3Bối cảnh cá nhân

HỆ SINH THÁI XÃ HỘI CỦA CÁC CÔNG TRÌNH CÁ NHÂN

Giả sử bây giờ bạn đã có một tập hợp các công trình cá nhân có ý nghĩa, có thể quản lý được và phù hợp với đặc điểm tính cách bẩm sinh của mình. Vậy bạn có tự tin dong buồm thẳng tiến tới tương lai hay không? Chưa hẳn; các đặc điểm tính cách có nguồn gốc sinh học không phải là nguồn lực duy nhất có thể hỗ trợ hay cản trở bạn. Thế giới xung quanh cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình hoàn thành các công trình cá nhân. Nhưng bạn vẫn là người nắm quyền. Bạn không cần phải thụ động ngồi chờ trong khi hoàn cảnh bên ngoài liên tục tác động lên các công trình của bạn. Cũng như bạn có thể chọn một nét tính cách tự do để vượt qua bản tính sinh học của mình, bạn có thể chủ động thay đổi môi trường để dọn đường cho các công trình cá nhân.

Hãy xem xét môi trường xã hội xung quanh kỹ hơn và bạn sẽ thấy có những phần trong đó là tương đối cố định và những phần khác thì linh hoạt. Những phần cố định có thể là các yếu tố như dữ liệu nhân khẩu của thành phố bạn sống hoặc địa hình khu phố quanh nhà. Các yếu tố linh hoạt hơn có thể là người hàng xóm bạn chọn kết bạn và phương tiện di chuyển bạn dùng. Sự khác biệt giữa các yếu tố ổn định và yếu tố linh hoạt nằm ở chỗ yếu tố ổn định là hiện thực khách quan: sự thật là bạn đang sống trong một thành phố đông dân cư. Trong khi đó, yếu tố linh hoạt là cách bạn nhìn nhận và tương tác với bối cảnh đó: sự đông đúc của thành phố khiến cuộc sống của bạn sôi nổi và thú vị hay ngột ngạt và bí bách; bạn xây dựng các thói quen sinh hoạt cụ thể nào đó; bạn tìm thấy góc hồi phục của mình giữa một rừng những tòa nhà chọc trời.

Tôi gọi những yếu tố linh hoạt này là bối cảnh cá nhân trong cuộc sống của bạn. Đó là các yếu tố như vật lý, địa lý, văn hóa, xã hội của môi trường bên ngoài mà bạn có thể tác động thông qua hành động và thái độ của chính mình. Bạn rất khó thay đổi các đặc tính thuộc về hệ sinh thái xã hội nhưng hoàn toàn có thể điều chỉnh bối cảnh cá nhân. Hãy “uốn nắn” các bối cảnh cá nhân để chúng hỗ trợ tốt hơn cho các công trình cá nhân của bạn, nhờ đó bạn có thể chủ động hơn đối với thành công hay thất bại của mình.

Hãy bắt đầu với cách các công trình cá nhân trong môi trường của bạn. Có những ảnh hưởng khác nhau nào và bối cảnh cá nhân, yếu tố linh hoạt nằm ở đâu? Những ảnh hưởng này có thể có phạm vi khác nhau, từ phạm vi nhỏ như ảnh hưởng của con người và địa điểm ngay trong môi trường sống của bạn, cho tới phạm vi trung bình như ảnh hưởng của các tổ chức nơi bạn làm việc và giải trí, rồi đến phạm vi xa hơn như bối cảnh chính trị, lịch sử và kinh tế của bạn. Vì vậy, hãy xem chúng ta có thể định hình môi trường xung quanh như thế nào để theo đuổi các công trình cá nhân một cách hiệu quả nhất.

Công trình cá nhân được thực hiện cùng người khác

Hãy xem xét các công trình cá nhân mà bạn đang có. Đó có phải là những công trình mà bạn chủ yếu thực hiện một mình? Hay đó là công trình bạn thực hiện cùng người bạn yêu? Chúng có được chia sẻ với nhóm những người bạn đáng mến của bạn hay không? Rõ ràng là những đặc điểm tính cách ổn định của bạn sẽ quyết định cách thực hiện công trình phù hợp nhất. Nhưng đối với phần lớn chúng ta, những người không lánh đời, không phải là ẩn sĩ hay tu sĩ của một dòng tu kín nào đó, các mục tiêu hằng ngày của chúng ta sẽ chịu ảnh hưởng lớn từ những người xung quanh. Chuyện này xảy ra như thế nào?

Những người có công trình cá nhân thực hiện cùng với chỉ một người khác rất dễ bị tổn thương. Chúng tôi đã tìm hiểu cặn kẽ những chi tiết này bằng cách xem xem trong công trình cá nhân của một người có sự tham gia của bao nhiêu người khác. Một trong những vấn đề đáng lưu ý ở đây là bạn chia sẻ công trình của mình với nhiều cá nhân khác nhau hay chỉ tập trung vào một người. Bạn có thể xem xét các công trình của mình theo hướng này. Với mỗi công trình, hãy liệt kê tên những người tham gia vào đó.

Tôi và nhóm nghiên cứu đã nhận thấy người ta có phản ứng rất khác nhau khi nghe câu hỏi này. Có những người là - hoặc nghĩ mình là - chủ sở hữu duy nhất của các công trình cá nhân của bản thân. Họ không liệt kê bất kỳ ai khác trong danh sách người tham gia. Một số người khác liệt kê nhiều cái tên khác nhau trong các nhóm công trình khác nhau như nhóm nghề nghiệp, giải trí hoặc gia đình. Nhưng có một số người mà tất cả các công trình của họ đều được thực hiện với cùng một người. Như vậy rất rủi ro. Nếu bạn làm mọi việc cùng với Chris, chuyện gì sẽ xảy ra với hệ thống công trình của bạn nếu Chris biến mất? Cũng giống như việc loại bỏ một công trình cốt lõi có thể gây ra hàng loạt xáo trộn trong cuộc sống của một người, sự vắng mặt của người đã ở bên bạn trong mọi công trình cũng vậy. Người thân yêu qua đời, cuộc hôn nhân đổ vỡ hoặc đối tác kinh doanh phản bội là những chuyện vốn dĩ đã đau đớn; sự sụp đổ của các công trình mà bạn chia sẻ với họ có thể khiến nỗi đau càng lớn hơn.

Chúng tôi cũng tìm hiểu xem người khác ảnh hưởng đến sự thành công của các công trình cá nhân cốt lõi của chúng ta như thế nào. Trong một nghiên cứu, chúng tôi xem việc mang thai như một công trình cá nhân và quan sát quá trình này diễn ra trong suốt những tháng trước khi sinh và trong lúc sinh. Chúng tôi đánh giá mức độ thành công của trải nghiệm sinh nở, không chỉ về trải nghiệm cá nhân của người mẹ mà còn cả đánh giá y tế về sức khỏe thể chất của đứa trẻ (chỉ số Apgar¹). Yếu tố giúp dự đoán tốt nhất mức độ thành công của trải nghiệm này ở cả hai phương diện nói trên chính là sự hỗ trợ tinh thần từ người cha. Trong một nghiên cứu khác, chúng tôi khảo sát các yếu tố góp phần giúp các doanh nhân thành công trong năm đầu tiên khởi nghiệp. Mức độ thành công cũng được đánh giá dựa vào cảm giác chủ quan của các doanh nhân lẫn các chỉ số khách quan hơn như sự tăng trưởng tài chính. Chúng tôi khám phá ra rằng yếu tố dự đoán chính xác nhất cho mức độ thành công ở cả hai phương diện nói trên là sự hỗ trợ tinh thần từ người bạn đời của các doanh nhân. Chúng ta thường nghe các doanh nhân nói về dự án mới thành công của mình như “đứa con tinh thần”. Tất nhiên đó là một phép ẩn dụ, nhưng qua đó chúng ta có thể nhận ra mối liên hệ giữa cảm xúc mà họ dành cho dự án với cảm xúc mà họ dành cho người bạn đồng hành của mình. Sự hỗ trợ của người bạn đồng hành có thể giúp thành quả tốt trở nên tuyệt vời hơn.

¹ Chỉ số đánh giá tình trạng sức khỏe của trẻ sơ sinh thông qua 5 tiêu chuẩn cơ bản: màu da, nhịp tim, phản xạ kích thích, cử động, hô hấp. Chỉ số này được một nữ bác sĩ gây mê người Mỹ Virginia Apgar phát minh vào năm 1952.

Trong các mối quan hệ, quá trình theo đuổi công trình cá nhân có thể là một điệu nhảy tinh tế. Các nghiên cứu ban đầu về công trình cá nhân đã đưa ra một phát hiện quan trọng, đó là người bạn đời không chỉ là nguồn lực hỗ trợ chủ chốt cho các công trình của chúng ta, mà còn có thể là nguồn cơn gây ra nỗi thất vọng. Đôi khi vấn đề chỉ đơn giản là chuyện thời điểm. Giả sử bạn thích đi bộ ngay sau khi đi làm về. Đó là một trong những công trình cá nhân định kỳ hữu dụng nhất đời bạn, giúp bạn thư giãn và phục hồi năng lượng. Nhưng thời điểm bạn vừa đi làm về cũng chính là lúc người bạn đời của bạn muốn được “xả stress” và kể về những chuyện đã xảy ra trong ngày, về đứa con mới biết đi đã nghịch đủ trò cùng với con mèo ngốc nhà bạn như thế nào và cả nhà đã nhớ bạn ra sao suốt cả ngày. Nhưng bạn đã không nhận ra người bạn đời của mình có những cảm xúc như vậy, cho đến khi anh ấy hoặc cô ấy vô tình đề cập đến điều đó trong lúc trò chuyện. Đó là những chuyện nho nhỏ đáng để tâm. Hoãn việc đi bộ thêm nửa giờ đồng hồ có thể không phải là vấn đề lớn đối với bạn, và sự thay đổi nho nhỏ về mặt thời điểm này có thể có lợi cho cả hai bạn.

Mặt khác, bạn còn có thể xử lý tình huống này theo một cách khác, đó là hãy rủ người bạn đời của bạn cùng đi bộ! Họ có thể cũng thích đi bộ và các bạn có thể tâm sự với nhau trong lúc đi. Không những vậy, cách này còn củng cố mối quan hệ của hai người. Tất nhiên, đi bộ chỉ là một ví dụ. Có thể bạn thích sưu tầm đá, cắm trại hoặc nhảy điệu tango. Bất kể đam mê đó là gì, một nghiên cứu về công trình cá nhân của những người đang ở trong một mối quan hệ tình cảm lãng mạn lâu dài cho thấy họ càng có nhiều công trình được thực hiện cùng nhau thì mối quan hệ tình cảm giữa họ càng bền chặt hơn.

Tóm lại, bạn có thể định hình môi trường xã hội gần gũi nhất theo nhiều cách khác nhau để nó hỗ trợ cho các công trình cá nhân của bạn. Hãy chia sẻ các công trình của bản thân với nhiều nhóm người khác nhau, truyền đạt rõ ràng để họ hiểu điều gì là quan trọng đối với bạn, toàn tâm toàn ý chia sẻ các công trình với những người quan trọng nhất. Khi làm vậy, bạn đang tự trao cho mình cơ hội thành công lớn hơn. Tất nhiên, môi trường xã hội thực tế của chúng ta có thể phức tạp hơn nhiều. Nếu vợ chồng bạn cùng đi bộ với nhau thì ai sẽ chăm sóc đứa nhỏ? Con mèo ngốc nhà bạn chăng?

Bạn có nhận được sự hỗ trợ nào từ bên ngoài không? Bạn có sống trong một cộng đồng sẵn sàng quan tâm giúp đỡ lẫn nhau không? Nơi làm việc của bạn có chế độ giờ làm việc linh hoạt mà nhờ đó bạn sẽ dễ dàng xử lý những thách thức hằng ngày trong công trình cá nhân? Tiếp theo, chúng ta sẽ xem xét hệ sinh thái xã hội của bạn ở một phạm vi rộng lớn hơn. Chúng ta có thể chọn nhìn vào bối cảnh của công ty, trường học, đại gia đình, hàng xóm hoặc hội bạn bè của bạn - tất cả đều thuộc nhóm có phạm vi trung bình. Để ví dụ, hãy xem xét nơi làm việc của bạn.

"Bạn không thể sống một cuộc đời ý nghĩa nếu thiếu quá trình tự chiêm nghiệm bản thân."

- OPRAH WINFREY

Công trình cá nhân nơi công sở

Vài năm trước, Susan Phillips và tôi đã nghiên cứu tác động của môi trường làm việc hằng ngày đối với công trình cá nhân của những nhà quản lý cấp cao trong các tổ chức tư nhân và nhà nước. Chúng tôi muốn biết có môi trường làm việc nào có thể hỗ trợ cho các công trình cá nhân tốt hơn những môi trường khác hay không. Ban đầu, dường như có sự khác biệt giữa hai giới. Đối với phụ nữ, có một mối liên hệ đáng kể giữa cách họ đánh giá các công trình cá nhân của mình với nhiều khía cạnh khác nhau trong môi trường làm việc như tần suất xảy ra xung đột, mức độ hỗ trợ và mức độ tự chủ của người lao động. Đối với nam giới, mối liên kết này hầu như không tồn tại. Thành công đàn ông đạt được trong các công trình cá nhân không liên quan đến điều kiện làm việc của họ. Tại sao lại như vậy? Khi bắt đầu khám phá lý do có sự khác biệt này giữa nam giới và nữ giới, chúng tôi phát hiện một yếu tố khác có vẻ đang ảnh hưởng đến vấn đề này.

Trong các tổ chức chính phủ, phụ nữ chiếm thiểu số (chỉ khoảng 13% các nhà quản lý cấp cao vào thời điểm đó là nữ) và hầu hết đều có thời gian tại vị không lâu như các đồng nghiệp nam. Có lẽ đây chính là hiện tượng “nhóm thiểu số” hoặc “người mới” - những người cảm thấy họ dễ bị để ý vì quá khác biệt, hoặc những người có thâm niên tương đối thấp, cảm thấy cần phải “cắt tỉa” các công trình cá nhân của mình sao cho phù hợp với môi trường làm việc, trong khi những cá nhân dày dạn kinh nghiệm hơn thì không cần phải làm vậy. Những người mới vào nghề thường rất nhạy cảm với những chi tiết của đời sống công sở và điều chỉnh công trình cá nhân của mình cho phù hợp hơn với thông lệ của công ty, nhưng đây là một sự thỏa hiệp thường không mang lại kết quả tốt cho các công trình cá nhân. Cách lý giải này được củng cố khi chúng tôi khảo sát một trong những tổ chức chính phủ có tỷ lệ nam và nữ cân bằng hơn trong các vị trí cấp cao. Tại đó, sự khác biệt về tác động của môi trường làm việc đối với công trình cá nhân giữa nam và nữ đã biến mất.

Nói như vậy không có nghĩa là nam và nữ có thể phát triển như nhau trong mọi môi trường. Tuy nhiên, có một yếu tố liên quan đến sự khác biệt giới tính có vẻ vẫn duy trì sức ảnh hưởng trong các tổ chức tư nhân lẫn nhà nước. Khi mô tả môi trường làm việc ưa thích để theo đuổi các công trình cá nhân, phụ nữ ưu tiên yếu tố “có thể kết nối với những người xung quanh”, trong khi đàn ông thì không. Đối với nam giới, môi trường làm việc đáng mong muốn nhất là nơi họ có thể thực hiện công trình cá nhân của mình mà không gặp bất kỳ trở ngại nào. Nơi có bầu không khí “tất cả mau tránh đường cho tôi đi qua” là nơi hoàn hảo đối với họ. Tất nhiên, nếu tất cả nhân viên đều đồng thời theo đuổi các công trình riêng thì công ty sẽ hỗn loạn. Cần có sự thận trọng trong hành động “dọn đường”.

Khi hiểu được ảnh hưởng mạnh mẽ của môi trường làm việc đối với công trình cá nhân (ngay cả những công trình diễn ra bên ngoài công sở), bạn có thể tự đưa ra những hành động phù hợp để kiểm soát những khía cạnh có thể kiểm soát được trong môi trường đó. Bạn có thể tìm hiểu kỹ về văn hóa công ty khi lựa chọn công việc, hoặc đề xuất các chính sách hỗ trợ người lao động nhằm giúp họ sống một cuộc đời trọn vẹn hơn. Như một người thủy thủ, bạn hãy kiểm tra hướng gió, điều chỉnh hành trình, thay đổi thái độ của bạn đối với đồng đội, hoặc nếu mọi nỗ lực đều thất bại, hãy nhảy qua con tàu khác.

Công trình cá nhân trong quan hệ tình cảm & các yếu tố văn hóa chính trị

Phóng tầm nhìn xa hơn, bạn sẽ thấy ngay cả những bối cảnh rộng lớn nhất, những bối cảnh gắn liền với nền văn hóa của chúng ta, cũng có thể ảnh hưởng tới những mục tiêu hết sức cá nhân của mỗi người. Ở phạm vi này, chúng ta thấy rõ mình bị ảnh hưởng, đôi khi là ảnh hưởng rất đáng kể, bởi bối cảnh chính trị, kinh tế và lịch sử. Những bối cảnh này có thể củng cố và hỗ trợ cho những khát vọng sâu thẳm nhất mà chúng ta có về bản thân và về những người mà ta yêu thương - hoặc sẽ ngầm hủy hoại tất cả một cách hệ thống.

Ví dụ điển hình về những ảnh hưởng này được thể hiện trong nghiên cứu của David Frost tại Đại học Surrey. Frost đã áp dụng các tiêu chuẩn sinh thái xã hội để xem xét các công trình mang tính cá nhân của những người dị tính và cộng đồng LGBT¹. Kết quả nghiên cứu của ông thu hút rất nhiều sự chú ý. Ông bắt đầu bằng cách tập hợp một danh sách các công trình cá nhân mang tính tình cảm riêng tư mà hai nhóm người này đang thực hiện. Sau đây là một số ví dụ về các công trình được ghi nhận:

¹ Các chữ cái viết tắt của Lesbian (đồng tính luyến ái nữ), Gay (đồng tính luyến ái nam), Bisexual (song tính luyến ái) và Transgender (chuyển giới).

Frost đã chứng minh được là trái với một số định kiến về mục tiêu mà người có xu hướng tính dục thuộc nhóm thiểu số - tức là nhóm LGBT - theo đuổi trong mối quan hệ tình cảm, các công trình cá nhân của họ về mặt này cũng có ý nghĩa như công trình của nhóm đa số những người dị tính. Chúng cũng thể hiện con người họ, phù hợp với các giá trị mà họ coi trọng và có tầm quan trọng trong cuộc sống của họ. Tuy nhiên, những sự khác biệt đáng kể nằm ở tính quản lý của các công trình cá nhân trong mối quan hệ tình cảm mật thiết. Cụ thể, những người thuộc nhóm LGBT thường đánh giá các công trình cá nhân của họ trong lĩnh vực này là ít có khả năng tiến triển tốt và khó mang lại kết quả như mong muốn.

Các rào cản nhóm LGBT gặp phải khi theo đuổi công trình tình cảm cá nhân đã xuất hiện trong các tương tác xã hội hằng ngày, khi mà các dấu hiệu nhỏ và không-hề-nhỏ của việc phân biệt đối xử đối với những người thuộc nhóm LGBT đều quá rõ ràng. Nhưng phát hiện thú vị nhất trong nghiên cứu của Frost chính là tác động của hệ thống chính trị trong môi trường sống của nhóm này. Bằng cách kiểm tra mã bưu điện của nơi những người tham gia nghiên cứu sinh sống, Frost phát hiện ra là về mặt theo đuổi các công trình cá nhân liên quan đến mối quan hệ tình cảm, các nhóm LGBT ở một số khu vực nhất định thường gặp nhiều rào cản hơn hẳn các nhóm LGBT sống tại những khu vực khác. Ở những khu vực có hệ thống pháp lý công nhận quyền của LGBT, bao gồm quyền chung sống dân sự¹ và đặc biệt là quyền kết hôn, các công trình liên quan đến tình cảm cá nhân của những người thuộc nhóm LGBT được nhìn nhận là vừa có ý nghĩa vừa khả thi, và nhờ đó mà chúng có thể phát triển mạnh mẽ. Ngược lại, ở các khu vực khác, những công trình về tình cảm cá nhân của những người có xu hướng tính dục thuộc nhóm thiểu số thường gặp nhiều trở ngại. Khi xét về sức ảnh hưởng, bất kể mối tương quan giữa nguyên nhân và hệ quả có như thế nào đi nữa, các yếu tố chính trị ở cấp độ nhỏ hoặc lớn đều có thể gây trở ngại cho quá trình thể hiện và theo đuổi dài lâu đối với ngay cả những khát vọng mang tính riêng tư nhất.

¹ Hình thức chung sống hợp pháp dành cho các cặp đôi cùng giới, một hình thức tương tự như hôn nhân.

Tuy nhiên, các nghiên cứu về công trình cá nhân cũng mang lại vài dấu hiệu đáng khích lệ cho thấy những hành động xuất phát từ quyết tâm cao độ có thể tạo ra sự thay đổi. Trong nghiên cứu của Frost, các rào cản bắt nguồn từ yếu tố chính trị và mối quan hệ giữa các cá nhân có ảnh hưởng đặc biệt rõ ràng đối với các công trình riêng tư. Còn đối với các khía cạnh mang tính công khai hơn, chẳng hạn như công việc hoặc hoạt động giải trí, không có bằng chứng cho thấy nhóm LGBT mà Frost nghiên cứu gặp phải bất kỳ trở ngại đặc biệt nào. Đây là điều hiếm khi xảy ra ngay cả vào khoảng mười năm trước tại đa số những quốc gia công nghiệp hóa hiện đại nhất ở phương Tây.

Vậy thì đây chính là lý do để hy vọng. Mặc dù tác động chính trị vẫn luôn có ảnh hưởng đáng kể đối với việc theo đuổi các công trình cá nhân, nhưng những tác động đó không phải là bất biến. Chúng ta có thể thay đổi những tác động này nhờ sự chung tay hành động của những người thật sự quan tâm - chẳng hạn như quá trình kiên trì thúc đẩy của các nhà hoạt động xã hội suốt hàng chục năm để giành được sự bảo hộ của pháp luật và sự chấp nhận của xã hội cho cộng đồng có xu hướng tính dục thuộc nhóm thiểu số. Yếu tố chính trị và cá nhân có mối liên hệ mật thiết với nhau và cả hai đều có thể được thay đổi.

Khi đọc kết quả nghiên cứu của Frost và sau đó cùng ông viết về nghiên cứu này, tôi đã có một cảm giác lạ lùng kiểu déjà vu¹. Nó khiến tôi nhớ đến một người Canada gầy gò đứng bên ngoài tòa nhà hành chính trong khuôn viên Đại học California, Berkeley và nhận ra rằng sự thay đổi là khả dĩ. Đến giờ vẫn vậy.

¹ Cảm giác quen thuộc đối với một môi trường, khung cảnh, hiện tượng chưa từng gặp bao giờ.