Chữ “nghiện” dường như thường mang theo hàm nghĩa không mấy tích cực. Ví dụ như, người hút thuốc phiện gọi là “con nghiện ma túy”, người ưa uống rượu gọi là “con nghiện rượu”, kẻ ham mê cờ bạc gọi là “con nghiện cờ bạc”. “Nghiện” chính là từ dùng để đặc chỉ những thói xấu đã thành bệnh, không dễ gì từ bỏ được.
Người Trung Quốc xưa đã sớm kể ra bốn thứ tai hại gọi là “tứ đổ tường”1 (gồm rượu, nữ sắc, tiền tài, tranh đấu hơn thua) và thường răn đe đám thanh niên chớ có dại mà lại gần các món này. Bởi cổ nhân đã có câu “Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng”, sau khi tiếp xúc với những thứ này rồi biết đâu lại sinh lòng đam mê chìm đắm, lâu dần chuyển thành nghiện. Một khi đã nghiện nó rồi, thì dẫu muốn dứt ra cũng vô cùng khó.
1 Âm Hán Việt là “Tửu sắc tài khí tứ đổ tường”, ngụ ý bốn loại tệ nạn xã hội mà những ai đã dính phải khó có thể bỏ được, nó nguy hại đến mức có thể khiến người mắc vào nó tan cửa nát nhà.
Hiện nay, một số nước trên thế giới đã có chế tài xử phạt nghiêm minh nhằm xóa bỏ các tệ nạn như ma túy, mại dâm, cờ bạc, rượu lậu, v.v. Thậm chí, có nước còn áp dụng cả án tử hình cho loại hình tội phạm này. Nhưng để moi tiền từ những con nghiện, những kẻ bất lương vẫn chẳng khác gì đám thiêu thân lao mình vào lửa, kệ cho vào tù ra tội chúng vẫn bất chấp tất cả để buôn bán, môi giới nhằm phục vụ cho nhu cầu của các con nghiện.
Cùng với bước tiến của thời đại, xã hội ngày nay lại xuất hiện thêm nhiều loại hình “con nghiện” mới. Ví như thích xem ti vi, ham cày phim, say mê đến độ biến mình thành “con nghiện phim”. Bên cạnh đó, còn có xem đua ngựa, đua xe, cờ bạc, cá độ, cũng có thể dẫn đến nghiện. Đặc biệt, hiện nay tình trạng ham lướt web, ham lên mạng Internet, cũng thành “con nghiện mạng”.
Tất cả mọi thứ trên đời, cho dù ban đầu nó vốn là thứ tốt, nhưng một khi chúng ta đã say mê đắm chìm trong nó đến độ không thể tự thoát ra, thì nó đều trở thành nạn nghiện ngập. Một khi chúng ta đã mắc nghiện rồi, thì dù cho nó có tốt đến mấy cũng sẽ thành tệ nạn xã hội. Đơn cử như việc sử dụng ma túy, ban đầu khi hành vi này xuất hiện vốn không bị liệt vào tội phạm hình sự. Cùng lắm chỉ bị coi là thói hư tật xấu của cá nhân, vì họ muốn mượn chất kích thích để tạo cảm giác hưng phấn tinh thần. Câu chuyện này vốn chỉ mang tính chất cá nhân người đó, chưa đến mức nhà nước phải vào cuộc xử lý. Nhưng mỗi một cá nhân lại là thành viên không thể tách biệt khỏi cộng đồng xã hội, cho tới một quốc gia. Từ một cá nhân nghiện ma túy sẽ kéo theo việc xuất hiện người đi buôn ma túy, người sản xuất ma túy và thêm cả những người sử dụng ma túy khác nữa. Hơn nữa, một người nghiện ma túy không chỉ đánh mất vinh quang của cả gia đình mà còn đẩy sức khỏe, kinh tế, danh dự của bản thân người đó vào chỗ không thể vãn hồi, cuối cùng là mang tới nhiều hệ lụy cho đất nước.
Trong xu thế phát triển như vũ bão của xã hội hiện đại, mỗi ngày đều phát sinh nhiều vô số kể những việc không thể lường trước khiến chính phủ các nước phải làm việc thật sự rất vất vả. Cho nên, cần bổ sung thêm các cơ chế quản lý và chế tài xử phạt một số tệ nạn nghiện ngập nguy hại.
Con người sống ở trên đời khó tránh khỏi sẽ sinh lòng yêu thích hay đam mê một số thứ. Khi những ưa thích đó còn chưa rơi vào tình trạng nghiện thì đó đơn giản chỉ là sở thích bình thường của chúng ta. Một số sở thích lành mạnh như đọc sách, đi du lịch, làm công ích, sưu tập tem, nuôi cá cảnh, tập thể thao, v.v. đương nhiên tốt cho thể chất và tinh thần, không có gì xấu cả.
Nhưng ngược lại cũng có rất nhiều những thói quen xấu chuyển thành sở thích không lành mạnh như ham ăn, lười làm, ham chơi, đua xe, đánh bạc, chơi điện tử, v.v. Đối với những sở thích tiềm ẩn nhiều nguy cơ tiến triển thành bệnh nghiện này, nếu không sớm được định hướng và cách chế ngự để làm chủ bản thân thì sẽ có thể phát sinh rất nhiều hành vi không đúng đắn. Bởi vậy, chúng ta không thể không lưu tâm đề phòng.
Tốt nhất là thường ngày, chúng ta cần phải chú ý tu dưỡng đạo đức, củng cố niềm tin, tận dụng nguồn sức mạnh của đạo đức và niềm tin nội tại để kìm hãm cũng như sửa đổi dần những sở thích không lành mạnh, tránh để chúng phát triển thành tệ nạn nghiện ngập. Đây được xem là con đường bảo vệ bản thân mình tốt nhất, đồng thời cũng ngăn ngừa được những hệ quả đáng tiếc có thể xảy ra cho chính bạn và cộng đồng xã hội.