Các em à, chúng ta cần học hỏi và cố gắng mỗi ngày. Con người có đến 51 tâm nhưng chỉ có 11 tâm thiện thôi. Vậy nên nếu chúng ta không cố gắng và thật sự nỗ lực thì các tâm xấu rất dễ kéo chúng ta xuống chỗ tối.
Tâm con người rất phức tạp. Đằng sau mỗi suy nghĩ, lời nói, việc làm đều ẩn chứa bí mật mà có thể ta chưa khám phá ra hoặc chưa hề biết đến.
Hôm nay, chúng ta cùng đọc, suy ngẫm và bàn luận về 10 hiện tượng tâm lý để hiểu thêm về chính mình và về người khác. Điều này rất quan trọng các em à.
Thứ nhất là tự ám thị. Chuyện này các em đã đọc rất rõ trong cuốn sách Think and grow rich – 13 nguyên tắc nghĩ giàu làm giàu rồi đúng không.
Hơn thế nữa, Robert Rosenthal, một nhà tâm lý học nổi tiếng người Mỹ đã từng làm một cuộc thí nghiệm thú vị. Ông chia một số chuột bạch thành hai nhóm A và B. Ông nói với người nuôi dưỡng nhóm A rằng những chú chuột này rất thông minh. Đồng thời, ông lại nói với người nuôi dưỡng nhóm B rằng trí tuệ những chú chuột này chỉ bình thường thôi.
Mấy tháng sau, ông cho hai nhóm chuột này làm một trắc nghiệm vượt qua mê cung. Ông phát hiện nhóm A thật sự thông minh hơn nhóm B, chúng ra khỏi mê cung và tìm được thức ăn trước.
Rồi Robert Rosenthal tiếp tục đến một trường trung học bình thường. Ông vào một lớp học bất kỳ và khoanh tròn một vài cái tên học sinh trong bảng danh sách. Sau đó, ông nói với giáo viên của những học sinh đó rằng, các em này trí thông minh rất cao.
Một thời gian sau, ông trở lại trường. Kỳ tích đã xảy ra. Những học sinh mà ông chọn thật sự đã trở thành những người xuất sắc của lớp.
Thầy cũng đã áp dụng nguyên tắc tự ám thị này trong hơn 20 năm nay và thấy rất kỳ diệu. Nếu một người chịu sự ám thị nào lâu dài thì kết quả họ sẽ trở thành đúng như loại ám thị đó. Thế đấy các em nhé. Vậy nên, các em chỉ có một sự lựa chọn duy nhất là sống vui khỏe và tư duy tích cực.
Thứ hai là hiệu ứng giới hạn. Chuyện cũng rất thú vị, một lần tác giả nổi tiếng Mark Twain nghe mục sư giảng trong nhà thờ. Lúc đầu, ông cảm thấy mục sư giảng rất hay, rất cảm động và ông dự định sẽ quyên góp tiền.
Nhưng qua 10 phút, mục sư vẫn chưa giảng xong. Mark Twain bắt đầu có chút mất kiên nhẫn nên quyết định sẽ quyên một ít tiền lẻ thôi.
Qua thêm 10 phút nữa, mục sư vẫn tiếp tục giảng. Thế là Mark Twain nghĩ không nên quyên góp nữa.
Hiện tượng tâm lý này được gọi là hiệu ứng siêu hạn, nghĩa là khi bị kích thích quá nhiều, quá mạnh và thời gian tác dụng quá lâu sẽ dẫn đến tâm lý cực kỳ khó chịu và phản kháng, vượt quá giới hạn.
Hiệu ứng siêu hạn thường xảy ra trong việc giáo dục gia đình. Khi đứa con phạm lỗi, bố mẹ cứ nhắc đi, nhắc lại chuyện đó cùng lời khiển trách, sẽ khiến đứa con từ buồn bã, bất an chuyển sang mất kiên nhẫn, thậm chí chán ghét và có thể tự tử.
Một khi quá bức xúc, sẽ xuất hiện tâm lý rằng lần sau mình vẫn cứ làm vậy.
Các em nên nhớ và nhớ nằm lòng rằng dù muốn nhắc nhở ai thì cũng không nên lặp lại đơn thuần mà phải thay đổi góc độ, cách nói. Như thế người mắc lỗi mới không cảm thấy lỗi của mình cứ bị giữ mãi. Họ sẽ buông và quên, tránh được tâm lý phản nghịch.
Thứ ba là hiệu ứng Westerners. Nhà tâm lý học Westerners đã từng giảng một truyện ngụ ngôn thế này:
Có một đám trẻ con chơi đùa huyên náo suốt ngày trước cửa nhà một ông lão. Mấy ngày qua đi, ông lão không thể chịu đựng nữa. Ông bèn cho mỗi đứa trẻ 10 đồng và nói rằng chúng đã khiến nơi đây thật náo nhiệt, làm cho ông cảm thấy mình trẻ lại rất nhiều, tiền này ông thưởng cho các cháu.
Bọn trẻ rất vui, hôm sau lại đến, nhưng lần này, ông lão chỉ cho mỗi đứa năm đồng.
Bọn trẻ vẫn thích thú đến chơi ngày tiếp theo, lần này, ông lão chỉ cho mỗi đứa hai đồng. Vậy là bọn trẻ tức giận bảo rằng cả ngày mới được hai đồng, rằng ông không biết chúng chơi đùa cũng mệt lắm chứ. Sau đó thì bọn trẻ không đến nhà ông lão chơi nữa.
Trong câu chuyện này, cách của ông lão rất đơn giản. Ông đã biến động cơ bên trong “chơi vì niềm vui của chính mình” của bọn trẻ trở thành động cơ bên ngoài “chơi để được tiền”.
Và khi ông lão thao túng nhân tố bên ngoài này thì cũng đã thao túng được hành vi của bọn trẻ. Thế đấy.
Hiệu ứng Westerners cũng thấy rõ trong cuộc sống. Ví dụ, bố mẹ thường nói với con cái rằng nếu lần này con thi được 10 điểm thì bố mẹ sẽ thưởng 100 ngàn, nếu kết quả của con đứng trong top năm thì bố mẹ sẽ thưởng con năm ngàn. Người lớn chúng ta có lẽ không ngờ rằng cơ chế thưởng này không thỏa đáng, nó sẽ khiến hứng thú học tập của trẻ dần dần giảm đi.
Thứ tư là hiệu ứng Gió Nam. Hiệu ứng này bắt nguồn từ câu chuyện ngụ ngôn của tác gia người Pháp Jean de La Fontaine.
Chuyện rằng Gió Bắc và Gió Nam thi uy lực với nhau xem ai thổi rơi áo khoác của người đi đường. Đầu tiên là Gió Bắc thổi những luồng gió thật lạnh, lạnh đến thấu xương, kết quả là người đi đường càng quấn áo chặt hơn.
Gió Nam bắt đầu từ tốn lay động, gió thật dịu và ánh mặt trời thật đẹp khiến người đi đường cảm thấy như mùa Xuân tràn ngập, vậy là họ cởi áo khoác ra để thưởng thức bầu không khí dễ chịu ấy. Cuối cùng Gió Nam chiến thắng.
Gió Nam trong câu chuyện sở dĩ đạt được mục đích là vì nó đã thuận theo nhu cầu nội tại của con người. Phản ứng tâm lý sinh ra do được kích thích cảm giác cá nhân và nhu cầu muốn thỏa mãn mình chính là “hiệu ứng Gió Nam”.
Thứ năm là hiệu ứng thùng gỗ. Một chiếc thùng được ghép từ nhiều mảnh gỗ, và nếu như những mảnh gỗ này dài ngắn khác nhau thì ta sẽ thấy rõ ràng lượng nước chứa được trong thùng không phụ thuộc vào những mảnh gỗ dài, mà nước chỉ có thể đầy lên đến chiều cao của chỗ mảnh gỗ ngắn nhất mà thôi.
Thành tích học tập chung của một đứa trẻ giống như một chiếc thùng gỗ lớn vậy, thành tích mỗi một môn học trong đó đều là một miếng gỗ không thể thiếu để ghép thành chiếc thùng. Sự ổn định trong thành tích tốt của trẻ không thể dựa vào sự xuất sắc (mảnh gỗ dài) ở vài môn học nào đó, mà nên chú trọng ở tình trạng chỉnh thể của nó, đặc biệt là ở một số mắt xích yếu (mảnh gỗ ngắn).
Từ hiệu ứng này, ta sẽ thấy ngay rằng một người không thể xem nhẹ khiếm khuyết của mình và của cả người khác. Nếu bạn muốn hoàn thiện hơn thì không thể chỉ dựa vào sở trường, tài năng của họ mà quên đi sở đoản hay tật xấu, cho dù nhìn vào tưởng chừng như chúng không hề ảnh hưởng gì. Bởi vì một mảnh gỗ ngắn đi thôi cũng đủ làm nước trong cả thùng gỗ chảy ra ngoài.
Thứ sáu là hiệu ứng Hawthorne. Chuyện kể rằng tại công xưởng Hawthorne nằm ở ngoại ô bang Chicago nước Mỹ, công nhân thường xuyên nóng giận, bất bình nên tình hình sản xuất không hiệu quả cho lắm.
Thế rồi chuyên gia tâm lý cao cấp đến đây làm một cuộc thí nghiệm. Trong khoảng thời gian hai năm, vị chuyên gia này có cuộc trò chuyện riêng với hơn 20.000 công nhân và quy định trong quá trình trò chuyện, ông sẽ nhẫn nại lắng nghe mọi ý kiến và bất mãn của họ đối với công xưởng.
Cuộc thí nghiệm đã đem lại kết quả không ngờ rằng sản lượng của công xưởng đã tăng vượt bậc.
Rõ ràng, con người có rất nhiều thắc mắc hoặc bất mãn nhưng không phải lúc nào cũng có thể biểu đạt ra được. Sau khi họ được nói thì sẽ có một sự thỏa mãn được phát tiết ra, họ cảm thấy dễ chịu và nhẹ nhàng hơn rất nhiều.
Thứ bảy là hiệu ứng tăng giảm. Hiệu ứng này trong giao tiếp giữa người với người chính là bất cứ ai cũng đều hy vọng sự yêu thích, ưu tiên của đối phương dành cho mình không ngừng tăng lên chứ không phải giảm đi.
Rất nhiều người bán hàng nắm được tâm lý này của khách hàng. Khi cân món hàng họ luôn lấy một phần nhỏ để lên cân rồi từ từ thêm vào đến khi đủ số lượng khách hàng cần, chứ họ không lấy một phần lớn ngay rồi sau đó lại bớt ra, mặc dù cả hai cách đều vì đạt đến số lượng khách hàng cần nhưng hành động thêm vào sẽ khiến khách hàng cảm thấy hài lòng hơn rất nhiều.
Khi chúng ta phê bình đánh giá trẻ nhỏ thường khó tránh khen trước, chê sau. Kỳ thực cách này không lý tưởng lắm, tốt hơn hết là hãy chỉ ra cho chúng thấy những lỗi chúng mắc phải rồi sau đó mới khích lệ chúng bằng những thành quả mà chúng đã đạt được, như thế trẻ sẽ dễ dàng tiếp thu nhận xét của bạn và có thiện chí sửa chữa hơn.
Thứ tám là hiệu ứng bươm bướm. Theo nghiên cứu cho thấy, những khí lưu yếu và nhỏ của một con bươm bướm tình cờ vỗ cánh ở Nam bán cầu kết hợp với vô số các nhân tố khác thì sau vài tuần đã biến thành một trận vòi rồng ở bang Texas của nước Mỹ.
Các nhà khoa học đã gọi đây là hiệu ứng bươm bướm. Họ đưa ra lý luận rằng một nhân tố khởi nguồn cực nhỏ nếu trải qua một thời gian nhất định và tác dụng với các nhân tố tham dự khác thì hoàn toàn có thể phát triển thành sức ảnh hưởng cực kỳ lớn và phức tạp.
Hiệu ứng này cho thấy rằng đừng bao giờ xem thường những thứ nhỏ bé. Một câu nói, một chuyện, một hành vi nhỏ nếu như đúng đắn sẽ ảnh hưởng tích cực rất lớn, còn nếu sai lệch, võ đoán thì ảnh hưởng tiêu cực cũng lớn như vậy.
Thứ chín là hiệu ứng đóng kí hiệu. Có một câu chuyện trong thế chiến hai, do binh lính không đủ nên nước Mỹ đã lập một đội các tù nhân trong ngục đưa ra tiền tuyến chiến đấu. Mỹ đặc phái vài chuyên gia tâm lý đến huấn luyện, động viên các tù nhân này và theo họ cùng ra tiền tuyến.
Trong thời gian huấn luyện, các nhà tâm lý thuyết giáo rất nhiều với tù nhân và bắt mỗi người mỗi tuần phải viết một lá thư cho người thân nhất của mình. Nội dung trong thư do nhà tâm lý thống nhất chỉ định kể về những biểu hiện của tù nhân trong ngục tốt như thế nào, tự cải tạo mình như thế nào…
Nhà tâm lý yêu cầu họ viết thật tỉ mỉ rồi gửi đi. Sau ba tháng, các tù nhân ra tiền tuyến, nhà tâm lý lại yêu cầu họ trong thư viết rằng họ đã phục tùng chỉ huy như thế nào, chiến đấu dũng cảm ra sao...
Kết quả là, biểu hiện của đội binh tù nhân này không hề thua kém binh lính thực thụ. Họ trở nên giống y như những gì trong thư họ viết. Hiện tượng này được gọi là hiệu ứng đóng kí hiệu, còn có tên gọi khác là hiệu ứng ám thị.
Thứ mười là hiệu ứng ngưỡng vào. Trong cuộc sống hằng ngày, có một hiện tượng là khi bạn nhờ người khác giúp đỡ, nếu vừa mới bắt đầu đã đưa ra yêu cầu quá cao thì rất dễ bị cự tuyệt. Ngược lại, nếu đầu tiên bạn đưa ra yêu cầu nhỏ thôi, sau khi người khác đồng ý hãy tăng thêm yêu cầu thì sẽ dễ đạt được mục tiêu hơn. Hiện tượng này được các nhà tâm lý học gọi là hiệu ứng ngưỡng vào.
Hiệu ứng này cũng vận dụng khá hữu hiệu trong giáo dục con cái trong gia đình. Chỉ cần yêu cầu thấp thôi. Khi trẻ đã làm đúng rồi thì cho chúng sự khẳng định và biểu dương, khích lệ. Sau đó những yêu cầu tăng dần sẽ khiến trẻ vui vẻ thực hiện hơn.
Còn bây giờ, chúng ta cùng thiền tọa 15 phút trước khi thiền ăn và thiền trà. Sau đó, chúng ta sẽ thảo luận về bài học tiếp theo.