ĐÔI LỜI TỪ VIỆN IRED

Giáo dục luôn đóng vai trò trọng yếu đối với sự hưng- vong và thịnh-suy của mọi quốc gia. Suốt nhiều thập kỷ qua, giáo dục Việt Nam cũng đã có nhiều thay đổi, nhiều cải tiến và cũng có những bước tiến bộ tốt hơn. Nhưng nhìn chung, người Việt chúng ta (bao gồm nhà nước, nhà trường, nhà giáo, người học, gia đình và cả xã hội) vẫn chưa thể yên lòng với thực trạng giáo dục của nước nhà.

Thiết nghĩ, việc góp phần làm cho giáo dục tốt hơn không phải là trách nhiệm của riêng ai. Bất kỳ một người Việt Nam nào, bất kỳ một tổ chức Việt Nam nào, nếu có khả năng góp sức và có mong muốn góp sức cho sự nghiệp chấn hưng giáo dục của nước nhà thì đều có thể chủ động tham gia nhận lãnh trách nhiệm này. Tâm thế chủ động này lại càng đúng với những người làm giáo dục ở bất cứ đâu trong bất cứ hoàn cảnh nào.

Đó cũng chính là bối cảnh ra đời của Viện Giáo Dục IRED - một tổ chức giáo dục độc lập và phi lợi nhuận. Từ khi thành lập (2011), Viện IRED đã tự đặt lên vai mình sứ mệnh “Góp phần thúc đẩy sự hình thành và phát triển của Giáo dục Khai phóng tại Việt Nam thông qua các hoạt động giáo dục đa dạng của mình.”

Và một trong những hành động cụ thể để hiện thực hóa sứ mệnh nêu trên, Viện IRED đã cho ra đời cuốn sách “SƯ PHẠM KHAI PHÓNG - THẾ GIỚI, VIỆT NAM & TÔI” (chữ “Tôi” trong tựa sách là những ai đang nỗ lực trên hành trình dạy trò, dạy con và dạy mình).

Cuốn sách này nhằm góp phần thúc đẩy sự tiến bộ trên phương diện “Phương pháp Sư phạm”, nhất là ở bậc giáo dục phổ thông tại Việt Nam, nhằm giúp các thầy cô giáo và các bậc phụ huynh có thêm góc nhìn tham khảo để làm công việc giảng dạy của mình tốt hơn, đồng thời tạo ra những môi trường tốt hơn dành cho con trẻ.

Vâng, chúng tôi dùng một từ rất giản dị là “tốt hơn” vì chúng tôi tin rằng, trở thành người thầy tốt có thể là điều vô cùng khó, nhưng ai cũng có thể trở thành người thầy tốt hơn, nếu mình muốn.

Chúng ta cũng hiểu rằng, ngành giáo dục, nhà trường, thầy cô và phụ huynh, dù đã có rất nhiều cố gắng, nhưng cũng gặp phải rất nhiều khó khăn và áp lực từ nhiều phía trong quá trình chuyển hóa chính mình. Do vậy, chúng ta không nên kỳ vọng tất cả nhà trường, thầy cô, phụ huynh trở thành những hình mẫu hoàn hảo hay thay đổi hoàn toàn, để rồi cảm thấy thất vọng hay tuyệt vọng trong những nỗ lực của mình. Thế nên, sẽ khả thi hơn khi chỉ cần mỗi nhà trường, mỗi thầy cô hay mỗi bậc cha mẹ có thể giảng dạy tốt hơn so với chính mình của ngày hôm qua, và liên tục cải tiến phương pháp giảng dạy của mình theo hướng ngày một nhân văn hơn và hiệu quả hơn.

Bên cạnh đó, lý do mà chúng tôi dành sự ưu tiên cho chủ đề về “Phương pháp Sư phạm” vì đây là linh hồn và là mối quan tâm hàng đầu của các bậc phụ huynh, các thầy cô và từng ngôi trường ở bất cứ nơi đâu. Các phương pháp sư phạm thường được hình thành dựa trên các triết lý giáo dục hay mục tiêu giáo dục của gia đình, của nhà trường, của địa phương và quốc gia.

Bởi lẽ, chúng ta muốn đào tạo ra những con người như thế nào thì cần áp dụng những phương pháp sư phạm tương ứng.

Viện IRED cho rằng, “Dạy chính là giúp người khác học”, và “Khai phóng chính là khai mở tâm trí và giải phóng tiềm năng con người”, nên tư tưởng cốt lõi trong phương pháp sư phạm mà chúng tôi đề xuất chính là, người dạy sẽ “giúp người khác học” thế nào để họ có thể “Tự lực Khai phóng” bản thân, có thể “Tự lực Khai mở Tâm trí và Giải phóng Tiềm năng” của chính mình suốt đời.

Do đó, cuốn sách này được cấu trúc để người đọc có thể tìm hiểu từ ngọn nguồn các mục tiêu giáo dục, triết lý giáo dục và các lý thuyết về học tập từ cổ chí kim ảnh hưởng lên các phương pháp sư phạm và thực tế sư phạm. Độc giả sẽ men theo dòng thời gian từ những bối cảnh xã hội của quá khứ đến hiện tại và tương lai để hiểu về các lý thuyết học tập và phương pháp sư phạm. Song song đó, chúng tôi tập trung giúp độc giả “giải mã” các phương pháp sư phạm thịnh hành được nhắc đến trên khắp các diễn đàn đổi mới giáo dục trên thế giới.

Hơn nữa, chúng tôi cũng tìm hiểu và chia sẻ về chính sách phương pháp sư phạm từ Đông sang Tây của 06 quốc gia được chọn lọc, bao gồm Anh, Mỹ, Phần Lan, Úc, Nhật Bản và Singapore.

Như vậy, khi đọc cuốn sách này, chúng ta sẽ được du hành trong một chuyến đi của không gian và thời gian, từ nhìn ra thế giới, nhìn về Việt Nam, rồi nhìn lại chính mình, từ soi lại quá khứ, nhìn vào hiện tại và hướng tới tương lai để có thể vạch ra một “con đường sư phạm” phù hợp cho chính mình, cho ngôi trường mình và cho giáo dục của xứ sở mình trong bối cảnh mới.

Chúng ta có thể cho rằng, để tạo ra những thay đổi mang tính cách mạng, cải cách giáo dục sẽ không thể tách rời với cải cách chính trị, hay phải cải cách theo hướng “từ trên xuống dưới / top-down approach” với những chính sách trên diện rộng thuộc thượng tầng cơ sở. Điều này đúng, nhưng chưa đủ.

Chúng tôi còn có một niềm tin mạnh mẽ khác, đó là: “Thay đổi đến từ tôi”, nghĩa là mỗi cá nhân tham dự vào quá trình giáo dục đều có thể làm cho chính bản thân mình tốt hơn nữa, từ đó công việc giáo dục của mình cũng sẽ tốt lên theo, ngay cả khi quốc gia chưa tiến hành bất kỳ một cuộc cải cách giáo dục vĩ mô nào.

Nghĩa là, thay đổi giáo dục thì không chỉ đi từ “cách mạng giáo dục” của quốc gia đến “cách mạng sự học” của mỗi người, mà còn có thể đi từ “cách mạng sự học” của mỗi người đến “cách mạng giáo dục” của quốc gia.

Cụ thể là, khi mỗi người tự thay đổi mình và nhiều người cùng làm như vậy, những thay đổi nhỏ mang tính cá nhân đó cộng lực lại sẽ tạo ra một thay đổi lớn.

Chúng tôi cũng tin rằng trong cuộc “hải trình” giáo dục này, “Tuy ta không đổi được hướng gió, nhưng ta hoàn toàn có thể điều chỉnh được cánh buồm”, vì cánh buồm nằm trong tay ta.

Cũng xin lưu ý rằng, chúng tôi không có ý định xác lập một mô hình, một triết lý hay một phương pháp sư phạm hình mẫu hay chuẩn mực để các nhà trường, thầy cô hay các bậc cha mẹ áp dụng một cách đại trà, vì chúng tôi hiểu rõ, mỗi nhà trường, mỗi thầy cô, mỗi phụ huynh đang ở trong những bối cảnh và hoàn cảnh khác nhau. Thay vào đó, chúng tôi mong muốn được chia sẻ những gì mà chúng tôi cho là quan trọng về mặt nguyên lý, để từ những nguyên lý phổ quát này, mỗi nhà trường, mỗi thầy cô, mỗi phụ huynh sẽ có thêm góc nhìn tham khảo nhằm lựa chọn, tạo dựng và vận hành một phương pháp sư phạm tối ưu nhất cho bối cảnh giáo dục và giảng dạy của riêng mình.

Không chỉ là về phương pháp sư phạm, trong khuôn khổ cuốn sách này, chúng tôi còn gợi mở một phương pháp luận để mỗi nhà trường, mỗi thầy cô và mỗi bậc phụ huynh có thể tham khảo và tự mình đưa ra triết lý giáo dục của mình để “dạy trò”, “dạy con” và cả tự “dạy mình”.

Thưa Quý vị,

Cuốn sách này vừa chia sẻ mô hình giáo dục khai phóng, cũng như góc nhìn của tác giả, vừa tổng hợp nội dung về đề tài giáo dục và sư phạm thuộc phạm vi rất rộng (từ cổ chí kim, từ Đông sang Tây, từ thế giới đến Việt Nam, từ triết lý đến chính sách, từ nguyên lý đến phương pháp).

Do vậy, dù đã rất nỗ lực, nhưng vì khả năng và sự hiểu biết của chúng tôi rất hữu hạn nên khó tránh khỏi những sai sót. Chúng tôi rất mong được đón nhận những góp ý chân tình và quý báu của Quý vị để tiếp tục hoàn thiện cuốn sách cho những lần tái bản tiếp theo.

Cuốn sách này do Tiến sĩ Giản Tư Trung triển khai thực hiện với sự trợ giúp của người cộng sự Nguyễn Hồng Kim Ngọc.

Nhân đây, Viện IRED và tác giả xin được chân thành cảm ơn các nhà nghiên cứu, các đồng nghiệp của chúng tôi ở Viện IRED, cảm ơn các vị thân hữu, các cộng tác viên của Viện đã nhiệt thành hỗ trợ, góp ý và chia sẻ những tư liệu vô cùng giá trị với chúng tôi trong suốt quá trình thực hiện cuốn sách này.

Đặc biệt, chúng tôi xin cảm ơn Quý độc giả đã dành thời gian cho cuốn sách, dành tình cảm sâu sắc cho tác giả và cả những góp ý quý báu để tác phẩm được hoàn thiện hơn trong lần tái bản này. Thời gian mà Quý vị dành cho cuốn sách, cũng như những cảm nhận của Quý vị về ý tưởng, nội dung đề cập trong sách là một hạnh phúc lớn đối với chúng tôi - những người làm sách, cũng là những người làm giáo dục.

Quá trình biên soạn cuốn sách này đã cho chúng tôi cơ hội nhìn lại và cải tiến liên tục công việc làm giáo dục của mình. Và chúng tôi hi vọng rằng, Quý vị cũng sẽ tìm thấy đâu đó trong những câu chuyện chung mang tên “Giáo dục và Sư phạm” này một câu chuyện “Thay đổi đến từ tôi” của riêng mình!

Sài Gòn, 21/05/2023

VIỆN GIÁO DỤC IRED