nghĩ này lại hơi làm vững dạ, dù có vẻ ngược đời, vì chồng bà chỉ ăn trộm xe, loại hàng không thể giấu dưới gầm giường vì kích thước của nó. Bà chẳng phải nghi ngờ lâu, viên cảnh sát báo cho bà, Ông này mù, bà săn sóc cho ông ấy, và người đàn bà lẽ ra nên thở phào vì nhân viên công lực rốt cuộc chỉ tháp tùng chồng bà về nhà, nhưng bà thấy tình trạng trầm trọng của tai họa này sẽ làm tiêu đời họ, khi chồng bà khóc nức nở ngã vào vòng tay bà và kể cho bà những điều chúng ta đã biết.

Cô gái đeo kính đen cũng được cảnh sát tháp tùng về nhà cha mẹ, nhưng nét khêu gợi ngầm biểu lộ trong hoàn cảnh mù lòa của cô đã làm giảm bớt phần nào chất kịch tính hiển nhiên của tình thế, một phụ nữ lõa lồ la hét trong khách sạn làm các khách trọ khác hoảng hốt, trong khi gã đàn ông cùng phòng vừa vội vã kéo quần vừa cố tẩu thoát. Mất tinh thần vì xấu hổ, một cảm giác hoàn toàn tương xứng, vì mấy lời dè bỉu của bọn đàn bà vờ đoan trang đạo đức giả và bọn ra bộ tiết hạnh với trò ái tình vụ lợi mà cô cống hiến, sau tiếng thét chói tai khi thấy thị lực của cô bị mất không phải là hệ quả mới hay ngoài dự kiến của khoái lạc, cô gái mù không dám khóc và than thở cho số phận khi cô bị đuổi ra khỏi khách sạn một cách thô bạo và hầu như bằng vũ lực, không để cô có thì giờ mặc áo quần cho ngay ngắn. Bằng giọng mỉa mai nếu không nói là cục cằn, viên cảnh sát sau khi hỏi nơi cô sống, muốn biết cô có tiền trả tắc xi hay không, trong mấy vụ này Nhà nước không chi, hắn cảnh cáo cô, theo một thủ tục mà chúng tôi muốn nói sơ qua là không hẳn vô lý, vì hạng gái này thuộc về con số đáng kể những kẻ không trả thuế cho món tiền vô đạo đức kiếm được của họ. Cô gật đầu, nhưng hẳn là vì mù, cô nghĩ viên cảnh sát có thể không thấy cử chỉ của cô và cô thì thào, Có, tôi có tiền, rồi lẩm bẩm thêm, Phải chi mình không có, câu nói đối với chúng ta có thể là quái đản, nhưng nếu ta xét các nếp cuộn trên bộ não con người, nơi không có đường trực tiếp và ngắn, thì câu nói này lại tuyệt đối rõ, cô muốn nói là cô đã bị trừng phạt vì hạnh kiểm nhơ nhuốc, vì hành vi đồi bại của mình, và đây là hậu quả. Cô đã bảo mẹ cô rằng cô không ăn tối ở nhà, rồi rốt cuộc cô về sớm, ngay cả trước khi cha cô về.

Ông bác sĩ mắt ở vào cảnh ngộ khác, không chỉ khác vì ông tình cờ ở nhà khi bỗng dưng bị mù, mà vì là bác sĩ, ông không bó tay đầu hàng tuyệt vọng, như những kẻ chỉ lưu ý đến cơ thể họ khi nó làm họ đau. Ngay cả trong nỗi thống khổ của tình huống này, với một đêm lo lắng trước mặt, ông vẫn có thể nhớ câu Homer đã viết trong Iliad, bài thơ vĩ đại nhất về sự chết và đau khổ, Một y sĩ đáng giá vài người, chúng ta đừng xem những lời này như một diễn tả đơn giản về số lượng, mà trước hết là về chất lượng, như chúng ta sẽ thấy. Ông tập trung can đảm để đi ngủ mà không quấy rầy vợ, ngay cả khi bà lẩm bẩm nửa thức nửa ngủ cựa quậy trên giường rồi nép lại gần ông. Ông nằm thức hàng giờ, giấc ngủ ít ỏi ông cố chợp được chỉ đến vì ông đã kiệt sức. Ông hy vọng đêm tối đừng bao giờ chấm dứt để khỏi phải tuyên bố, ông, một người hành nghề chữa mắt cho thiên hạ, Tôi mù, nhưng đồng thời ông nao nức đợi ánh sáng ban mai, và đây chính là những chữ đến với tâm trí ông, Ánh sáng ban mai, biết rằng ông sẽ không thấy nó. Thật vậy, một bác sĩ nhãn khoa bị mù thì chẳng ích lợi gì cho ai, nhưng tùy ông có thông báo cho giới chức y tế để cảnh báo họ về tình trạng có thể biến thành thảm họa quốc gia này không, ít nhiều cũng là một dạng mù cho đến nay chưa ai biết, rất có khả năng truyền nhiễm cao, và xét bề ngoài thì nó xuất hiện mà không có dấu hiệu triệu chứng bệnh lý báo trước là viêm, lây nhiễm hay thoái hóa, như ông đã có thể xác nhận qua người đàn ông mù đến khám tại phòng mạch, hay như được xác nhận qua chính trường hợp của ông, hơi cận thị, hơi loạn thị, tất cả đều nhẹ đến nỗi ông quyết định cho tới lúc đó không dùng kính đeo mắt. Cặp mắt ngừng thấy, cặp mắt hoàn toàn mù, nhưng lại ở vào tình trạng hoàn hảo, không thương tích, mới đây hay trước kia, do mắc phải hay bẩm sinh. Ông nhớ lại lúc ông khám cặn kẽ người đàn ông mù, các bộ phận của mắt đều hoàn toàn lành mạnh qua kính soi đáy mắt, không dấu vết bệnh tật nào, một tình trạng rất hiếm đối với một người đàn ông khai tuổi ba mươi tám, và ngay cả đối với bất kỳ ai trẻ hơn. Ông nghĩ người đàn ông đó không thể mù, tạm quên rằng chính ông bị mù, một số kẻ có thể vị tha lạ thường, và điều này chẳng có gì mới mẻ, chúng ta hãy nhớ câu Homer đã nói, mặc dù hẳn nhiên bằng những lời khác.

Ông giả vờ ngủ lúc vợ thức giấc. Ông cảm thấy cái hôn của bà lên trán, dịu dàng như không muốn đánh thức ông khỏi giấc ngủ say mà bà tưởng tượng, có lẽ bà nghĩ, Tội nghiệp, anh ấy đi ngủ trễ sau khi thức nghiên cứu ca bệnh lạ thường của ông mù đáng thương đó. Cô đơn, như thể ông sắp bị một đám mây dày đặc chầm chậm siết chặt, đè nặng trên ngực và bay vào mũi, làm ông mù từ bên trong, bác sĩ thốt lên một tiếng rên ngắn, ông nghĩ, Có lẽ nó màu trắng, và để hai dòng lệ dâng lên trong mắt và chảy qua thái dương hai bên mặt, bây giờ ông hiểu nỗi lo sợ của các bệnh nhân khi họ bảo, Thưa bác sĩ, tôi nghĩ tôi bị mất thị lực. Những tiếng động nhỏ trong nhà vọng vào phòng ngủ, bây giờ vợ ông sắp vào để xem ông còn đang ngủ hay đã thức, gần đến giờ họ tới bệnh viện. Ông thận trọng ngồi dậy, sờ soạng tìm áo khoác và xỏ tay vào, rồi ông ra phòng tắm đi tiểu. Ông quay về phía ông biết là có tấm gương, và lần này ông không ngạc nhiên, Chuyện gì thế này, ông không nói, Có hàng ngàn lý do để bộ óc con người đóng lại, ông chỉ đưa tay ra sờ gương, ông biết hình ảnh của ông đang ở đó nhìn ông, hình ảnh của ông có thể thấy ông, ông không thể thấy hình ảnh của mình. Ông nghe vợ ông vào phòng ngủ, À, anh dậy rồi, và ông đáp, Ừ. Ông cảm thấy bà bên cạnh mình, Chào cưng, khỏe chứ, họ vẫn chào nhau bằng lời âu yếm sau bao năm cưới nhau, rồi ông nói, như thể cả hai đang diễn kịch và đây là câu gợi ý của ông, Anh sợ là chẳng khỏe, có cái gì không ổn trong mắt anh. Bà chỉ nghe được phần cuối của câu nói, Để em xem, bà bảo và chăm chú khám mắt ông, Em chả thấy gì cả, hiển nhiên bà mượn câu nói đó, nó không trong kịch bản của bà, lẽ ra ông là người nói câu đó, nhưng ông chỉ nói, Anh không thấy, rồi thêm, Chắc anh bị lây từ bệnh nhân anh khám hôm qua.

Với thời gian và gần gũi, các bà vợ bác sĩ rốt cuộc cũng biết ít nhiều về y khoa, và người vợ này gần với chồng về mọi mặt đã học hỏi đủ để biết rằng mù không lây lan như bệnh dịch, mù không phải là thứ có thể bị nhiễm chỉ vì một người mù nhìn một người không mù, mù là chuyện riêng của mỗi người với cặp mắt sinh ra cùng anh ta hay cô ta. Dù vậy, một ông bác sĩ có bổn phận biết mình đang nói gì, đó là lý do ông ta được đào tạo chuyên môn ở trường y, và nếu ông bác sĩ này, ngoài việc tuyên bố ông bị mù, lại còn công khai nhận rằng ông bị lây nhiễm, thì vợ ông là cái thá gì mà nghi ngờ ông, dù bà có biết bao nhiêu về y khoa chăng nữa. Do đó có thể thông cảm khi người phụ nữ đáng thương bị đối diện với chứng cớ không thể bác bỏ này đã phản ứng như bất kỳ bà vợ bình thường nào, tới nay chúng ta đã biết hai người, là bám lấy chồng và tỏ vẻ đau khổ tự nhiên, Mình phải làm gì bây giờ, bà vừa hỏi vừa khóc, Báo cho giới chức y tế, cho Bộ, là việc phải làm trước tiên, nếu nó biến thành bệnh dịch thì phải có biện pháp, Nhưng chưa ai nghe nói về dịch mù, vợ ông khư khư, nôn nóng bám lấy tia hy vọng cuối cùng này, Cũng chưa ai gặp một người mù mà không rõ các lý do về tình trạng của họ, và đúng lúc này có ít nhất hai người. Ngay khi thốt lên câu cuối này vẻ mặt ông thay đổi. Ông hầu như hung tợn đẩy vợ ra, chính ông lùi lại, Tránh xa ra, đừng tới gần anh, anh có thể lây cho em, rồi ông nắm chặt tay đập vào trán, Đồ ngu, đồ ngu, đồ bác sĩ ngu, tại sao anh không nghĩ ra trước, mình ngủ chung suốt đêm, lẽ ra anh nên ngủ trong phòng làm việc, đóng cửa lại, ngay cả như vậy cũng chưa chắc, Anh đừng nói thế, cái gì phải xảy ra sẽ xảy ra, nào, để em dọn bữa sáng cho anh, Xa anh ra, xa anh ra, Không, em không bỏ anh, vợ ông hét, anh muốn vấp vào bàn ghế, muốn đi tìm điện thoại mà không có mắt để tìm số anh cần trong cuốn niên giám điện thoại, trong lúc em bình thản ngắm cảnh này hay chui vào cái nắp thủy tinh để tránh lây à. Bà nắm chặt cánh tay ông rồi nói, Đi nào, cưng.

Trời vẫn còn sớm lúc bác sĩ uống xong tách cà phê và ăn lát bánh mì nướng vợ ông đã khư khư đòi dọn cho ông, chúng ta có thể hình dung ông ăn uống ngon lành kiểu gì, quá sớm để có người ngồi ở bàn làm việc cho ông báo tin. Nếu muốn hợp lý và hiệu quả, báo cáo của ông về sự việc đang xảy ra phải được nói trực tiếp và càng sớm càng tốt tới người có thẩm quyền ở Bộ Y tế. Sau khi ông cố nài nỉ, người trực điện thoại đã đồng ý chuyển đường dây cho ông, nhưng ông đổi ý ngay, khi biết rằng nếu chỉ tự giới thiệu là một bác sĩ có một số thông tin quan trọng và khẩn cấp cần trình bày sẽ không đủ để thuyết phục anh công chức thờ ơ. Anh ta muốn biết thêm chi tiết trước khi chuyển ông lên cấp trên trực tiếp, và hẳn nhiên một bác sĩ có tinh thần trách nhiệm sẽ không tuyên bố dịch mù bộc phát với anh công chức quèn đầu tiên nói chuyện với mình, điều đó sẽ gây hoảng hốt tức khắc. Gã công chức bên kia đường dây trả lời, Ông nói ông là bác sĩ, nếu ông muốn tôi tin ông, tất nhiên tôi tin ông, nhưng tôi có trình tự của tôi, trừ phi ông cho tôi biết ông muốn thảo luận việc gì thì tôi mới có thể đưa vấn đề này đi xa hơn, Vấn đề mật, Các vấn đề mật không được bàn qua điện thoại, ông nên đích thân tới đây. Tôi không thể ra khỏi nhà, Ông muốn nói là ông bệnh, Đúng, tôi bệnh, người đàn ông mù nói sau khi do dự. Trong trường hợp này ông nên gọi bác sĩ, một ông bác sĩ chính cống, gã công chức mỉa mai, và khoái chí vì tài dí dỏm của mình, hắn gác máy.

Sự xấc láo của hắn như cái tát vào mặt. Phải vài phút sau ông mới lấy lại đủ bình tĩnh để kể cho vợ nghe ông đã bị đối xử lỗ mãng ra sao. Rồi như vừa mới khám phá ra điều ông đáng lẽ nên biết từ lâu, ông buồn bã lẩm bẩm, Chúng ta được tạo nên như thế, nửa lãnh đạm nửa ác ý. Ông định hỏi một cách hoài nghi, Làm gì bây giờ, và ông nhận thấy mình đã phí thời giờ, cách duy nhất để báo tin tới đúng chỗ bằng con đường an toàn là nói với giám đốc y tế trong bệnh viện ông phục vụ, bác sĩ với bác sĩ, không qua trung gian bất kỳ anh công chức nào, để ông giám đốc chịu trách nhiệm bắt bộ máy quan liêu làm việc của nó. Vợ ông quay số điện thoại, bà thuộc nằm lòng số của bệnh viện. Bác sĩ xưng danh khi họ nhấc máy, rồi nói nhanh, Tôi khỏe, cám ơn, chắc hẳn cô tiếp tân đã hỏi, Bác sĩ khỏe không, chúng ta sẽ trả lời như vậy khi chúng ta không muốn đóng vai yếu đuối, chúng ta nói Khỏe, ngay cả khi chúng ta có thể đang hấp hối, và điều này thường được hiểu như là gan lì, một hiện tượng chỉ thấy trong loài người. Khi viên giám đốc tới máy điện thoại, Nào, chuyện gì thế này, bác sĩ hỏi có ai bên cạnh ông ta không, có ai nghe lỏm được không, khỏi cần lo về cô tiếp tân, cô ta có nhiều việc phải làm hơn là lắng nghe mấy cuộc đối thoại về nhãn khoa, vả lại cô ấy chỉ quan tâm tới phụ khoa. Lời kể của bác sĩ ngắn nhưng đầy đủ, không quanh co, không chữ nào thừa, không rườm rà, và diễn tả bằng ngôn ngữ bệnh lý khô khan, vì tình thế, khiến viên giám đốc ngạc nhiên, Nhưng anh mù thật không, ông hỏi, Hoàn toàn mù, Dù vậy, có thể là trùng hợp, nói cho chính xác, có thể thật ra chẳng phải là lây nhiễm gì cả, Đồng ý là không có bằng chứng lây bệnh, nhưng đây không chỉ là một ca ông ta hóa mù và tôi hóa mù, mỗi người chúng tôi ở nhà riêng, trước kia chưa hề gặp nhau, ông mù tới phòng khám rồi tôi hóa mù vài giờ sau, Làm sao mình tìm được ông này, Tôi có tên và địa chỉ ông ta trong hồ sơ ở phòng mạch, Tôi sẽ cử người tới đó lập tức, Cử bác sĩ chứ, Ừ, tất nhiên, một đồng nghiệp, Ông nghĩ chúng ta có nên báo cho Bộ về việc đang xảy ra không, Lúc này hơi sớm, thử nghĩ xem tin tức loại này sẽ gây rối loạn thế nào trong công chúng, chao ôi, bệnh mù không lây, Chết cũng không lây, nhưng ai cũng chết, Ôi dào, anh cứ ở nhà trong khi tôi đối phó với việc này, rồi tôi sẽ cử người tới tìm anh, tôi muốn khám anh, Đừng quên bây giờ tôi mù vì tôi khám một ông mù, Việc đó chưa chắc, Ít nhất là đã có mọi dấu hiệu về nguyên nhân và hậu quả ở đây, Tất nhiên, nhưng vẫn quá sớm để rút ra bất cứ kết luận gì, hai trường hợp riêng rẽ chả có ý nghĩa thống kê nào, Trừ phi cho tới lúc này có nhiều hơn hai người chúng tôi, Tôi có thể hiểu cách suy nghĩ của anh nhưng chúng ta phải tránh suy đoán bi quan có thể hóa ra là vô căn cứ, Cám ơn ông nhiều lắm, Tôi sẽ cho anh biết sớm, Chào ông.

Nửa giờ sau, sau khi ông xoay xở một cách khá lúng túng để cạo râu, với vợ ông giúp, điện thoại reo. Lại là ông giám đốc, nhưng lần này giọng ông khác, Chúng ta có một đứa bé trai ở đây cũng thình lình bị mù, nó thấy mọi thứ trắng, mẹ nó kể cho tôi là nó đến khám ở phòng mạch của anh hôm qua, Đứa bé này có mắt trái bị lé phải không, Phải, Vậy thì không nghi ngờ gì nữa, đúng nó, Tôi bắt đầu lo, tình hình đang trở nên thật sự nghiêm trọng, Báo cho Bộ xem sao, Ừ, tất nhiên, tôi sẽ lên ban quản trị bệnh viện ngay lập tức. Khoảng ba giờ sau, bác sĩ và vợ ông đang lặng lẽ ăn trưa, ông đang nghịch miếng thịt bà đã cắt cho ông thì điện thoại lại reo. Vợ ông đi trả lời, rồi lập tức quay lại, Anh phải nghe máy, Bộ gọi. Bà giúp ông đứng lên, dẫn ông vào phòng làm việc và đưa điện thoại cho ông. Cuộc đối thoại ngắn ngủi. Bộ muốn biết lý lịch các bệnh nhân đã đến phòng mạch của ông hôm qua, bác sĩ trả lời rằng hồ sơ bệnh lý có tất cả mọi chi tiết cần thiết, tên, tuổi, tình trạng hôn nhân, nghề nghiệp, địa chỉ nhà, và cuối cùng ông nói sẵn lòng đi theo một hay nhiều người được giao nhiệm vụ gom họ lại. Bên kia đầu dây, giọng nói cụt lủn, Không cần. Điện thoại được đưa qua người khác, một giọng khác nói, Chào ông, đây là Bộ trưởng, nhân danh Chính phủ, tôi muốn tỏ lòng cảm ơn nhiệt tâm của ông, tôi chắc chắn là nhờ hành động nhanh chóng của ông chúng tôi sẽ có thể cô lập và kiểm soát tình hình, trong khi đó xin ông vui lòng giúp chúng tôi bằng cách ở yên trong nhà. Câu cuối cùng được nói với vẻ trang trọng nhã nhặn, nhưng khiến ông biết rõ đó là lệnh. Bác sĩ đáp, Vâng, thưa Bộ trưởng, nhưng người bên kia đầu dây đã gác điện thoại.

Vài phút sau, điện thoại lại reo. Lần này là ông giám đốc y tế, lo lắng, lắp bắp, Tôi vừa nghe nói là cảnh sát đã được thông báo về hai ca mù bất thần, Cảnh sát bị mù à, Không, một người đàn ông và một người đàn bà, họ thấy ông ta ngoài đường la hét là ông ta mù, và người đàn bà trong khách sạn lúc bị mù, hình như bà ta ăn nằm với ai, Chúng ta cần kiểm tra xem có phải họ cũng là bệnh nhân của tôi không, ông biết tên họ không, Không thấy nói tới tên, Trên Bộ đã gọi tôi, họ đang tới phòng mạch để thu thập hồ sơ, Thật là một vụ phức tạp, Thì ông biết đấy. Bác sĩ gác ống nghe, đưa hai tay lên mắt rồi giữ yên như cố bảo vệ cặp mắt khỏi bị nặng hơn, rồi ông uể oải nói, Anh mệt quá, Cố ngủ một chút, em đưa anh vào giường ngủ, vợ ông nói, Vô ích, anh sẽ không chợp mắt được, vả lại hôm nay chưa xong, có thể còn chuyện xảy ra.

Gần sáu giờ, điện thoại reo lần cuối. Bác sĩ đang ngồi cạnh máy, nhấc ống nghe lên, Vâng, tôi đây, ông nói, chăm chú lắng nghe những gì ông được bảo và chỉ khẽ gật đầu trước khi gác máy, Ai đấy, vợ ông hỏi, Bộ, xe cứu thương sắp đến tìm anh trong vòng nửa giờ nữa, Anh đã đoán trước sự việc rồi à, Ừ, gần như vậy, Họ đưa anh đi đâu, Anh không biết, có lẽ tới bệnh viện, Em sẽ sắp sẵn va li, soạn một số áo quần, mấy thứ thường dùng, Anh chả đi đâu xa, Mình đâu biết chuyện gì. Bà dịu dàng dẫn ông vào phòng ngủ, để ông ngồi lên giường, Anh ngồi im đây, em sẽ lo mọi thứ. Ông nghe bà đi qua đi lại, mở đóng các ngăn kéo và tủ áo, lấy áo quần ra rồi xếp vào va li trên sàn nhà, nhưng ông không thấy ngoài quần áo của ông, bà cũng xếp theo một số áo cánh và váy, một cái quần, một bộ áo đầm, vài đôi giày chỉ có thể là của đàn bà. Đầu ông mơ hồ thoáng nghĩ ông chẳng cần nhiều quần áo đến thế, nhưng không nói vì đây không phải là lúc lo mấy chuyện vặt vãnh đó. Ông nghe tiếng khóa, rồi vợ ông nói, Xong, bây giờ mình sẵn sàng đợi xe cứu thương. Bà mang va li tới cửa dẫn ra cầu thang, không chịu để chồng giúp khi ông nói, Để anh phụ, chuyện này anh làm được, vả lại anh có tàn tật đâu. Rồi họ ra ngồi đợi trên chiếc ghế dài nơi phòng khách. Họ cầm tay nhau, ông nói, Chẳng biết mình xa nhau bao lâu, và bà đáp, Anh đừng lo.

Họ đợi gần một giờ. Khi chuông cửa reo, bà đứng lên ra mở cửa, nhưng đầu cầu thang không có ai. Bà thử điện thoại nội bộ, Tốt lắm, ông ấy sẽ xuống ngay, bà nói. Bà quay sang chồng và bảo ông, Họ đang đợi dưới lầu, họ có lệnh ngặt là không được lên phòng, Có vẻ Bộ báo động thật. Mình đi. Họ xuống thang máy, bà giúp chồng dò dẫm vài bước cuối để vào xe cứu thương, rồi trở vào bậc thang để lấy va li, bà tự khiêng nó lên và đẩy vào trong. Cuối cùng bà leo vào ngồi bên cạnh chồng. Anh tài xế xe cứu thương quay lại phản đối, Tôi chỉ chở ông ấy thôi, lệnh như thế, tôi phải mời bà xuống. Người đàn bà điềm tĩnh trả lời, Anh phải chở cả tôi nữa, tôi vừa mới bị mù đúng lúc này.