Ivan Klíma là nhà văn, nhà viết kịch người Do Thái, nhà tranh đấu vì môi trường, và cũng là đảng viên Đảng Cộng sản Tiệp Khắc, khá nổi tiếng với nhiều tác phẩm đặc sắc. Tuy nhiên, trong sự nghiệp văn chương của mình, ông được đông đảo bạn đọc ở nước ngoài đặc biệt là ở các nước phương Tây biết đến hơn là độc giả trong nước. Đã có nhiều lý giải khác nhau về sự kỳ lạ đó nhưng có lẽ lý do quan trọng nhất khiến cho các tác phẩm của ông giành được sự chú ý từ người đọc chính là lối hành văn khác thường - “rất Kafka” và phần cốt truyện luôn khiến người ta phải suy ngẫm.
Với lối kể chuyện đan xen nhiều tình tiết, nhiều nhân vật trong những địa điểm và thời gian hoàn toàn khác nhau, Tình và rác đã cuốn hút người đọc khắp nơi trên thế giới không phải bởi những gì ly kỳ, bí ẩn hay mạo hiểm giữa sự sống với cái chết mà bởi mạch suy tưởng lẫn lộn giữa thực và hư, giữa những gì đang xảy ra với những gì đã xảy ra, giữa những con người có thực này với những con người đó như ở hoàn cảnh không có thực khác. Chủ đề xuyên suốt tác phẩm là câu chuyện ngoại tình của một nhân vật có chút gì đó giống với những gì đã từng xảy ra trong cuộc đời Ivan Klíma dù chính ông khẳng định đây hoàn toàn là sản phẩm của sự hư cấu. Thế nhưng sau khi đã đọc toàn bộ cuốn truyện, một câu hỏi được nhiều độc giả đưa ra là liệu với cách nghĩ của nhân vật chính như thế thì câu chuyện đó có phải là sự thực không? Hay nhân vật của I. Klíma chỉ kể ra để người ta phải suy ngẫm, kể ra để người ta có thể chắp nối được tất cả những gì không có thực và để chính anh ta gột rửa hết những gì là tội lỗi?
Có thể nói điều được tác giả ngợi ca nhiều nhất trong tác phẩm này chính là văn học. Nhân vật của I. Klíma đã từng nghĩ: “Đó cũng là lúc mà tôi nhận ra sức mạnh thật kỳ lạ của văn học và của trí tưởng tượng con người nói chung: Nó có thể làm cho người chết sống lại và làm cho sự sống vĩnh hằng. Tôi bị khuất phục hoàn toàn bởi sự kỳ diệu của phép màu này…” hay “và tôi cũng thấy thật ngạc nhiên rằng văn học không chỉ làm người đã chết sống lại mà còn đoán được những tính cách của cả những người chưa từng được sinh ra”. Có lẽ chính điều này lý giải vì sao ông đã nghiệt ngã đến vậy khi đưa vào tác phẩm những mảnh đời với những uẩn khúc ngang trái mà ông không muốn hay cố tình không muốn tìm ra lời giải, tìm ra một thứ gì đó tốt đẹp hơn cho họ - cho dù có thể bản thân ông cũng đã muốn như thế.
Bạch Phương