Sứ mệnh cao cả của báo chí trước yêu cầu mới

Báo chí các mạng Việt Nam đã có lịch sử hơn 80 năm. Trong những năm qua, báo chí đã đạt được những thành tựu quan trọng. Cùng với sự phát triển về số lượng, chất lượng báo chí được nâng lên đáng kể, và điều này, góp phần tích cực vào thành tựu chung của đất nước. Một trong những nét nổi bật là báo chí đã phản ánh kịp thời cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, quan liêu và các tệ nạn xã hội, chống “diễn biến hòa bình”, cũng tức là báo chí đã bắt mạch đúng tâm tư, nguyện vọng của nhân dân. Có thể khẳng định rằng, không có sự nhiệt tâm, trình độ nghiệp vụ và cả việc dám hy sinh của đội ngũ những người làm báo thời gian qua, thì nhiều vụ việc tiêu cực không thể lôi ra ánh sáng; nhiều gương người tốt việc tốt không được nhân dân biết đến, thì cũng không có nhiều thành tựu của cách mạng như hôm nay.

Tuy nhiên, Đảng ta cùng đội ngũ những người làm báo và cả nhân dân- những người không có nghiệp vụ báo chí- bằng những quan sát và tiếp cận khác nhau, vẫn thấy rằng báo chí còn những yếu kém, khuyết điểm. Là một bộ phận của công tác tư tưởng, nhưng “một số cơ quan báo chí thiếu nhạy bén chính trị, chưa làm tốt chức năng tư tưởng, văn hóa, có biểu hiện xa rời sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, xa rời tôn chỉ, mục đích, thông tin không trung thực, thiếu chính xác, phản ánh nhiều về tệ nạn xã hội, ít tuyên truyền về điển hình tiên tiến, gương người tốt, việc tốt, cổ vũ phong trào thi đua yêu nước...” ¹⁰ . Trung thành với sự nghiệp báo chí của Chủ tịch Hồ Chí Minh, với đạo đức của người chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng, những người làm báo hôm nay phải suy nghĩ thật sự nghiêm túc, có trách nhiệm với đánh giá của Đảng.

¹⁰ Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa X, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007, tr. 37.

Báo chí cách mạng - thời kỳ nào cũng vậy- là một bộ phận của công tác tư tưởng, quan hệ mật thiết với yêu cầu và nhiệm vụ của công tác tư tưởng, có mục tiêu phục vụ công tác tư tưởng. Tuy chỉ là một bộ phận của công tác tư tưởng, nhưng Đảng ta coi báo chí là một lĩnh vực đặc biệt quan trọng trong hoạt động tư tưởng. Là cơ quan ngôn luận của Đảng, Nhà nước, của tổ chức chính trị- xã hội và là diễn đàn của nhân dân, đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng, sự quản lý của Nhà nước và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật, báo chí phản ánh tâm tư nguyện vọng của nhân dân, biểu dương cái tốt, cái đúng, cái đẹp, đấu tranh phòng chống cái ác, cái sai, cái xấu, góp phần tích cực vào việc thúc đẩy phong trào cách mạng.

Những người làm báo, hơn lúc nào hết, phải chiến thắng địch về mặt tuyên truyền. Trước yêu cầu mới, Đảng ta nhấn mạnh một trong những nhiệm vụ của báo chí là phải “phản bác có hiệu quả những thông tin, quan điểm sai trái, phản động, thù địch”. Cách mạng càng phát triển, càng nhiều lực lượng chống phá. Theo tinh thần Hồ Chí Minh, chúng ta đang phải đối mặt với một cuộc chiến tranh bằng tuyên truyền của các thế lực thù địch. Quá trình hội nhập sâu và trực tiếp vào đời sống kinh tế quốc tế, cùng với sự bùng nổ của công nghệ thông tin, nhất là Internet ngày càng phổ biến, sự cọ xát đấu tranh tư tưởng, tâm lý, tình cảm, lối sống ngày càng quyết liệt. Những người làm báo phải nhận thức được rằng các thế lực thù địch tuyên truyền xảo quyệt và bền bỉ, điên cuồng và quyết liệt, ngày này đến ngày khác, năm này đến năm khác theo kiểu “giọt nước rỏ lâu, đá cũng mòn”. Bọn phản động và cơ hội chính trị luôn chọn khâu đột phá là công tác tư tưởng, trong đó báo chí là một trận địa. Nhiều vấn đề mới, đan xen trong công tác tư tưởng, khó khăn và phức tạp hơn trước rất nhiều đòi hỏi các nhà báo phải đổi mới về nhận thức về báo chí; phải có một tư duy tích cực hết sức sắc sảo, nhạy bén và tỉnh táo. Trước yêu cầu mới, cùng với công tác tư tưởng và lý luận, đây là lần đầu tiên Đảng ta coi báo chí là một bộ phận đặc biệt quan trọng trong toàn bộ hoạt động của Đảng. Điều này khẳng định sứ mệnh cao cả của báo chí. Bởi vì, công tác tư tưởng- mà báo chí là một bộ phận lớn- là lĩnh vực trọng yếu để xây dựng, bồi đắp nền tảng chính trị của chế độ; khẳng định và nâng cao vai trò tiên phong của Đảng về chính trị, lý luận, trí tuệ, văn hóa và đạo đức; thể hiện vai trò đi trước, mở đường trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Với chức năng, nhiệm vụ của mình, báo chí hiện nay không chỉ tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng, chủ nghĩa Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, mà trong khi bám sát nhiệm vụ tư tưởng, báo chí phải đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng. Từ tinh thần Cương lĩnh xây đựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội: “Tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hóa làm cho thế giới quan Mác- Lênin và tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh giữ vị trí chỉ đạo trong đời sống tinh thần xã hội” ¹ , lần này Đảng ta nhấn mạnh “báo chí phải đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng, làm cho hệ tư tưởng của Đảng, của giai cấp công nhân, lý tưởng xã hội chủ nghĩa, những giá trị tốt đẹp trong truyền thống văn hóa dân tộc, những tinh hoa văn hóa thế giới chiếm vị trí chủ đạo trong đời sống tinh thần xã hội” ² .

Trước nay, nói tới phát triển lý luận Mác- Lênin là nói tới nhiệm vụ của công tác lý luận. Nay thì báo chí đã “vào cuộc”. Điều này đòi hỏi tính trí tuệ và bản lĩnh cao của người làm báo. Lúc sinh thời, Hồ Chí Minh đã dạy những người làm báo phải xác định “ngòi bút là vũ khí trong sự nghiệp phò chính, trừ tà”. “Phò chính” có một nội dung rộng, cùng với việc ca ngợi cái tốt, nêu điển hình tiên tiến, còn phải đấu tranh bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác- Lênin. Trước yêu cầu mới hiện nay, muốn bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng, những người làm báo trước hết phải giữ vững lập trường, nắm những nguyên lý cơ bản, quan điểm có tính nguyên tắc, phương pháp luận, nói cách khác là nắm “tinh thần xử trí mọi việc” của Mác- Lênin, Hồ Chí Minh. Không thấu suốt tinh thần Mác- Lênin, Hồ Chí Minh thì không thể bảo vệ được tư tưởng của các ông. Để phát triển được chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, cùng với việc nắm vững học thuyết, còn phải lăn lộn trong thực tiễn, phát hiện, phân tích đầy đủ, chính xác yêu cầu mới trong tình hình hiện nay của dân tộc và thời đại. Phát triển trên cái nền, cái gốc, là phát triển trung thành tư tưởng của Mác- Lênin, Hồ Chí Minh. Tức là các nhà báo, bằng ngôn ngữ báo chí và cách thể hiện của mình, phải luôn luôn làm nổi bật được mục tiêu, lý tưởng cách mạng của Hồ Chí Minh là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội - “đề tài” duy nhất mà Hồ Chí Minh đã theo đuổi và cố gắng thể hiện trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình. Đó chính là góp phần làm rõ tính tư tưởng, tính chiến đấu, tính nhân dân, tính chân thật của hoạt động báo chí trong tình hình hiện nay.

Nói đến báo chí là nói tới tính kịp thời. Những người làm báo phải thấy, cùng với sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước, bên cạnh những gương “người tốt, việc tốt”, những biến đổi nhanh chóng, mạnh mẽ của cơ cấu giai cấp, xã hội, sự đa dạng về lợi ích kinh tế, sự chênh lệch về sự phát triển giữa các vùng, phân hóa giàu, nghèo giữa các tầng lớp dân cư, các tiêu cực về tệ nạn xã hội như quan liêu, tham nhũng, lãng phí, chạy chức chạy quyền, thiếu tinh thần trách nhiệm, thiếu ý thức tổ chức kỷ luật, thiếu tinh thần phục vụ nhân dân, bệnh thành tích không chỉ trong giáo dục mà có tính khá phổ biến toàn xã hội... tạo ra những khó khăn và thách thức lớn đối với sự ổn định, phát triển đất nước. Trước những vấn đề đó, báo chí phải “tích cực tuyên truyền, cổ vũ thành tựu của công cuộc đổi mới. Coi trọng đúng mức việc phát hiện, biểu dương các nhân tố mới, điển hình tiên tiến; tích cực đấu tranh, góp phần ngăn chặn và từng bước đẩy lùi tham nhũng, lãng phí, quan liêu, các tiêu cực và tệ nạn xã hội” ¹ . Nhiệm vụ “khen, chê” của báo chí không phải là mới. Cái mới giờ đây và cũng là yêu cầu cao của báo chí là những hoạt động đó phải “bám sát nhiệm vụ tư tưởng và nâng cao chất lượng tư tưởng, tính hấp dẫn, mở rộng đối tượng độc giả”. Hồ Chí Minh nhắc nhở chúng ta rằng: “Một tờ báo không được đại đa số dân chúng ham chuộng, thì không xứng đáng là một tờ báo” ² . “Dân chúng ham chuộng”, nhưng lại phải bám sát nhiệm vụ tư tưởng, tức là mọi hoạt động của báo chí phải đưa dân chúng đến mục đích chung là góp phần tích cực vào việc thực hiện Nghị quyết Đại hội X của Đảng.

Trước yêu cầu mới hiện nay, báo chí phải đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương pháp, không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động là hết sức cần thiết. Để làm được những điều đó, mọi chỉ dẫn của Hồ Chí Minh vẫn vô cùng quý báu cho những người làm báo. Thí dụ: Trong việc “khen, chê”, cũng phải có lập trường vững vàng: ta, bạn, thù thì viết mới đúng. Hồ Chí Minh dạy: “Viết để nêu những cái hay, cái tốt của dân ta, của bộ đội ta, của bạn ta. Đồng thời để phê bình những khuyết điểm của chúng ta, của cán bộ, của nhân dân, của bộ đội. Không nên chỉ viết cái tốt mà giấu cái xấu. Nhưng phê bình phải đúng đắn. Nêu cái hay, cái tốt thì phải có chừng mực, chớ phóng đại. Có thế nào nói thế ấy. Bộ đội và nhân dân ta cũng đủ nhiều cái hay để nêu lên không cần phải bịa đặt ra. Phê bình thì phải phê bình một cách thật thà, chân thành đúng đắn; chứ không phải để địch lợi dụng để nó phản tuyên truyền” ¹ .

⁽¹⁾ Hồ Chí Minh: Sđd, t. 7, tr.118.

Hiện nay, bên cạnh những ưu điểm, có thể nói chúng ta chưa làm tốt sự liên kết chặt chẽ ba bước sau đây theo chỉ dẫn của Hồ Chí Minh. Bước đầu là bạn đọc đề nghị và báo nêu lên. ý kiến bạn đọc là những ý kiến đấu tranh. Cái mới đấu tranh với cái cũ, cái tốt đấu tranh với cái không tốt. Nhưng chỉ dừng lại ở bước đầu thì vô ích. Đấu tranh thì phải đấu tranh đến kết quả thắng lợi. Như thế ý kiến bạn đọc mới thật có ích. Vì vậy, phải tiếp tục có bước thứ hai, tức là những người hoặc những cơ quan phụ trách phải thực hiện những điều báo đã nêu ra. Bước thứ ba là kiểm tra. Nhà báo, bạn đọc và nhân dân kiểm tra xem những việc ấy đã làm chưa? Làm đến đâu? Nếu làm được chu đáo, thì báo phải có lời khen ngợi. Nếu làm không chu đáo, thì nhà báo và nhân dân phải tiếp tục phê bình, đấu tranh. Bởi vì, “phê bình không phải để có phê bình mà cần phải đi đến sửa chữa những khuyết điểm đã nêu ra nếu những khuyết điểm đó đúng... Mong rằng các cơ quan hay địa phương có những vấn đề báo đã nêu lên nên phát biểu ý kiến, nói rõ chỗ nào báo phê bình đúng, chỗ nào sai, và có khuyết điểm thì phải sửa chữa như thế nào. Có như thế thì phê bình mới có ích” ² .

Bảo vệ và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh thì trước hết chúng ta phải làm đúng chỉ dẫn của Hồ Chí Minh. Trong những lời dặn dò báo chí, Hồ Chí Minh nhiều lần nhắc tới nhiều khuyết điểm báo chí cần phải sửa chữa. Căn cứ vào nhiệm vụ tuyên truyền, tổ chức, hướng dẫn của báo chí, Hồ Chí Minh chỉ rõ: “ Đối với các ngành hoạt động nêu các thành tích- thế là đúng; nhưng rất ít phê bình các khuyết điểm- thế là không đúng. Có khi phê bình, thì cũng “đánh trống bỏ dùi”, không đi sâu xét kỹ tận gốc rễ vì sao có khuyết điểm ấy? Và sau khi phê bình, những cơ quan và những người bị phê bình đã thật thà tự kiểm thảo và sửa đổi chưa? ¹ . Phê bình nghiêm khắc, phê bình triệt để, đi đến tận cùng theo chỉ dẫn của Hồ Chí Minh chính là để tạo nên “một không khí công chúng công phẫn và tẩy chay về mặt đạo đức” ² .

Trước đây, khi thực hiện lời kêu gọi Thi đua ái quốc, Hồ Chí Minh có những đánh giá về báo chí. Bên cạnh những tiến bộ, báo chí vẫn còn nhiều khuyết điểm cần phải sửa chữa . Thí dụ: với phong trào thi đua sản xuất, thực hành tiết kiệm, chống quan liêu, tham ô, lãng phí thì “ báo chí ta chưa làm trọn nhiệm vụ như: nghiên cứu tỉ mỉ, nêu lên rõ ràng và bày cách áp dụng rộng rãi những kinh nghiệm tốt. Chưa lắng nghe những lời phê bình và những điều đề nghị của anh em lao động trong các ngành. Chưa phê bình nghiêm khắc những cách làm việc thủ cựu và những cái gì nó ngăn trở bước tiến trong các công tác. Chưa khen ngợi một cách đúng mức( không thổi phồng) những thành tích đã thu được, đồng thời nhắc nhở những việc còn phải làm để tiến bộ hơn nữa” ³ .

⁽³⁾ Hồ Chí Minh: Sđd, t.7, tr. 271.

Giờ đây, chúng ta đang sống trong không khí kỷ niệm 60 năm Ngày Bác Hồ ra lời kêu gọi Thi đua ái quốc. Báo chí hôm nay lại có vinh dự tiếp bước truyền thống và tinh thần của các nhà báo đàn anh, có vai trò quan trọng trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, sớm đưa nước ta ra khỏi tình trạng kém phát triển. Điều có ý nghĩa nhất là báo chí phải thấu suốt tinh thần Hồ Chí Minh để vừa nêu được những tấm gương bình dị mà cao quý, vừa phê bình những cái xấu thì mới đáp ứng được lòng người.

Hiện nay, lượng thông tin ngày càng lớn và có tính phổ cập qua mạng Internet, thì món ăn tinh thần của quần chúng- khi dân trí ngày càng cao- không thể chỉ là chính trị suông quá nhiều, đăng những tin vịt, tin tức chậm không kịp thời như Hồ Chí Minh đã chỉ ra; ngược lại, quần chúng cần những món ăn nóng hổi, lời lẽ thiết thực, thể hiện được tư tưởng và lòng ước ao của họ. Nâng cao chất lượng tư tưởng báo chí là ở đây. Tính hấp dẫn của báo chí là ở đây. Mở rộng đối tượng độc giả cũng chính là ở đây. Và đó chính là hiệu quả hoạt động của báo chí trước yêu cầu mới.

( Tạp chí Công an nhân dân, tháng 6 năm 2008)