Khám phá bao gồm việc nhìn thấy những gì người khác thấy và nghĩ những gì chưa ai từng nghĩ
- Albert von Szent-Györgyi
Ngày 30 tháng 7 năm 2002, cô Deborah Woods, một nhân viên nha khoa ở Syracuse, New York trở thành người đầu tiên mua bảo hiểm cho căn nhà của mình trong trường hợp giá thị trường của nó bị sụt giảm. Bạn có muốn trở thành người tiếp theo không?
Đừng hiểu nhầm là chúng tôi đang chào bán bảo hiểm giá trị nhà1. Có vô số người đang làm công việc này. Chúng tôi muốn bạn suy nghĩ và gợi ý cho bạn một chút. Bạn có thể mua bảo hiểm hỏa hoạn, trộm cắp và thậm chí là bảo hiểm cho điện thoại di động. Vậy tại sao không có cách nào bảo vệ giá trị của tài sản - mà thông thường là tài sản lớn nhất - căn nhà của bạn? Theo ước tính của chúng tôi, bảo hiểm giá trị nhà là một ngành kinh doanh trị giá 10 tỷ đô la mỗi năm. Vậy tại sao dịch vụ này vẫn chưa xuất hiện?
1 Bảo hiểm giá trị nhà (Home equity insurance): “Home equity” được hiểu là giá trị của một căn nhà sau khi trừ đi khoản vay thế chấp. Ví dụ, giá thị trường của căn nhà là 100.000 đô la và số tiền thế chấp nợ ngân hàng là 60.000 đô la thì giá trị sau thế chấp của căn nhà là 40.000 đô la.
Không có lý do nào hợp lý. Một số giáo sư của chúng tôi đã phải mất tới gần một năm để biến ý tưởng bảo hiểm giá trị nhà thành hiện thực, mặc dù đã có sự giúp đỡ rất lớn của Neighborhood Reinvestment, Freddie Mac và thậm chí là cả Quốc hội.
Hãy thử một ví dụ khác. Bạn đã bao giờ gọi tới số 900 chưa? Chúng tôi cũng chưa, nhưng chúng ta đều biết nó là cái gì. Đó là một số điện thoại khá nhạy cảm với dịch vụ xem bói và sex qua điện thoại. Tuy vậy, bỏ qua những khía cạnh đó, chúng ta có thể thấy một ý tưởng thú vị: Dịch vụ điện thoại trả tiền theo thời lượng.
Nếu chúng ta đảo ngược số 900 tạo ra một số dịch vụ mới thì sẽ thế nào nhỉ? Thay vì trả tiền cho một cuộc gọi, bạn có thể được trả tiền để nghe cuộc gọi đến. Hãy nghĩ xem ý tưởng này sẽ làm thay đổi dịch vụ quảng cáo viễn thông như thế nào. Nếu các công ty quảng cáo muốn gọi cho bạn, họ sẽ sử dụng số dịch vụ 900 đảo ngược, theo đó, bạn sẽ được trả tiền để nghe đoạn quảng cáo trên điện thoại. Trong khi người bán hàng thuyết phục bạn mua một sản phẩm thì bạn có thể bán thời gian cho họ.
Quảng cáo qua điện thoại là một ngành dịch vụ trị giá tới 500 tỷ đô la. Những cơ hội tiềm tàng cho số 900 đảo ngược là gì? Chắc hẳn các nhân viên thăm dò ý kiến của Gallup sẽ rất sẵn lòng sử dụng số 900 để tăng tỷ lệ phản hồi vốn rất ảm đạm của họ.
Bây giờ hãy xem xét một vấn đề liên quan: Thư rác. 10 tỷ tỷ thư rác điện tử đã được gửi đi trong năm 2001. Như vậy, hòm thư điện tử của bạn không phải là cái duy nhất bị ngập bởi thư rác. Bạn có nhận thấy là ý tưởng được trả tiền để nghe quảng cáo qua điện thoại cũng sẽ có thể loại bỏ sự phiền toái của thư rác không?
Nghề của hai chúng tôi là đưa ra gợi ý cho người khác. Các doanh nghiệp và chính phủ tìm kiếm lời khuyên của chúng tôi. Tuy nhiên, dù có khi không được ai yêu cầu thì chúng tôi vẫn luôn mơ ước tìm ra những cách tốt hơn để giải quyết mọi việc. Trong máu chúng tôi có sẵn niềm đam mê đặc biệt đối với những ý tưởng thông minh. Chúng tôi không thể bắt đầu óc mình ngừng nảy sinh ý tưởng về các vấn đề trong hầu hết mọi khía cạnh của cuộc sống.
Chúng tôi tự nhìn nhận mình là “những người chống lại Dilbert2”. Các bức tranh biếm họa của Scott Adam rất hài hước, nhưng chúng cũng thể hiện một sự hoài nghi sâu sắc. Chúng tôi, ngược lại, là những người lạc quan, thậm chí có thể coi là người theo chủ nghĩa lý tưởng. Chúng tôi thích câu nói của Calum Fisher, một cộng tác viên trên trang web halfbakery.com3: “Sự lạc quan có thể làm bạn trông ngốc nghếch, nhưng sự hoài nghi sẽ khiến bạn trông lúc nào cũng hoài nghi”.
2 Dilbert: Một loạt tranh biếm họa nổi tiếng của Mỹ, do Scott Adams vẽ. Nhân vật Dilbert tượng trưng cho tính cách hoài nghi.
3 Một trang web tập hợp những ý tưởng về nhiều lĩnh vực.
Chúng tôi không ngại bị coi là hơi... không bình thường. Chúng tôi coi đó là dấu hiệu tốt khi cả hai đều có chung một thói quen không bình thường. Khi ở văn phòng, chúng tôi cố tình cắm chìa khóa phòng trên cửa ra vào.
Hóa ra đây là một cách cực kỳ đơn giản để tránh trường hợp tự nhốt mình ngoài phòng. Nó cũng giúp bạn đỡ mất thời gian đi tìm chìa khóa. Thậm chí chúng tôi còn tạo ra một xu hướng nho nhỏ. Chỉ có một vấn đề duy nhất là đôi khi một người tốt bụng nào đó cắt ngang công việc của chúng tôi khi ghé vào để đưa chiếc chìa khóa mà chúng tôi đã cố tình để trên cửa.
Tại sao điều này lại liên quan đến câu chuyện của chúng ta? Bởi vì đó chính là ý tưởng dẫn đến sáng kiến của các khách sạn châu Âu - đặt một hốc để chìa khóa bên cạnh cửa ra vào. Cắm chìa khóa vào hốc, đèn trong phòng sẽ bật sáng. Quan trọng hơn, khi rút chìa khóa ra thì đèn sẽ tắt hết, như vậy, khách nghỉ sẽ không làm mất chìa khóa còn khách sạn thì sẽ tiết kiệm được điện.
Thật là sung sướng khi lần đầu tiên bắt gặp một ý tưởng rất đơn giản nhưng lại thông minh và nghiền ngẫm những điểm mạnh, điểm yếu của nó. Chúng tôi nhớ là đã rất phấn khích khi lần đầu tiên biết đến ý tưởng của Andrew Tobias về việc nộp phí bảo hiểm ngay tại trạm xăng, một biện pháp giải quyết vấn đề muôn thuở - người lái ô tô không chịu mua bảo hiểm. (Khó mà lái xe được nếu không có xăng.)
Tuy nhiên, so với việc tìm hiểu ý tưởng của người khác thì tự mình tìm ra cách giải quyết vấn đề còn sung sướng hơn nhiều. Bạn sẽ được nếm trải trước hết là niềm vui thích khi tìm ra cách làm một việc gì đó tốt hơn. Cuốn sách này sẽ dạy bạn những phương pháp đơn giản để tự tìm ra các giải pháp thông minh.
Một số người cho rằng việc tìm ra giải pháp cho các vấn đề trong thế giới thực là công việc dành riêng cho các chuyên gia, rằng khả năng nghĩ ra sáng kiến chỉ dành riêng cho một số người. Thật là vớ vẩn! Sáng kiến là một kỹ năng có thể truyền đạt lại được, hơn thế nữa, tiềm năng sáng tạo luôn ở quanh chúng ta. Vấn đề là ý thức sáng tạo hằng ngày thường bị che lấp trong thế giới công nghệ cao của chúng ta ngày nay. Đó là vấn đề mà cuốn sách này sẽ giải quyết.
Chúng tôi sẽ chia sẻ những điều đã khám phá và học được từ người khác. Sự kết hợp kiến thức luật và kinh tế cung cấp cho chúng tôi công cụ để vừa sáng tạo vừa thử nghiệm ý tưởng mới. Chúng tôi vận dụng những hiểu biết về kinh tế, lý thuyết trò chơi, hợp đồng và sự tôn trọng nguyên lý tác động ngoại lai. Những công cụ này cực kỳ quan trọng trong việc phân tích ưu nhược điểm của ý tưởng.
Hầu hết các cuốn sách về sáng kiến đều nhìn vào quá khứ. Thời gian cho phép chúng ta dễ dàng nhận ra những giải pháp tuyệt vời trong quá khứ. Giấy ghi việc chẳng phải là một ý tưởng thú vị sao? Thật dễ khi bình luận về những quyết định kinh doanh trong quá khứ, nhưng việc mô hình hóa các sáng kiến ấy lại chẳng dễ dàng gì.
Hãy thử tưởng tượng bạn đang ở địa vị của Charles Schwab vào năm 1973 để xem bạn có thể nghĩ ra ý tưởng dịch vụ môi giới chứng khoán hạn chế4 hay không. Vấn đề là bạn không thể vờ như chưa biết gì về dịch vụ này, do đó bạn gần như không thể phát minh lại sáng kiến đó.
4 Dịch vụ môi giới chứng khoán hạn chế (Discount brokerage): Văn phòng môi giới tiến hành các lệnh đặt mua hay bán chứng khoán với giá dịch vụ thấp hơn nhiều so với một văn phòng môi giới đầy đủ. Các văn phòng môi giới hạn chế chỉ cung cấp một số loại dịch vụ, trong đó không bao gồm dịch vụ tư vấn cho khách hàng.
Tương tự như vậy, nếu chỉ nhìn vào các bài học thành công trong quá khứ, bạn sẽ không thể biết được liệu phương pháp của chúng tôi có giúp bạn nảy ra sáng kiến ngay từ ban đầu hay không. Thật may là đã có sẵn một phòng thí nghiệm cho bạn. Chúng tôi coi thế giới là phòng thí nghiệm cho những bài tập tình huống của mình.
Việc nhìn về tương lai - nhìn thấy những giải pháp mà chưa ai từng đưa ra - thường khó khăn hơn nhiều. Nhưng việc tự bắt bản thân mình tìm ra giải pháp cho các vấn đề chưa được giải quyết chắc chắn sẽ giúp bạn thấy cách sử dụng các công cụ của chúng tôi để tìm ra những giải pháp thực sự mới.
Cuốn sách này sẽ xem xét cả quá khứ và tương lai (và cũng nhìn vào các vấn đề hiện tại xem chúng được giải quyết ra sao ở các nước khác). Chúng tôi sẽ xem xét các vấn đề đã được giải quyết trong quá khứ, các vấn đề đang nổi lên ở hiện tại và đưa ra một số dự đoán táo bạo nhưng cũng rất có thể sai về các giải pháp sẽ xuất hiện trong tương lai.
Tất nhiên, không phải lúc nào chúng tôi cũng có thể chứng minh rằng đó là các ý tưởng hay nhưng chúng tôi sẵn sàng chấp nhận thử thách và để cho các bạn, cũng như thời gian, là người phán xét. Chúng tôi không định chứng tỏ rằng mình luôn đúng.
Bản thân các ý tưởng rất quan trọng, nhưng điều quan trọng hơn là cách chúng ta tạo ra và đánh giá chúng. Chúng tôi sẽ đặt bạn vào vị trí khởi đầu để xem một số ý tưởng “tại sao không” đã được sáng tạo ra như thế nào. Thực ra, các ví dụ mà chúng tôi đưa ra được xây dựng sao cho bạn có thể giải quyết chúng xong trước chúng tôi.
Một phương pháp thông dụng để phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và suy nghĩ sáng tạo là tìm giải pháp cho các vấn đề không có thực và những vấn đề hóc búa. Như nhiều người khác, chúng tôi cũng rất thích các bài toán hóc búa (có lẽ nhiều hơn người khác một chút). Chúng tôi thậm chí cũng nêu ra một số bài toán như vậy trong Chương VII. Nhưng tìm ra được giải pháp cho một vấn đề có thực thì còn thú vị hơn nhiều. Nói đơn giản thế này, chúng tôi nghĩ rằng việc giải quyết các vấn đề thực tế sẽ vui hơn, nhiều thách thức hơn và mang lại nhiều lợi ích hơn (bao gồm cả lợi ích về tài chính) so với các vấn đề không có thực. Sao bạn không nghĩ mình có thể làm gì khác nếu có quyền thay đổi mọi thứ ở GM5, IRS6, một tổ chức cung cấp dịch vụ y tế, hay một công ty dịch vụ điện thoại?
5 GM (General Motors): Tập đoàn sản xuất ô tô lớn của Mỹ.
6 IRS (Internal Revenue Service): Cục Thuế Liên bang.
Tại sao không? đề cập đến việc giải quyết vấn đề một cách có mục đích. Trong một số trường hợp, kết quả sẽ dẫn đến những thay đổi tích cực trong các quy phạm xã hội và luật pháp. Trong một số trường hợp khác, những ý tưởng này lại có thể dẫn đến sự ra đời của một doanh nghiệp mới.
Đương nhiên, không nhất thiết phải mở một công ty thì bạn mới thấy được lợi ích của việc biết cách tạo ra sáng kiến. Thường xuyên tìm ra cách mới và tốt hơn để giải quyết một việc gì đó vừa là kỹ năng phát triển vừa là lối sống. Khi bạn bắt đầu suy nghĩ theo cách này, nó sẽ nhanh chóng trở thành một thứ từa tựa như bản năng của bạn. Hơn nữa, bạn sẽ thấy việc được coi là “con người của ý tưởng” trong một tổ chức là một điều rất tuyệt vời.
Ngay cả khi không có lợi ích gì về vật chất lẫn tinh thần thì bạn vẫn có thể tìm thấy niềm vui khi tham gia vào cộng đồng “mã nguồn mở” - nơi có hàng ngàn người đang dành thời gian rảnh rỗi tìm cách giải quyết các vấn đề và đưa ra ý tưởng. Quan điểm “hãy cứ chia sẻ đi” không chỉ dành riêng cho các lập trình viên máy tính. Hằng ngày, hằng giờ đang có rất nhiều người chia sẻ những hiểu biết của mình trên trang web Amazon.com thông qua các bài điểm sách hoặc danh sách những cuốn sách, những bộ phim hay về mọi chủ đề mà họ có thể nghĩ ra. Các cộng đồng trực tuyến như About.com hay Epinions.com cung cấp hàng ngàn bài giới thiệu và hướng dẫn về văn hóa do các thành viên có lòng đam mê và kiến thức sâu sắc cung cấp.
Hãy tưởng tượng xem bạn sẽ thấy tuyệt vời thế nào nếu bạn tìm ra cách làm cho việc đóng góp từ thiện trở nên dễ dàng hơn, giảm tỷ lệ tai nạn giao thông ở thanh thiếu niên, đáo nợ tín dụng trả góp hay loại bỏ thư rác. Bạn sẽ cảm thấy thực sự thỏa mãn khi tìm ra một giải pháp hữu dụng.
Chúng tôi có tham vọng là cuốn sách này sẽ làm thay đổi cách mà mọi người nhìn nhận khả năng tác động lên thế giới xung quanh của bản thân mình. Mục tiêu của chúng tôi là làm cho mọi người cảm thấy việc thách thức trật tự hiện tại và tự hỏi: “Tại sao không làm theo cách này?” là một điều hết sức tự nhiên, thậm chí là một điều cần phải làm.