Không có gì buồn và chán nản bằng một phiên tòa xử “tù rượu", nghĩa là những người bị cáo về tội buôn rượu lậu. Cũng không có gì làm cho ta nghĩ ngợi bâng khuâng hơn.
Một dãy người khốn khổ, ốm yếu, áo nâu tã, váy đụp, không dám ngồi hẳn lên chiếc ghế dài để riêng cho tội nhân, sợ làm bẩn mất ghế của nhà nước, một dãy người hốc hác, hôi hám như những tang chứng hoạt động của sự lam lũ, nheo nhóc ở nơi bùn lầy nước đọng, trông tưởng như một lũ ma đói hiện hồn lên trách thầm cái phú quý của những người khác.
- Mày có nấu rượu lậu không?
- Bẩm có.
ÔNG CHÁNH ÁN - Phạt hai nghìn quan tiền tây.
Sự thất vọng và tính nhẫn nại đều hiện cùng một lúc lên nét mặt gầy gò, xanh xao của một người nông phu rét run trong manh áo mỏng sờn vai, vá nhiều chỗ. Anh ta đã rời vòng móng ngựa còn quay cổ lại như muốn nói điều gì nhưng có lẽ biết rằng cũng vô ích, nên lại bước chân đi.
- Mày có cơm rượu lậu không?
- Bẩm, con không nấu rượu lậu...
- Nhưng người ta bắt được bả rượu ở nhà mày.
- Bẩm có.
ÔNG CHÁNH ÁN - Hai nghìn quan tiền phạt.
Bị cáo nhân, một bà lão già kêu van.
- Bẩm, con già nua... quan thương cho...
VIÊN THÔNG NGÔN - Già nua mặc kệ, về việc đoan, không ai thương xót đâu ra!
Bà lão thở dài, nước mắt rưng rưng muốn khóc, cố van lơn:
- Bẩm, những hai nghìn, con nghèo khổ, con lấy đâu con giả?
VIÊN THÔNG NGÔN - Tòa xử rồi. Không bằng lòng thì chống án. Đi!
- Đi ra.
Thấy bà lão trù trừ, viên thông ngôn quát:
- Đội xếp đâu! Lôi nó ra.
Người đội xếp sấn sổ lại, kéo bà lão ra ngoài, để đến phiên người khác.
Một người đàn bà, váy đụp, áo tứ thân rách, vừa đứng dậy vừa vạch yếm cho con bú.
- Mày có cơm rượu lậu không?
- Bẩm không.
- Nhưng người ta bắt được bã rượu ở nhà mày.
- Bẩm không, ở ruộng con đấy ạ.
- Thế là đủ rồi.
- Bẩm ruộng con cách nhà con xa lắm. Người ta thù con người ta bỏ vào đấy ạ.
- Có biết ai bỏ không?
- Bẩm không.
ÔNG CHÁNH ÁN - Hai nghìn quan tiền phạt.
Rồi kế tiếp nhau, năm, sáu chục người nhà quê ra chịu tội. Ông chánh án không lần nào phải nghĩ ngợi khi lên tiếng:
- Hai nghìn quan tiền phạt.
*
Sau cùng đến một người gù lưng ra van lạy.
- Bẩm, con tàn tật, tật...
- Tàn tật mặc anh. Có cơm rượu lậu không?
- Bẩm có.
- Anh đã bị án hai lần rồi. Sao lại còn bị phạm nữa?
- Bẩm, con chỉ có nghề làm rượu. Con tàn tật, bỏ nghề ấy thì con chết đói mất.
- Không biết. Hai nghìn quan tiền phạt.