Đêm giao lưu văn nghệ “Bên đường hành quân”

Mờ sáng khi cánh rừng còn ẩm ướt sau một đêm mưa như trút, những con suối cạn bên sườn đồi trạm nghỉ nước vẫn còn chảy xiết và hung dữ. Lối mòn hành quân còn những thân cây to đổ chắn ngang đường sau trận bom B-52 ngày hôm trước. Hậu quả của trận bom khiến nhiều cán bộ, chiến sĩ tiểu đoàn tôi đang hành quân vào tư tưởng hoang mang. Tối nay chúng tôi sẽ dừng chân ở một trạm nghỉ trên cung đường giữa hai trạm nghỉ liền kề. Thông thường các trạm nghỉ yên tĩnh hơn các trạm bộ, vì chức năng nhiệm vụ của trạm chủ yếu là đưa đón bộ đội ra vào dừng chân trên chặng đường hành quân. Do tâm lý ám ảnh khi lần đầu tiên chứng kiến một trận bom mà hậu quả của nó rất nặng nề nên khi đến trạm nghỉ đầu tiên của cung đường giữa hai trạm, chỉ huy đoàn hành quân quyết định cho bộ đội nghỉ hai ngày thay kế hoạch nghỉ lại một đêm trước đó.

Sau một đêm nghỉ ngơi, gần trưa hôm sau không biết sáng kiến của ai tiểu đoàn triệu tập những chiến sĩ có khả năng ca hát thành một đội văn nghệ tập vội để chuẩn bị giao lưu với Đội văn nghệ liên danh Trạm giao liên - Thanh niên xung phong. Không ai nói với ai nhưng chúng tôi hiểu đây là giải pháp tâm lý của chỉ huy đoàn hành quân sau những gì chúng tôi chứng kiến sự tàn phá của bom đạn trên đường ra trận. Anh Bình được chỉ định làm đội trưởng đội văn nghệ tiểu đoàn tôi. Bình là sinh viên năm cuối khoa Văn Đại học Sư phạm Vinh. Quê anh ở Quảng Bình có giọng nói đậm chất miền Trung, anh lại là người yêu thích thơ ca và có khả năng ca hát. Sau khi trực tiếp gặp gỡ đội trưởng liên đội văn nghệ Trạm giao liên - Thanh niên xung phong về, anh Bình tập trung hơn mười “chiến sĩ văn nghệ” của tiểu đoàn tôi để tập luyện. Đội văn nghệ của tiểu đoàn tôi toàn con trai, được cái may là trong thời gian huấn luyện những ai có năng khiếu văn nghệ đã bộc lộ hết nên anh Bình chỉ việc gọi tên từng người.

Trước khi chúng tôi phân công tiết mục để tập, anh Bình cho biết ở trạm giao liên này có một đơn vị thanh niên xung phong, đội văn nghệ liên danh của họ chủ yếu là nữ. Do chúng tôi chưa có thời gian tập luyện nhiều nên hai đội trưởng thống nhất nội dung biểu diễn chủ yếu lấy giao lưu là chính, động viên các anh bộ đội trên đường hành quân vào tuyến lửa. Các cô gái ở đây đa phần là người miền Trung trở vào nên ngoài hát đơn ca, đồng ca họ rất thích hò đối đáp. Hò đối đáp là hình thức văn nghệ dân gian xuất phát từ trong lao động sản xuất. Bên nữ hò bên nam đối hoặc ngược lại. Các sinh viên văn nghệ phải vắt óc nhớ lại các câu vè, câu hò đối vùng miền Trung để sẵn sàng biến tấu đối đáp với các cô gái giao liên, nữ thanh niên xung phong được cho là rất bạo miệng.

Đó là một đêm giao lưu văn nghệ rất đáng nhớ. Tiểu đoàn chúng tôi ăn cơm sớm hơn thường ngày. Họ đến bãi biểu diễn từ sớm, có phụ nữ nên anh nào cũng ăn mặc chải chuốt, tươm tất. Thường ngày hành quân chỉ mặc áo cộc, quần đùi đêm nay anh nào cũng lôi chiếc quần dài dưới đáy ba lô ra mặc. Nhiều chiến sĩ quần nhăn nhúm vuốt mãi cũng không phẳng nhưng mặc vào cứ ngắm nga ngắm nghía.

Sân khấu của đêm diễn là một gò đất sát sườn đồi nhìn xuống bãi đất phẳng. Chắc có lẽ ở trạm cũng thường xuyên có giao lưu văn nghệ giữa trạm giao liên với đơn vị thanh niên xung phong nên khu vực biểu diễn đã sẵn có. Trên sân khấu chỉ che vải tăng và bạt chủ yếu không cho ánh đèn lọt qua tán lá rừng già, phòng máy bay trinh sát OV-10 của địch bất ngờ đến.

Trước giờ biểu diễn khán giả đến chật cả bãi, toàn bộ tiểu đoàn tôi và số còn lại là cán bộ, chiến sĩ trạm giao liên và đơn vị thanh niên xung phong. Đúng giờ hai đội văn nghệ cùng có mặt trên sân khấu cúi chào khán giả. Trang phục của họ chính là bộ quân phục thường dùng hàng ngày. Các cô gái cũng mang lên sân khấu gương mặt mộc, giữa chiến trường không ai biết phấn son là gì.

Cô gái dẫn chương trình là một nữ chiến sĩ giao liên. Cô vừa xuất hiện chào khán giả thì cả sân bãi đứng lên, vì quy định nên không ai dám la hét nhưng họ vỗ tay như pháo. Khi khán giả đã ngồi bệt xuống rồi mà nhiều chiến sĩ tiểu đoàn tôi vẫn đứng ngây giữa bãi như trời trồng. Hình như lần đầu tiên trong đời họ nhìn thấy một cô gái vận bộ đồ quân phục đẹp đến như vậy.

Sau màn đồng ca của liên đội Trạm giao liên - Thanh niên xung phong là những tiết mục đơn ca, song ca xen lẫn giữa các đội. Tiết mục nào cũng được bộ đội ta đón chào nhiệt liệt. Nhưng đến phần các cô gái khởi xướng hò vè, hát đối thì quả là một cuộc đấu trí giữa hai đội thật sự. Bên kia ba cô gái, bên hành quân ba chàng trai, sau lưng họ là hai đội trưởng của hai đội (có nhiệm vụ nhắc bài).

Một cô gái cất tiếng hò:

Biết không có trong “kịch bản”, Bình nhắc:

- Vẫn chờ, bịa ra mà đối…

Bên hành quân:

Cả sân vỗ tay như sấm, cô gái vẫn chưa buông tha:

Câu này có trong sách nhưng vế đối thì lại chưa ai đối. Bên hành quân đang lúng túng thì anh Bình bước lên:

Bộ đội lại đứng cả lên vỗ tay như sấm. Sân khấu bỗng nóng lên vì có thêm mấy anh bộ đội sinh viên bước lên có vẻ như sẵn sàng khiêu khích các cô gái đang hò. Các cô gái thì hò những câu hò có trong sách vở đã thuộc, còn các anh sinh viên bộ đội thì cứ bịa ra mà đối. Vì vậy các cô gái cho rằng cứ đà này thì họ hết sách nên hội ý. Một cô gái bước ra, không hò mà cũng không hát:

Nghe vậy Bình nói nhỏ sau lưng: “Câu này cũng có trong sách nhưng “nó” hát như thế thì cậu nào hát lại được!”. Bên hành quân gần như tắc tị, thì ra dù sinh viên hay chữ đến đâu cũng thua những cô gái thanh niên xung phong, giao liên nổi tiếng tinh nghịch.

Sau mấy giây im lặng trên sân khấu, cô đội trưởng liên đội văn nghệ thấy cần phải “bẻ ghi” đêm giao lưu sang hướng biểu diễn. Tự cô ngâm bài thơ “Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây” của nhà thơ Phạm Tiến Duật và ra đề cho đội hành quân biểu diễn một bài thơ về chủ đề Trường Sơn.

Thơ về Trường Sơn thì nhiều nhưng trong một không khí vừa vui vừa lại bị động nên không ai thuộc cả một bài thơ. Chả nhẽ đọc hay ngâm một đoạn thì không xứng mặt anh tài. Thế là anh Bình chỉ định tôi, vì anh biết đêm hôm trước ở trạm nghỉ tôi có viết mấy khổ thơ Trường Sơn trong nhật ký. Bình còn đùa tôi: “Cậu đọc thơ tự sáng tác mới trên cơ họ”. Thế là tôi đành phải tự chỉnh lại bài thơ nhật ký thành bài: “Thơ cho em trên đường Trường Sơn” để đọc.

Đến bây giờ tôi vẫn không lý giải được tại sao giữa một đêm u tịch, những cánh rừng hoang tàn chết chóc sau trận bom kinh hoàng mà tôi vẫn viết được bài thơ như thế. Chỉ biết rằng, hai ngày sau đó cả tiểu đoàn tôi hành quân ra phía trước dường như không còn bị ám ảnh bởi trận bom rải thảm nữa. Chuyện vui rôm rả nhất sau đó chỉ là cuộc giao lưu văn nghệ đặc biệt ở trạm giao liên và những cô gái giao liên, thanh niên xung phong xinh đẹp nhưng vô cùng tinh nghịch.