Một người vĩ cuồng sẽ chỉ tìm đến nhà trị liệu khi những giai đoạn trầm cảm xuất hiện và buộc anh ta phải làm thế. Chừng nào cơ chế phòng vệ vĩ cuồng còn hiệu quả, thì hình thái rối loạn này sẽ không cảm thấy áp lực trước những tổn thương hữu hình, trừ khi những người khác trong gia đình (bạn đời hoặc con cái) phải tìm đến trị liệu tâm lí vì trầm cảm hoặc căng thẳng thần kinh. Trong trị liệu, chúng tôi thường gặp chứng vĩ cuồng đi đôi với chứng trầm cảm. Mặt khác, chúng tôi bắt gặp chứng trầm cảm ở hầu hết mọi bệnh nhân của mình, dù biểu hiện thành chứng rối loạn rõ ràng hay trong những giai đoạn trầm cảm đứt quãng. Những giai đoạn này có nhiều cơ chế khác nhau.
Cơ chế thông báo
Một trường hợp khá thường xuyên xảy ra là một bệnh nhân đến phàn nàn về chứng trầm cảm, dù sau đó rời phòng tham vấn trong nước mắt, nhưng đã nhẹ nhõm hơn nhiều và không còn bị ảnh hưởng bởi trầm cảm nữa. Có thể, bệnh nhân này đã trải qua một cơn phẫn nộ bị dồn nén từ lâu với cha mẹ, hoặc có thể bộc lộ sự nghi ngờ của mình. Có thể, đó là lần đầu tiên cô cảm nhận được nỗi buồn của mình sau nhiều năm lạc lối mà lúc đó cô không thực sự sống, hoặc cô đã trút được cơn thịnh nộ của mình về những kì nghỉ sắp đến và việc phải tạm xa nhà trị liệu. Cảm xúc nào đang bộc lộ mạnh mẽ nhất không phải là điều quan trọng, quan trọng là cô cảm nhận được những cảm xúc của mình và từ đó dẫn đến những kí ức bị chôn vùi. Chứng trầm cảm là một dấu hiệu thông báo cả sự phủ nhận và sự gắn kết giữa những cảm xúc của cô với những kí ức đấy. Một sự kiện ở hiện tại là cơ hội để những cảm xúc này bùng nổ, và sau đó chứng trầm cảm sẽ biến mất. Một tâm trạng suy sụp có thể là một dấu hiệu cho thấy một số khía cạnh của cái tôi bị phủ nhận (những cảm xúc, ảo tưởng, mong ước, nỗi sợ hãi,…) đang trở nên mạnh mẽ hơn mà không bị biến thành chứng vĩ cuồng.
Dồn nén những nhu cầu thiết yếu
Mary, 39 tuổi, thỉnh thoảng cô kết thúc buổi trị liệu với tâm trạng rất thoải mái và cảm thấy được thấu hiểu sau khi tiến gần hơn đến bản chất con người mình. Nhưng sau đó, cô đã làm bản thân xao nhãng bằng một buổi tiệc hoặc một thứ gì đó thừa thãi tương tự vậy. Lúc này, cô lại cảm thấy cô đơn và trống vắng. Vài ngày sau, cô bắt đầu phàn nàn về cảm giác tự cô lập và trống rỗng, về việc đánh mất bản thân thêm lần nữa. Bằng cách này, trong vô thức, cô đã chủ động khơi gợi một tình huống có thể chứng tỏ điều luôn thường xuyên xảy ra khi cô còn bé: Trong vở kịch tưởng tượng của mình, bất cứ khi nào cô bắt đầu ý thức về con người mình, thì cha mẹ cô lại yêu cầu cô làm điều gì đó “hợp lí” hơn, để đạt được một điều gì đấy. Và thế là, thế giới nội tâm vừa mới bắt đầu được hé lộ của cô lại đóng sập ngay trước mắt. Cô phản ứng với sự quấy rầy này bằng cách không bộc lộ cảm xúc và dần trở nên trầm cảm u uất, cô không thể đánh liều bộc lộ một cảm xúc bình thường, như sự phẫn nộ chẳng hạn.
Nếu là một người trưởng thành, cô có thể cho phép chính mình đối mặt với những lời nhắc nhở như thế này và nỗ lực phân tích chúng, cô có thể cảm nhận được sự phẫn nộ năm xưa, phản kháng lại cách cô bị đối xử và truy lần thấy nhu cầu bị dồn nén của mình. Chứng trầm cảm sau đó sẽ biến mất, vì cơ chế phòng vệ của cơn giận dữ ngầm không còn cần thiết nữa. Nếu cô cho phép bản thân biết mình thực sự cần điều gì vào đúng thời điểm, cô sẽ không cần cuốn mình vào những hoạt động tiệc tùng giải trí nữa, cô có thể tránh bị phân tâm và dành nhiều thời gian ở một mình và nhìn nhận hoàn cảnh của bản thân.
Tích lũy những cảm xúc mãnh liệt ngầm ẩn
Giai đoạn trầm cảm có thể kéo dài trong vài tuần trước khi những cảm xúc mãnh liệt thời thơ ấu bùng nổ. Bạn cũng có thể hiểu là chứng trầm cảm đã kìm nén những cảm xúc này. Một khi những cảm xúc bị dồn nén được khơi dậy, bạn có thể cảm thấy đau đớn, nhưng cũng trở nên thấu suốt hơn. Sợi dây liên kết đến những sự kiện trước đó cũng dần xuất hiện và thường đi kèm với những giấc mơ quan trọng. Bệnh nhân sẽ cảm thấy tràn đầy sức sống trước một giai đoạn trầm cảm mới, báo hiệu một điều gì đó mới. Hãy xem xét xu hướng này: “Tôi không còn cảm thấy gì về chính mình nữa. Làm sao tôi lại đánh mất chính mình lần nữa? Tôi không thể kết nối với những gì bên trong mình. Tất cả đều vô vọng… Sẽ chẳng bao giờ tốt hơn được nữa. Mọi thứ đều vô ích. Tôi muốn có cảm giác được sống như trước kia.” Một sự bùng nổ cảm xúc có thể xuất hiện, cùng với những lời quở trách hợp lí và mạnh mẽ, và chỉ sau đó, sức sống mới trở lại, một sự kết nối với những trải nghiệm bị chôn vùi mới trở nên rõ ràng. Nếu những lời quở trách này trực tiếp hướng đến những điều đã khiến chúng ta tổn thương, thì kết quả mới là sự nhẹ nhõm đích thực. Tuy nhiên, nếu chúng vô lí hoặc được dịch chuyển sang những người không liên quan, thì sự trầm cảm này vẫn sẽ tiếp tục cho đến khi nào sự thấu suốt đạt đến điểm trọn vẹn.
Đối mặt với cha mẹ
Sẽ có những thời điểm mà tâm trạng u uất xảy ra sau khi một cá nhân cự tuyệt những yêu cầu của cha mẹ anh ta, vì có nhiều thứ vẫn đang ở trạng thái vô thức, bị dồn nén. Chẳng hạn, anh ta có thể kháng cự lại đòi hỏi phải đạt được thành tựu của cha mẹ, dù anh ta vẫn chưa hoàn toàn giải phóng khỏi trạng thái trầm cảm. Anh ta sẽ lại một lần nữa đi vào ngõ cụt nếu cứ áp đặt những yêu cầu thái quá và vô lí lên bản thân, anh sẽ chỉ làm thế khi tâm trạng u uất của mình lên cao. Chẳng hạn, anh ta có thể kể lại trải nghiệm sau:
Hai ngày trước, tôi đã rất vui vẻ. Công việc của tôi suôn sẻ. Tôi có thể ôn tập cho bài kiểm tra nhiều hơn những gì tôi đã lên kế hoạch cho cả tuần. Sau đó, tôi nghĩ tôi phải tận dụng tâm trạng tốt này và ôn thêm một chương nữa vào buổi tối. Tôi đã làm việc cả buổi tối nhưng không có tí nhiệt huyết nào, và ngày hôm sau, tôi không thể tiếp tục nữa. Tôi cảm thấy mình như một kẻ ngớ ngẩn. Chẳng có gì đọng lại trong đầu cả. Tôi cũng không muốn gặp gỡ ai, cảm giác như đấy chính là trạng thái u uất mà tôi từng trải qua. Sau đó, tôi lật giở lại những trang sách trước và nhận ra: Tôi đã phá hỏng niềm vui của mình khi tôi ép bản thân phải làm nhiều hơn nữa. Nhưng tại sao? Rồi tôi nhớ lại những gì mẹ tôi từng nói: “Con đã làm rất tốt điều đó rồi, giờ con chắc chắn có thể làm điều này nữa…” Tôi đã rất tức giận và bỏ sách lại. Sau đó, tôi biết chắc chắn khi nào bản thân sẵn sàng làm việc trở lại. Nhưng cơn trầm cảm đã biến mất sớm hơn, vào cái lúc tôi tức giận và nhận ra cách tôi một lần nữa vượt quá giới hạn của mình và tại sao lại thế.