Một số người nhìn sự việc như chúng vốn có và hỏi “Tại sao?” Tôi lại nghĩ về những việc chưa bao giờ xảy ra và tự hỏi “Tại sao không?”
- Robert F. Kennedy, trích lời George Bernard Shaw
CUỘC GỌI LÚC NỬA ĐÊM
Tiếng chuông điện thoại lúc 2 giờ sáng làm bạn giật nảy mình khi còn đang chìm trong giấc ngủ sâu. Không chỉ có thế, tiếng ré chói tai của nó báo cho bạn biết rằng ai đó đã gửi nhầm fax vào điện thoại của bạn. Và bạn có thể đánh cược rằng cái máy fax ở đầu kia sẽ tự động gọi lại 5 phút một lần. Làm gì bây giờ?
Hãy thử nghĩ ra mọi cách mà bạn có thể làm để giải quyết vấn đề này. Không, đó không phải là câu nói sáo rỗng - chúng tôi thực sự muốn bạn nghĩ ra một vài giải pháp. Chúng tôi biết đó không phải là vấn đề cấp bách nhất thế giới, nhưng chúng ta mới chỉ vừa bắt đầu thôi mà. Hãy xem bạn có thể tìm ra những giải pháp gì khi chưa được đào tạo một cách chính thức.
Hãy bắt đầu với những giải pháp đơn giản, không yêu cầu bất cứ một sản phẩm hay dịch vụ mới nào. Hãy viết chúng ra giấy rồi sau đó phân tích xem có vấn đề gì với những giải pháp này và bạn sẽ giải quyết các vấn đề đó ra sao.
Sau khi hoàn thành bước trên, bạn hãy thử nghĩ xem có cách gì để làm cho vấn đề không tiếp diễn trong tương lai. Bạn sẽ làm gì để không bị đánh thức lúc nửa đêm bởi những cuộc gọi nhầm? Hãy dành chút thời gian để suy nghĩ về những câu hỏi này trước khi tiếp tục đọc phần sau.
Những giải pháp đơn giản thường là tắt chuông, ngắt nguồn điện thoại, hoặc đè một cái gối lên trên điện thoại. Nhưng không có giải pháp nào làm bạn hoàn toàn hài lòng vì chúng sẽ chặn tất cả các cuộc gọi đến, kể cả những cuộc gọi quan trọng. Mà cuối cùng bạn lại thiếu một cái gối.
Nếu điện thoại của bạn có cả chức năng hiện số gọi đến và chặn cuộc gọi, bạn có thể xác định số điện thoại đang làm phiền và đặt chương trình để chặn số đó. Nhưng làm được điều này thì bạn cũng tỉnh ngủ mất rồi và tốt hơn là phải cài đặt điện thoại từ trước để có thể thao tác thật nhanh, chẳng hạn chỉ cần bấm *69 để chặn cuộc gọi mới nhất.
Nếu nhà có máy fax, bạn có thể cắm vào đường điện thoại, nhận cái fax đáng ghét, thế là xong. Hoặc nếu bạn đăng ký dịch vụ chuyển cuộc gọi thì còn có một giải pháp tốt hơn.
Với dịch vụ này, chỉ những cuộc gọi nhỡ mới bị chuyển. Bạn có thể chuyển cuộc gọi nhầm tới số fax ở văn phòng, sau đó điện thoại nhà bạn sẽ chỉ kêu một lần nữa và thế là có thể yên tâm đi ngủ tiếp.
Những giải pháp trên đều có lý, nhưng giải pháp tốt nhất là phải ngăn chặn được vấn đề trước khi nó xảy ra. Bạn phải làm thế nào ngăn không cho tiếng chuông điện thoại đánh thức mình dậy ngay từ lúc đầu.
Có vẻ như một chiếc máy trả lời tự động sẽ giúp bạn làm việc này. Nhưng vấn đề là phải làm thế nào để vừa không bị làm phiền, vừa vẫn có thể nhận các cuộc gọi quan trọng.
Bạn hoàn toàn có thể làm điều này với một chiếc máy trả lời tự động, hoặc chỉ cần điện thoại của bạn có chức năng hộp thư thoại. Khi gọi đến số máy của bạn, người gọi sẽ nghe thấy một đoạn ghi âm từ trước và phải nhập mã số để có thể gọi cho bạn.
Nhưng nếu người gọi không biết mã số thì sao? Nếu mục tiêu của bạn chỉ là ngăn những cuộc gọi nhầm, gửi fax nhầm hoặc những cuộc gọi quá muộn thì thậm chí chẳng cần mã số. Bạn không cần để ý đến nó nữa. Người gọi sẽ nghe thấy đoạn ghi âm sau:
Xin chào, đây là gia đình Trump. Chúng tôi hiện đang ở nhà nhưng không muốn bị làm phiền. Nếu là việc gấp, xin bấm số 0 và điện thoại sẽ đổ chuông. Nhưng chúng tôi mong rằng đó là tin tốt lành.
Nhiều văn phòng đã có hệ thống hộp thư thoại với chức năng này (nhấn phím 0 để gặp nhân viên trực tổng đài).
Bước sau cùng là cài đặt thời gian tự động cho điện thoại. Nếu đồng hồ báo thức và hệ thống sưởi có thể tự động bật, tắt vào những thời điểm xác định thì tại sao hộp thư thoại lại không? Bạn có thể đặt điện thoại ở chế độ tự động chuyển sang hộp thư thoại vào lúc 22 giờ 30 và trở lại chế độ thông thường vào lúc 7 giờ 30.1 Giải pháp này không hoàn hảo 100%, nhưng nó có thể giúp bạn không bị tỉnh giấc lúc nửa đêm bởi những cuộc gọi nhầm, trừ những cuộc gọi có chủ đích.
1 Hệ thống điện thoại thông minh của Panasonic có chức năng này, nhưng giá của nó là 700 đô la.
Rốt cuộc, tất cả những điều trên đều rất logic. Có lẽ điều bí ẩn duy nhất là tại sao ngày nay các công ty dịch vụ điện thoại không cung cấp dịch vụ này.
Mục tiêu chính của cuốn sách này là dạy bạn những cách thức đơn giản để tìm ra các giải pháp kiểu như trên. Với vấn đề cuộc gọi lúc nửa đêm, chúng ta đã tìm ra giải pháp bằng cách nhặt nhạnh những mảnh nhỏ của các giải pháp sẵn có và ghép chúng lại. Điều quan trọng nhất là ta không phải bắt đầu từ con số 0 và cũng không cần dựa vào bất kỳ một công nghệ mới nào để tìm ra các giải pháp. Trong Chương III, chúng ta sẽ trở lại vấn đề cuộc gọi lúc nửa đêm và giải quyết nó với phương pháp luận có tên “Các vấn đề cần tìm giải pháp”.
NHỮNG SÁNG KIẾN CHỈ CHỜ ĐƯỢC THỰC HIỆN
Quan điểm “tại sao không” giúp bạn nhìn thấy những tiến bộ đã bày ra trước mắt và chỉ chờ bạn thực hiện. Một khi lối suy nghĩ này được khởi động, sẽ rất khó để tắt nó đi, bạn sẽ bắt đầu nhìn thấy giải pháp ở khắp mọi nơi. Chúng ta hãy bắt đầu với những vấn đề nhỏ và thông dụng:
Tại sao bạn không để các công ty gọi lại cho mình thay vì phải chờ điện thoại?
Tại sao bưu điện không phát hành loại tem thư đặc biệt vẫn sử dụng được khi giá tem tăng lên?
Tại sao không có tín dụng trả góp với lãi suất cố định tự động đáo nợ khi lãi suất thực tế giảm?
Đừng dừng lại tại đó. Bạn có thể dùng những kỹ thuật trong cuốn sách này để tìm giải pháp cho những vấn đề lớn hơn và khó khăn hơn:
Làm thế nào để mọi người đóng góp từ thiện nhiều hơn? Làm thế nào để quản lý tổ chức tốt hơn?
Làm thế nào để lái xe an toàn hơn?
Làm thế nào để giảm chi phí của các vụ đình công?
Có thể bạn sẽ thích một số ý tưởng của chúng tôi. Chúng tôi rất hy vọng như thế, nhưng đó không phải là mục đích chính của cuốn sách này. Điều mà chúng tôi thực sự mong muốn là bạn sẽ hình thành một lối suy nghĩ mới - một lối suy nghĩ sẽ giúp bạn tìm ra giải pháp cho các vấn đề lớn cũng như nhỏ.
Chúng tôi biết bạn làm được điều đó, bởi vì những giải pháp mà chúng tôi nghĩ ra không hề dựa trên một sự đột phá công nghệ nào. Những ý tưởng đó có thể đem áp dụng hôm nay, hoặc lẽ ra đã xuất hiện từ năm năm trước, nếu như có ai đó hứng thú và chịu khó suy nghĩ về chúng.
Khoa học không có gì khác ngoài sự cải tiến những suy nghĩ thường ngày.
- Albert Einstein
Tại sao không? một lần nữa nhấn mạnh tầm quan trọng của những sáng kiến kiểu Mỹ vốn bị coi là hơi lỗi thời. Hãy nghĩ đến sáng kiến “đèn đỏ được rẽ phải” hay bỏ phiếu kín (bỏ phiếu kín lại là sáng kiến của người Australia). Hãy nghĩ đến phí cầu đường một chiều hay va li có bánh xe. Rau diếp rửa sạch đóng gói, ý tưởng đó đã trở thành một công việc kinh doanh trị giá hàng tỷ đô la. Hành được thái sẵn và ướp lạnh giúp các bà nội trợ tiết kiệm thời gian và không bị cay mắt. Giờ đây bạn còn có thể mua trái phiếu chính phủ với lãi suất tự động điều chỉnh theo tỷ lệ lạm phát. Còn vô số những ý tưởng như thế để làm cho cuộc sống của chúng ta tốt đẹp hơn.
Nhiều ý tưởng “tại sao không” của chúng tôi bị coi là không bình thường - hoặc tạm thời không bình thường. Những ý tưởng mà chúng tôi chưa hề biết tới thường được thể hiện thành một câu hỏi duy nhất:
Tại sao không mở quán cà phê trong các thư viện công cộng?
Tại sao không có các hợp đồng thuê bao điện thoại di động tự động chuyển sang gói cước có lợi nhất cho bạn?
Tại sao không có các loại đĩa DVD cho phép cha mẹ điều chỉnh để khi trẻ em bật lên sẽ hiện ra chương trình ti vi PG-132 hoặc phim R-rating3?
2 Chương trình PG-13: Chương trình ti vi không dành cho trẻ em dưới 13 tuổi
3 Phim R-rating: Phim có nội dung người lớn mà trẻ em dưới 17 tuổi chỉ được phép xem nếu có ngưới lớn xem cùng.
Cho đến gần đây, công nghệ vẫn được coi là nguồn ý tưởng sáng tạo chủ yếu cho nền kinh tế. Nhiều ý tưởng kiệt xuất đã được sản sinh ra từ công nghệ. Tuy nhiên, việc quá nhấn mạnh vào công nghệ cao, công nghệ sinh học và Internet cho thấy rằng chúng ta đang bỏ qua nhiều ý tưởng sáng tạo xuất phát từ cuộc sống hằng ngày.
Bút xóa
Bút xóa được Bette Nesmith (mẹ của Mike Nesmith - thành viên nhóm nhạc Monkees) phát minh vào năm 1951. Bette là một thư ký và bà tự hỏi rằng tại sao các họa sĩ có thể vẽ đè lên những chỗ họ vẽ hỏng, còn nhân viên đánh máy thì không. Bette đã thử trộn một ít màu nước giống màu giấy của công ty và đựng trong một cái lọ thuốc đánh móng tay. Với một cây chổi nhỏ, bà có thể bôi lên những lỗi sai và đánh máy lại dễ dàng. Khoảng 28 năm sau, Gillette mua lại công ty của bà với giá 48 triệu đô la.4
4 Để rõ hơn, xem thêm Allyn Freeman & Bob Golden, Why Didn’t I Think of That? (New York: John Wiley, 1997), 36 - 40 và Mary Bellis, “Liquid Paper: Bette Nesmith Graham” (1922-1980).
Lịch sử cho thấy có rất nhiều ý tưởng là kết quả của sự cải tiến những suy nghĩ hằng ngày. Ben Franklin chính là người đầu tiên sáng lập công ty bảo hiểm hỏa hoạn đầu tiên của Mỹ năm 1752. Ông cũng là người phát minh ra loại ghế có bậc thang dùng trong thư viện, ghế bập bênh, cột thu lôi, kính hai tròng, công tơ mét (để đo quãng đường khi đưa thư) và chiếc lò sưởi mang tên ông. Ông còn đề xuất việc “Tiết kiệm ánh sáng ban ngày” (DST) và không thể không nhắc đến công trình nghiên cứu về điện cũng như vai trò của ông trong việc soạn thảo Tuyên ngôn Độc lập và Hiến pháp của nước Mỹ.
Người dân các đảo ở Thái Bình Dương sáng tạo ra một cách bơi mới - bơi trườn kiểu Úc. Người ta nghĩ ra bơi bướm vào khoảng những năm 1950 và kiểu bơi này đã giúp nhiều vận động viên giành chiến thắng ở nội dung bơi ếch vì họ nhận thấy rằng động tác trườn về phía trước sẽ nhanh hơn khi được thực hiện trên mặt nước thay vì ở dưới nước như bơi ếch.6
6 Những người bơi theo kiểu này giành rất nhiều thắng lợi trong nội dung bơi ếch cho đến khi luật được thay đổi.
Wayne Gretzky đã phát minh ra một phương pháp tấn công mới trong môn hockey trên băng. Bằng cách đứng trước khung thành của đối phương, anh ta buộc tất cả các hậu vệ của đội bạn, kể cả thủ môn, phải liên tục quay trước quay sau để theo dõi mình và các đồng đội. Khi đối phương sơ hở, Gretzky lập tức chớp thời cơ, chuyền bóng thật nhanh cho một đồng đội không bị kèm đang đứng trước hàng rào, hoặc trong khi một cầu thủ đội bạn đang trượt đến gần để cản phá, Gretzky sẽ chạy ngoặt sang hướng khác và tự ghi bàn. Cho đến nay, sáng kiến của Gretzky vẫn là một trong những phương pháp tấn công khó chống đỡ nhất trong môn hockey.
Những ví dụ về thể thao trên đây thực sự là những bài học đắt giá bởi các chiến lược mang tính cách mạng này lẽ ra đã có thể được áp dụng từ hàng thập kỷ trước đó. Giải pháp luôn ở đó, chờ chúng ta tìm ra.
Tác phẩm Gulliver's travels (Gulliver du ký) của Jonathan Swift là một cuốn cẩm nang về sáng kiến được gói gọn trong một cuốn sách dành cho trẻ em. Bằng việc nhấn mạnh những tục lệ của người Lilliput, ví dụ như giới hạn độ dài của luật trong số chữ của bảng chữ cái hay xử tội lừa đảo nặng hơn tội trộm cắp, Swift làm cho độc giả phải suy nghĩ về những phương pháp mới. Phải đến khi xảy ra những vụ tai tiếng của năm 2002 như Adelphia, Enron và WorldCom7, chúng ta mới nhận ra rằng người Lilliput tiến bộ hơn rất nhiều so với Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch trong việc xử lý các vụ lừa đảo.
7 Vụ phá sản của ba tập đoàn nổi tiếng, nguyên nhân chính là do những cá nhân đứng đầu đã lừa đảo, biển thủ công quỹ.
Sáng kiến không phải chỉ được dành riêng cho các chuyên gia tên lửa. Sáng kiến không chỉ từ trên xuống, mà còn từ dưới lên và bên cạnh nữa. Thực ra, vì không phải là chuyên gia, đôi khi chúng ta có lợi thế không bị rơi vào lối mòn suy nghĩ. Việc “nghĩ bên ngoài chiếc hộp” (suy nghĩ theo đường vòng) sẽ dễ dàng hơn nếu bạn không biết chiếc hộp ở đâu hoặc trông nó như thế nào. Không biết rằng “nó phải như thế” hoặc “người ta đã thử làm rồi nhưng thất bại” sẽ giúp chúng ta nảy ra những ý tưởng mới mà các chuyên gia có thể không khám phá ra được.
Điều này cũng gắn liền với sự lạc quan. Tại sao không? là một lập luận chống lại sự tự bằng lòng. Các ví dụ của chúng tôi bác bỏ thuyết định mệnh cho rằng không thể làm gì đối với các vấn đề đang tồn tại.
Chúng tôi mong muốn việc mọi người đóng góp suy nghĩ của mình về cách mà một việc nên diễn ra sẽ là một việc bình thường. Thế giới nên là một chiếc hộp gợi ý lớn.
Các chương tiếp theo sẽ nói về những công cụ giúp tạo ra ý tưởng mới. Nhưng trước hết hãy làm một bài tập khác. Bạn đã giải quyết được vấn đề cuộc gọi lúc nửa đêm, giờ hãy đối mặt với một vấn đề khó khăn hơn một chút. Bài tập này dẫn đến một sáng kiến nhưng lại bắt đầu một cách hơi ngược đời, đó là chúng ta sẽ xem xét một vài giải pháp đặc biệt đã được áp dụng và suy nghĩ xem chúng còn được ứng dụng trong những trường hợp nào nữa.
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ MÀ KHÔNG CẦN SUY NGHĨ – HÃY NÓI “KHÔNG”
Vấn đề án tử hình đã được bàn cãi từ lâu. Luật Do Thái có một quan điểm mà mới nghe tưởng chừng như lạc hậu: Nếu bồi thẩm đoàn hoàn toàn nhất trí thì bị cáo không thể bị kết án tử hình. Theo nhà hiền triết Maimonides:
Trong khi xử một vụ tử hình, nếu tất cả các thành viên Hội đồng thẩm phán ngay lập tức bỏ phiếu đồng ý với bản cáo trạng thì bị cáo sẽ được tuyên trắng án. Chỉ khi có người đưa ra một lập luận ủng hộ bị cáo và lập luận đó bị tất cả những người đồng ý với bản cáo trạng bác bỏ thì bị cáo mới bị xử tử hình.8
8 Về Maimonides, Sanhedrin, xem Maimonides’ Commentary on the Mishnah Tractate Sanhedrin, Fred Rosner dịch (New York: Sepher Hermon, 1981).
Trong khi tất cả mọi điều trong Talmud9 đều được giải thích theo nhiều cách khác nhau thì điều mà chúng tôi thấy thuyết phục nhất là nguyên tắc trên giúp đảm bảo rằng bị cáo được xét xử theo một quy trình nhất định. Yêu cầu về sự không nhất trí chỉ mang tính tạm thời. Theo Aaron Schreiber:
9 Talmud: Tập hợp luật và tín ngưỡng Do Thái.
Sau khi tòa tranh tụng và trước khi bất kỳ phán quyết nào được đưa ra, các thẩm phán sẽ phải dành một đêm tiếp tục tranh luận theo từng cặp để tìm ra lý lẽ bào chữa cho bị cáo.10
10 Xem Aaron Schreiber, Jewish Law and Decision-Making: A Decision through Time (Philadelphia: Temple University Press, 1979).
Những nhà thông thái quan tâm đến việc bị cáo có cơ hội được tha tội hay không. Họ muốn chắc rằng có người đóng vai trò của Henry Fonda trong bộ phim Twelve Angry Men (Bồi thẩm đoàn nổi giận). Nguyên tắc không nhất trí là cách buộc một trong số các thành viên bồi thẩm đoàn phải đưa ra lập luận bênh vực cho bị cáo. Nếu tất cả đều vội vàng kết tội thì sẽ nảy sinh vấn đề: Không biết liệu cả hai mặt của lập luận có được xem xét một cách nghiêm túc hay không?
Về mặt tinh thần luật pháp, luật của Giáo hội Thiên Chúa giáo có một điểm tương đồng, đó là vai trò của advocatus diaboli, hay người phản đối kịch liệt. Đối với Giáo hội, phong thánh cho một linh mục là một quyết định cực kỳ quan trọng. Hơn 500 năm qua, quá trình phong thánh phải tuân theo một loạt các thủ tục, trong đó sẽ có một người (người đề cử) nêu ra những lập luận ủng hộ ứng cử viên và một người khác (người bảo vệ chân lý) nêu lập luận phản đối. Prospero Lamertini (sau này là Giáo hoàng Benedict XIV, 1740-1758) mô tả nhiệm vụ của người bảo vệ chân lý như sau:
Người bảo vệ chân lý có trách nhiệm đánh giá một cách khắt khe cuộc đời của vị linh mục được đề nghị phong thánh hay ban phước cũng như những phép màu mà họ có. Do họ phải trình bày tất cả mọi sự thật không có lợi cho ứng cử viên, người bảo vệ chân lý còn được gọi là người phản đối kịch liệt. Nhiệm vụ buộc anh ta phải chuẩn bị bằng văn bản tất cả những lập luận có thể, ngay cả những điều tưởng chừng nhỏ nhặt nhất, chống lại việc tôn vinh một người trước bàn thờ linh thiêng.11
11 Benedict XIV, De Beat. et Canon. Sanctorum (Về sự ban phúc và phong thánh) 1:xviii, (http://www.newadvent.org/cathen/01168b.htm).
Hai quyết định quan trọng này có một điểm chung là một số thủ tục phải được tiến hành để đảm bảo rằng sẽ có tranh cãi - tức là hai mặt của lập luận đã được phân tích và tất cả mọi dữ kiện đều đã được trình bày.
Phương pháp này còn có thể áp dụng trong những trường hợp nào nữa? Ở trường đại học, việc bổ nhiệm giảng viên thỉnh giảng thành giảng viên chính thức là một quyết định mang tính sống còn đối với mỗi giảng viên. Thực ra chúng tôi cho rằng việc yêu cầu một người nêu ý kiến phản đối hoặc nói không tốt về người mà họ dự đoán sẽ được bổ nhiệm là không hợp lý vì chúng ta sẽ phải sống và làm việc với những đồng nghiệp này. Tuy nhiên, nếu một người được yêu cầu làm việc này thì những người khác không nên coi đó là việc làm với dụng ý xấu hay mang tính cá nhân. Đây là ý tưởng về sự chống đối trung thành. Mặc dù cuối cùng người phản đối vẫn có thể bỏ phiếu thuận cho ứng viên, nhưng quá trình thảo luận sẽ hoàn chỉnh hơn nếu các lập luận trái ngược nhau đều được nêu ra. Một cách hiệu quả để đảm bảo tính trung thực của quá trình này là chỉ trích thật nặng những điểm không thuận mà báo cáo của hội đồng bổ nhiệm đã bỏ qua.
Cải tiến quá trình bổ nhiệm là một ý tưởng hay, nhưng còn nhiều vấn đề khác lớn hơn cũng có thể áp dụng phương pháp trên. Hãy nghĩ đến việc ở một nơi nào đó, những cá nhân có những quyết định lớn lao mà thường chỉ dựa vào quá ít những cuộc thảo luận nhỏ không chính thức.
Liệu ban lãnh đạo công ty có vào cuộc không? Đối với ban giám đốc của một công ty, việc thống nhất ý kiến giữa các thành viên luôn là một vấn đề nhạy cảm. Nếu bạn thách thức CEO (Giám đốc điều hành) và thua cuộc, thậm chí bạn có thể cảm thấy sức ép phải ra đi.
Quá trình sáp nhập của hai tập đoàn HP và Compaq vào năm 2002 đã nổ ra rất nhiều tranh cãi. Tuy nhiên, ý kiến phản đối của thành viên ban giám đốc David Packard lại bị coi là biểu hiện của sự chống đối không trung thành. Mục đích tranh luận không phải là cãi nhau om sòm trên mặt báo hay tại tòa mà là có ai đó nêu ra phản lập luận: “Tại sao không nên sáp nhập?”; “Tại sao giá trị bồi thường như vậy là quá thấp/quá cao?”; “Tại sao chúng ta không xây dựng một nhà máy mới?”
Thay vì một ban giám đốc toàn người ba phải, các ví dụ trong luật Do Thái và Thiên Chúa giáo cho thấy vẫn có chỗ cho “những người nói không” cũng như những người có trách nhiệm đưa ra lập luận mạnh mẽ nhất để phản đối đề xuất. Tất nhiên sẽ có ý kiến chỉ trích rằng nếu đã có một người chuyên làm công việc nêu ý kiến phản đối thì những người còn lại không cần phải bận tâm nữa. Chúng ta có thể để cho người phản đối kịch liệt làm hết phần việc nặng nhọc đó, trong khi lẽ ra tất cả mọi người đều phải chuẩn bị để thảo luận cả hai mặt của vấn đề.
Một ban giám đốc muốn hoàn thiện đều phải đối mặt với những vấn đề nêu trên, bởi vì những CEO tốt nhất luôn muốn có một ban giám đốc sẵn sàng thách thức những giả thuyết và kết luận của mình. Tuy nhiên, kiểu làm việc này có vẻ như vẫn quá xa lạ và những người bất đồng ý kiến thường nhanh chóng bị tách khỏi nguồn thông tin. Do đó, một vấn đề cực kỳ quan trọng là người phản đối kịch liệt phải là người tuyệt đối đáng tin cậy - một người chống đối trung thành.
Có điều đáng chú ý là các công ty đặt tại những nước theo hệ thống luật thành văn (trái ngược với hệ thống luật án lệ) có một vị trí hơi giống với vai trò của người phản đối kịch liệt trong một tập thể. Chẳng hạn, một số công ty ở Mexico, Pháp, Italia và Chile có nhân viên chuyên làm việc đưa ra lập luận phản đối, nhưng công việc của họ không thực sự hiệu quả vì họ thường ở vị trí quá thấp trong công ty. Ở Mỹ, ý tưởng thuê giám đốc điều hành độc lập có thể coi là một bước tiến trong quá trình này, nhưng cũng không phải là một bước tiến quá lớn.
Quay trở lại, điều quan trọng rút ra từ bài tập này là cách đưa ra đề xuất ý tưởng “tại sao không” trong quản lý theo một cách thức trái ngược. Chúng ta không bắt đầu với vấn đề và hỏi: “Giải quyết nó như thế nào?” Nếu như vậy, chúng ta có thể đã không nghĩ đến vai trò của người phản đối kịch liệt.
Thay vào đó, chúng ta bắt đầu với một giải pháp khá lạ lùng trong luật của người Do Thái và của người Cơ Đốc giáo. Giải pháp này đã được thử thách qua thời gian và giờ đây nó được ứng dụng trong những hoàn cảnh mới. Thông thường, vấn đề mà chúng ta quan tâm không xuất hiện trong một mà nhiều hoàn cảnh khác nhau. Do đó, sau khi tìm ra giải pháp, chúng tôi thường tiếp tục suy nghĩ rộng ra xem đó là loại vấn đề gì và tìm những lĩnh vực mà các vấn đề tương tự có thể nảy sinh.
ĐÒN PHỦ ĐẦU
Hãy để chúng tôi tung một đòn đánh phủ đầu đối với những người theo chủ nghĩa hoài nghi khi họ cho rằng: “Nếu ý tưởng đó tốt như vậy thì tại sao trước kia chưa ai từng thực hiện?”
Đây là một câu hỏi hợp lý và tất cả các nhà đầu tư mạo hiểm đều sử dụng nó như một hình thức kiểm nghiệm. Sai lầm ở chỗ vội vàng kết luận rằng nếu một ý tưởng chưa từng được thực hiện thì hẳn phải có vấn đề gì đó.
Thật ngớ ngẩn khi cho rằng mọi ý tưởng tốt đều đã được nghĩ đến, thế mà, đây lại là một suy nghĩ phổ biến. Hội đồng Hoàng gia Tây Ban Nha đã từ chối khi Christopher Columbus đề nghị được đi khám phá tuyến đường biển phía tây với lý do là: “Đã bao nhiêu năm qua kể từ khi Chúa tạo ra thế giới, khó mà tìm ra vùng đất nào chưa được khám phá”.
Năm 1900, Lord Kelvin12 dự đoán: “Vật lý không còn gì để khám phá nữa. Tất cả những gì còn lại là các biện pháp đo lường ngày càng chính xác hơn”. Tác phẩm End of Science (Sự cáo chung của khoa học) của John Horgan đã gây chấn động vào năm 1997 rồi sau đó chìm vào quên lãng (ngay trước khi nổ ra cuộc cách mạng về gen).
12 William Thomson: là một nhà vật lý, toán học, nhà phát minh vĩ đại người Scotland. Được Hoàng gia Anh trao tước vị Huân tước Kelvin. Tên Kelvin của ông cũng được đặt tên cho thang nhiệt độ tuyệt đối - độ K.
Chủ đề “không có gì mới dưới ánh mặt trời” cũng xuất hiện trong một câu chuyện cười về hai chuyên gia kinh tế của Đại học Chicago. Trong khi đang đi dạo, một người nhìn thấy tờ 20 đô la trên mặt đất và định cúi xuống nhặt nhưng người kia ngăn lại và nói: “Tiền giả đấy. Nếu là tiền thật thì đã có người nhặt từ lâu rồi”. Kết luận rằng một ý tưởng chắc hẳn phải có vấn đề bởi trước đây chưa ai từng thực hiện nó thì cũng giống như cho rằng tất cả những đồng tiền rơi trên vỉa hè đều là tiền giả.
Bạn có thể nghĩ: Đồng ý là lúc nào cũng có những ý tưởng hay chờ được thực hiện, vậy nếu những ý tưởng mà Ayres và Nalebuff nêu trong cuốn sách này tốt như thế thì tại sao họ chưa thực hiện chúng đi?
Đây chính là câu hỏi mà chúng tôi nêu ra khi một nhân viên môi giới chứng khoán chào bán một loại cổ phiếu mới. Nếu là người sản xuất nước có gas thì bạn có bao giờ uống chúng hay không?
Trong trường hợp của chúng tôi thì câu trả lời là có, khá rõ ràng. Điển hình là trường hợp Honest Tea. Một ý tưởng tại sao không đã dẫn đến việc một trong hai chúng tôi (Barry) đứng ra đồng sáng lập một công ty chỉ chuyên sản xuất trà lạnh có đường đóng chai. Năm 2003, công ty bước sang tuổi thứ 5, một thành tích đáng nể trong giai đoạn cá lớn nuốt cá bé của ngành công nghiệp đồ uống với doanh thu 5 triệu đô la, thậm chí công ty còn sinh lời. (Bạn có thể tìm hiểu thêm về Honest Tea trong Chương VIII.)
Chúng tôi cũng đã hiện thực hóa các ý tưởng bảo hiểm giá trị nhà, khóa học về kinh doanh ba năm và tín dụng trả góp với lãi suất cố định tự động đáo hạn. Biến ý tưởng thành hiện thực là một công việc khó khăn chứ không đơn giản như chơi chứng khoán và không ai làm được mọi thứ.
Ngoài ra còn những điều mà bạn và chúng tôi không nên làm, dù người khác làm được. Nhiều ý tưởng hay nhưng lại không đủ để tạo nên những công ty mới thành công. Các công ty cũ thực hiện các ý tưởng đó tốt hơn nhiều.
e-Toys đã tốn rất nhiều tiền để chứng minh rằng có thể bán đồ chơi qua mạng, tuy nhiên, chính những công ty có tiếng tăm như Toys ‘R Us (bán hàng qua Amazon.com) và KBToys mới làm việc này thực sự hiệu quả. Là một doanh nhân, bạn hẳn không muốn thực hiện ý tưởng để rồi bị các ông lớn lợi dụng làm nghiên cứu thị trường và sau đó đè bẹp chính bạn.
Đương nhiên, trong nhiều trường hợp, các công ty đã có chỗ đứng trên thị trường ít có khả năng triển khai một ý tưởng mới. Những sáng tạo mới có thể gây ảnh hưởng xấu đến các sản phẩm chủ chốt của công ty. Snapple chắc hẳn đã gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp thị loại trà lạnh mới ít ngọt và có lợi cho sức khỏe vì như thế khác nào tuyên bố rằng các loại trà bán chạy nhất của họ hiện nay đều có vị giống như nước kẹo.
Đôi khi chẳng có lý do nào để không thực thi một ý tưởng “tại sao không”. Chúng ta sẽ thường xuyên buộc các công ty phải giải thích tại sao họ không thực hiện một ý tưởng đơn giản, ví dụ như tại sao các công ty dịch vụ điện thoại không cung cấp dịch vụ lọc cuộc gọi đến vào ban đêm?
Hãy luôn đặt câu hỏi “tiền rơi trên mặt đất”. Nếu như các ý tưởng “tại sao không” chỉ chờ được thực hiện thì tại sao đến giờ chúng vẫn chưa được thực hiện? Chúng tôi sẽ giải thích những ý tưởng của mình trong các chương tiếp theo và Chương X sẽ lý thuyết hóa những lời giải thích tại sao một ý tưởng tốt lại chưa xuất hiện.
Hơn nữa, viết tiểu thuyết, soạn nhạc và vẽ tranh là những việc mà chúng ta đã làm từ rất lâu, nhưng chúng ta cũng không vì thế mà không chấp nhận các tác phẩm mới bởi vì nếu tốt thì lẽ ra chúng phải được làm từ lâu rồi.
Tiềm năng sáng tạo vẫn chưa cạn kiệt. Ý tưởng hay không chỉ thuộc về quá khứ và chúng tôi hy vọng rằng cuốn sách này là một bằng chứng chứng tỏ điều đó.
Tại sao không mơ về những việc chưa từng xảy ra?
KẾ HOẠCH TẤN CÔNG
Chương kế tiếp sẽ bắt đầu bằng phần hướng dẫn sáng tạo ý tưởng mới. Nói với mọi người “Hãy sáng tạo!” là một chuyện, nhưng cũng cần phải cung cấp cho họ một bộ khung để xây dựng các ý tưởng mới. Trong khi hiện nay có rất nhiều tài liệu viết về cách làm tăng tính sáng tạo của một tổ chức thì mục tiêu của chúng tôi là giúp mỗi cá nhân trở nên sáng tạo hơn. Mẹo của chúng tôi là hướng dẫn mọi người nên tìm ý tưởng ở đâu.
Chúng tôi sắp sửa để vị thần chui ra khỏi chai - mô tả những công cụ cụ thể mà các nhà sáng chế sử dụng dễ nhận thấy hoặc không dễ nhận thấy. (Thực ra, hai bài tập đầu tiên đã giới thiệu một chút về các phương pháp này.) Với các công cụ này trong tay, chúng ta sẽ lật ngược vấn đề để suy nghĩ bên trong chiếc hộp (suy nghĩ theo đường thẳng). Chúng tôi gọi đó là nghệ thuật giải quyết vấn đề một cách có nguyên tắc. Kỹ thuật này không những giúp bạn kiểm nghiệm xem tại sao một ý tưởng “tại sao không” lại chưa từng xuất hiện, mà còn giúp bạn khám phá ra nhiều ý tưởng hơn một cách nhanh chóng hơn.
Trong phần cuối sách (Giải quyết vấn đề có mục đích), chúng tôi sẽ nói về các ý tưởng trong kinh doanh, luật và cuộc sống đời thường. Chúng tôi sẽ phân tích thật kỹ các ý tưởng này và đưa các bạn vào quá trình sáng tạo. Chúng tôi cũng sẽ cho các bạn có cơ hội giải quyết một số vấn đề có thực như tái đầu tư tín dụng trả góp, giảm chi phí đình công, xóa bỏ giá ngầm hay cải tiến quy trình hiến tạng. Chúng tôi sẽ lấy Honest Tea làm ví dụ. Trong quá trình đọc, các bạn cũng sẽ bắt gặp những câu chuyện khác về việc xây dựng và phát triển các ý tưởng tại sao không cũng như những con người liên quan.
Chúng tôi kết thúc cuốn sách bằng việc thảo luận về cách hiện thực hóa các ý tưởng của bạn. Chúng tôi cũng nhấn mạnh cách mà bạn có thể bán ý tưởng của mình và đặc biệt là cách làm thay đổi nhận thức của những người khác để họ trở nên dễ tiếp nhận hơn đối với phương pháp “tại sao không”.