"Dân dĩ thực vi thiên”, người dân lấy ăn làm trời. Ăn là việc quan trọng nhất để duy trì cuộc sống của con người. Trong văn hóa ăn uống, thì văn hóa ăn chay, cũng là một nét độc đáo.
Ăn chay vốn là đề xướng của nhà Nho, được thể hiện qua câu nói kinh điển của Mạnh Tử: “Thấy nó sống, chẳng nỡ thấy nó chết; nghe tiếng nó kêu thảm thiết, không nhẫn tâm ăn thịt nó, đây là lý do bậc quân tử thường tránh xa bếp núc”.
Phật giáo cũng đề xướng việc ăn chay, nhưng chẳng phải ăn chay kiểu hình thức. Như đời sống y bát khất thực thời Phật giáo nguyên thủy, lúc đang khất thực thì người xuất gia không lựa món ngon, món dở, không chê chay mặn, tùy duyên “mượn giả tu thật”.
Nhưng đến thời Phật giáo Đại thừa lại lấy giáo nghĩa từ bi làm gốc, phát triển ý nghĩa tôn trọng sinh mệnh chúng sinh. Như Lục tổ Huệ Năng sống trong nhóm người thợ săn mà chỉ ăn rau trong nồi thịt; cũng có Phật tử ăn “tam tịnh nhục”, cũng có người ăn chay theo kiểu “ba, sáu, chín”; cũng có người lấy ngày trai mồng một, mười lăm để ăn chay. Cũng có người ăn chay vào buổi sáng, cho đến vào các ngày lễ cưới hay lễ tang trong gia đình, cũng lấy việc trì trai để bày tỏ lòng cung kính. Dù như thế nào, việc làm này cũng đều bày tỏ ý nghĩa từ bi, tôn trọng mạng sống chúng sinh.
Ăn chay, cũng không hoàn toàn mang ý nghĩa tôn giáo, có người vì bảo vệ sức khỏe để trị liệu; có người vì nhu cầu cá nhân, có người vì thói quen sống; có người vì gia truyền từ ông bà cha mẹ; có người vì tự mình phát tâm lập nguyện, và nhiều lý do khác nữa.
Các phi hành gia vũ trụ tại Hoa Kỳ, trước khi lên tàu vũ trụ phóng đến mặt trăng đã thực hiện một đợt huấn luyện ăn chay, bởi vì thể lực người ăn chay khá bền bỉ. Như trâu, ngựa, voi, lạc đà, v.v. đều là những động vật ăn chay và có sức bền bỉ tương đối cao. Lại như loài bồ câu bay liệng trên trời, cũng ăn các loại ngũ cốc, chúng vẫn có thể giương cánh ngàn dặm, không biết mỏi mệt. Lại xem sư tử, sói, hổ, báo dù hung dữ mạnh mẽ, nhưng săn mồi vài ba lần là hết sức lực. Từ những loài động vật này, ta thấy được, ăn chay có thể tăng độ bền bỉ cho cơ thể.
Ăn chay không nhất định là quan điểm của tôn giáo. Ăn chay có lợi cho sức khỏe, là thực tế mà cả thế giới đều công nhận. Thời cận đại, phương Tây đã đề xướng việc ăn uống lành mạnh, tức là ăn chay. Ăn chay quả thực có lợi cho sức khỏe, giúp tâm tính của người ăn chay ôn hòa, nhân từ, và tăng thêm độ bền bỉ, v.v.
Ăn chay đúng nghĩa không cần phải tính toán thời gian và cũng không cần chấp vào việc nồi bát đã đúng kiểu cách hay chưa. Ăn chay là ăn bằng tâm, nếu trong tâm có “chay”, thì từ bi hỷ xả, thiện lương đạo đức cũng đều được dung chứa trong đó.