Con người có lòng hiếu kỳ ngay từ khi còn nhỏ; có trí tò mò, lòng ham học hỏi, trí tưởng tượng thì mới có tinh thần tìm tòi, khám phá. Cũng nhờ lòng hiếu kỳ mà con người mới có sự tiến bộ và cho ra đời những phát minh, sáng tạo. Các nhà khoa học và thám hiểm đều vì sự hiếu kỳ nên mới có đủ tinh thần mạo hiểm và nghiên cứu.
Các thiền sư khi thực hành thiền Tham thoại đầu1, trước tiên cần phải khởi nghi tình1, đó cũng chính là khởi tâm hiếu kỳ. Thanh thiếu niên thời nay cũng có sự tò mò với thuốc lắc, rượu chè, trai gái, những trò đỏ đen. Bên cạnh đó, hầu hết mọi người lại thường hiếu kỳ về những tin tức nội bộ, tin tức về người nổi tiếng, về cuộc sống của phụ nữ, hoặc là nghề nghiệp, những chuyện quá khứ hay suy nghĩ của người khác.
1 Tham thoại đầu: Chữ “tham” hay còn gọi là “khán”, ý là quan sát; “thoại đầu” là ý niệm trước khi khởi câu nói. Tham thoại đầu hay khán thoại đầu tức là quan sát ý niệm trước khi khởi câu nói, nói cách khác là nhìn ngay chỗ trước khi ý niệm muốn nói chuẩn bị sinh khởi.
1 Khởi nghi tình: Tức do không hiểu nên sinh khởi nghi vấn về vấn đề mà câu thoại đầu đưa ra, chẳng hạn “Vạn pháp được quy về một, nhưng rồi một trở về đâu?”, sau đó quan sát cái ý niệm trước khi khởi lên nghi tình này, khi nào tìm ra câu trả lời, tức là đã giải được nghi tình, cũng đồng nghĩa với đã ngộ cơ thiền.
Con người ta từ nhỏ đã có vô vàn thắc mắc, thắc mắc tại sao mặt trời lại chiếu sáng thế gian, tại sao lửa có thể nấu chín cơm, tại sao gió lại mát, tại sao máy bay có thể bay, tại sao người già lại có nếp nhăn, tại sao lạnh lại có thể làm nổi da gà, v.v.
Con người trong vũ trụ thường tò mò về những điều không thể dự đoán trước, không thể hiểu được, hoặc hiếu kỳ những gì người khác nói, cho tới những công thức bí mật của các sản phẩm thương mại.
Có người nhờ sự hiếu kỳ mà đi tìm tòi, nghiên cứu để hiểu rõ, mở mang, rồi phát minh các sản phẩm mới cho nhân loại. Bên cạnh đó cũng có người vì tò mò mà dẫn đến gây hại cho mình cho người, chẳng hạn như tiết lộ đời tư, soi mói sinh hoạt riêng tư của người khác hoặc dùng thử ma túy, thuốc lắc.
Các trường học riêng biệt dành cho học sinh nam và học sinh nữ sẽ tạo ra sự tò mò về nhau giữa hai giới. Giới trẻ ngày nay luôn tràn đầy lòng hiếu kỳ, khao khát và theo đuổi nhiều đam mê trong xã hội muôn màu muôn vẻ, nên nếu bị cấm đoán một cách mơ hồ thì chỉ càng kích thích sự hiếu kỳ tò mò, dẫn đến hậu quả khiến họ sa chân vào con đường sai lầm, tội lỗi.
Khổng Tử nói: “Học mà không tư duy thì vô ích, tư duy mà không học thì nguy hiểm”. Tư duy chính là sức mạnh được sinh ra bởi sự tò mò. Ví dụ, Newton phát hiện ra lực hấp dẫn khi nhìn thấy quả táo rơi, Franklin phát minh ra cột thu lôi bằng thí nghiệm thả diều, Archimedes nhân lúc đi tắm mà phát minh ra nguyên lý lực đẩy, Einstein phát minh ra thuyết tương đối, Bell phát minh ra điện thoại, Watt phát minh ra động cơ hơi nước và anh em nhà Wright phát minh ra máy bay, cho đến việc thuốc kháng sinh hiện đại liên tục được cải tiến và nâng cao chất lượng, phương pháp điều trị và cấy ghép nội tạng của bác sĩ trong việc chữa bệnh cũng ngày càng được nghiên cứu và phát triển. Tất cả đều là thành quả đến từ việc thích khám phá.
Trong tương lai, loài người nếu có lòng hiếu kỳ cũng có thể nghiên cứu cách giải quyết các vấn đề về kinh tế, dân tộc và đời sống, ví dụ như: Làm thế nào để con người trở nên cao hơn hay thấp hơn? Con người làm sao để có thể ba ngày mới phải ăn một bữa thay vì một ngày ăn ba bữa như thông thường? Một người có thể chỉ cần ngủ tám phút mỗi ngày không? Đời người có thể sống lâu hơn một chút không? Có thể khiến tất cả nhân loại đều trở thành thiên tài không? Làm sao để khiến những người yêu thích lịch sử có thể xuyên không về quá khứ được? Những người thích địa lý có thể đi du lịch mọi nơi trên thế giới theo ý muốn không? Có thể nghĩ cái gì là có cái đó không? Nếu như có thể tìm ra phương pháp để giải quyết các vấn đề trên, thì chẳng phải việc thích khám phá sẽ giúp ích rất nhiều cho thế giới sao?