Những bữa cơm chan nước mắt

Chị Vàng Thìn Sinh, 25 tuổi, người dân tộc Bố Y, sống ở huyện Quản Bạ, Hà Giang có 2 con, bé trai 5 tuổi, bé gái 3 tuổi. Chị chưa từng nghe đến cụm từ “tháp dinh dưỡng” cho trẻ. Như hầu hết những đứa trẻ trong bản, hai con của chị Sinh chủ yếu ăn uống theo gia đình, “nhà có gì ăn nấy”. Mới đây có đoàn bác sĩ tình nguyện đến bản khám chữa bệnh cho trẻ em và phát hiện nhiều trẻ ăn uống thiếu chất, không đủ các thực phẩm cần thiết, trong đó có 2 con chị Sinh. “Tôi nghe bác sĩ nói hai đứa nhà tôi thấp và thiếu cân so với tiêu chuẩn”, chị Sinh kể.

Ở lứa tuổi mầm non (3 - 5 tuổi), não bộ và thể chất của trẻ phát triển mạnh mẽ. Đây là giai đoạn quyết định quan trọng cho sự phát triển chung của trẻ về sau. Vì vậy, việc bảo đảm chế độ dinh dưỡng hợp lý cho trẻ ở lứa tuổi này có vai trò rất quan trọng.

Tuy nhiên, không phải bậc cha mẹ nào cũng hiểu biết đầy đủ về các nhóm thực phẩm cần thiết và liều lượng phù hợp cho lứa tuổi này, nhất là ở vùng sâu, vùng xa hay những khu vực điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, mà chị Sinh là một ví dụ.

Nhưng mặt khác, ở thành phố, sự chăm lo quá mức mà lại không đúng cách của cha mẹ về chuyện ăn uống của trẻ cũng gây nhiều hệ lụy.

Lấy chồng gần chục năm, chạy chữa khắp nơi, chị Lam (quận Lê Chân, Hải Phòng) mới sinh được bé gái đầu lòng. Do hiếm muộn, kinh tế gia đình lại vững vàng nên chị càng có điều kiện chăm chút chuyện nuôi con. Khổ nỗi, bé Gia Hân nhìn vẫn thấp bé nhẹ cân hơn chúng bạn ở lớp mẫu giáo 3 tuổi. Vậy là chị Lam thường xuyên nấu đủ món canh bổ dưỡng như xương hầm, gà hầm và chế biến các món thịt, cá, hải sản bắt con ăn thật nhiều mỗi ngày. Chị càng ép thì Gia Hân càng sợ ăn. “Bữa ăn nào cũng kết thúc trong nước mắt của con và sự bất lực của mẹ nhưng con thì ngày một biếng ăn và không cải thiện được thể trạng”, chị Lam thở dài.

Chị Hương, bạn thân của chị Lam, lại “khổ” kiểu khác. “Bé Bảo nhà tôi hồi học mẫu giáo không chịu ăn rau, củ. Nói con mãi không được, tôi đành… mặc kệ. Hậu quả là con thường xuyên bị táo bón, lâu dần bé sợ đi vệ sinh”. Sau này nhờ các chuyên gia dinh dưỡng tư vấn, chị Hương áp dụng các “chiến thuật”: mẹ ăn rau “làm gương”, chế biến thêm các loại nước sốt kích thích khẩu vị, bổ sung chất xơ từ các loại thực phẩm khác… Nhờ vậy chị mới cải thiện được tình hình.

Tầng 1: Ngũ cốc, khoai củ và sản phẩm chế biến

- Ngũ cốc, khoai củ và sản phẩm chế biến là nguồn cung cấp glucid và năng lượng chủ yếu cho cơ thể. Ngoài ra, ngũ cốc còn là nguồn cung cấp protein thực vật, vitamin nhóm B, nhất là vitamin B1, chất khoáng và chất xơ. Nếu chế độ ăn bị thiếu glucid, trẻ sẽ chậm tăng cân và mệt mỏi. Ngược lại, nếu trẻ ăn quá nhiều thực phẩm giàu glucid thì lượng glucid thừa sẽ được chuyển hóa thành lipid dự trữ trong cơ thể làm tăng nguy cơ thừa cân, béo phì.

- Trẻ 3 - 5 tuổi nên ăn trung bình 5 - 6 đơn vị ăn ngũ cốc, khoai củ và sản phẩm chế biến mỗi ngày. Bữa ăn nên có sự phối hợp giữa ngũ cốc và khoai củ.

Tầng 2: Rau lá, rau củ quả và trái cây/quả chín

- Đây là nguồn cung cấp vitamin và chất khoáng chính cho cơ thể. Vitamin và chất khoáng là những chất mà cơ thể chỉ cần một lượng nhỏ nhưng có vai trò rất quan trọng như tham gia xây dựng tế bào, mô, hệ thống miễn dịch, chuyển hóa dinh dưỡng...

- Nếu chế độ ăn không đa dạng, không đáp ứng đủ nhu cầu về vitamin và chất khoáng, trẻ dễ có nguy cơ bị thiếu hụt vi chất. Sự thiếu hụt xảy ra từ từ, tích lũy từ ngày này sang ngày khác, ảnh hưởng tới sức đề kháng và sự tăng trưởng của cơ thể.

Rau lá, rau củ quả: Trẻ 3 - 5 tuổi ăn 2 đơn vị rau lá, rau củ quả một ngày. Bữa ăn nên phối hợp nhiều loại rau củ quả để cung cấp đa dạng các loại vitamin và chất khoáng.

Trái cây/Quả chín: Trẻ 3 - 5 tuổi ăn 2 đơn vị trái cây/quả chín một ngày. Nên cho trẻ ăn đa dạng các loại trái cây, quả chín.

Tầng 3: Thịt, thủy sản, trứng và các hạt giàu đạm

- Đây là nguồn cung cấp protein chính cho cơ thể. Protein là thành phần cơ bản của các vật chất sống. Pro- tein tham gia vào cấu tạo tế bào, là thành phần quan trọng của các hormone và enzyme (men), tham gia quá trình sản xuất kháng thể. Protein cũng tham gia vào hoạt động điều hòa chuyển hóa, duy trì cân bằng dịch thể. Ngoài ra, protein còn có vai trò quan trọng trong vận chuyển một số chất dinh dưỡng qua thành ruột vào máu và từ máu đến các mô của cơ thể và qua màng tế bào.

- Chế độ ăn của trẻ cần cân đối giữa protein động vật và thực vật, sử dụng đa dạng các loại thực phẩm, mỗi bữa ăn chính nên phối hợp 2 - 3 loại thực phẩm cung cấp chất đạm.

- Trẻ 3 - 5 tuổi nên ăn 3,5 đơn vị thịt, thủy sản, trứng và các loại hạt giàu đạm/ngày.

Tầng 4: Sữa tươi và các chế phẩm từ sữa

- Sữa tươi và chế phẩm sữa cung cấp các chất dinh dưỡng có giá trị sinh học cao, dễ hấp thu và chuyển hóa đối với cơ thể trẻ. Đây cũng là nguồn cung cấp canxi quan trọng cho trẻ em lứa tuổi học đường, đặc biệt trong giai đoạn dậy thì khi xương phát triển nhanh, nhu cầu canxi và các chất dinh dưỡng tăng cao.

- Trẻ nên uống sữa tươi, ăn sữa chua không đường hoặc ít đường, sữa chua và một số loại phô mai giúp tăng miễn dịch cho cơ thể nhờ chứa các vi sinh vật có lợi. Với trẻ bị thừa cân, béo phì nên uống sữa tươi tách béo. Ngoài ra tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng vẫn đang là vấn đề sức khỏe cộng đồng của trẻ học đường, vì vậy nên sử dụng sữa tươi bổ sung vi chất.

- Trẻ 3 - 5 tuổi nên sử dụng 4 đơn vị sữa và chế phẩm sữa/ngày. Nên phối hợp ba loại sản phẩm sữa tươi và chế phẩm từ sữa để tối ưu hóa thành phần dinh dưỡng trong loại thực phẩm này.

Tầng 5: Dầu mỡ

• Một đơn vị ăn dầu/mỡ tương đương 5g mỡ hoặc 5ml dầu ăn.

• Trẻ 3 -5 tuổi nên sử dụng dưới 5 đơn vị ăn dầu/mỡ mỗi ngày (tương đương dưới 25ml).

Tầng 6: Đường và muối

Đường : Trẻ 3 - 5 tuổi nên sử dụng dưới 3 đơn vị đường/ngày (tổng dưới 15g). Một đơn vị ăn đường tương đương với một trong những phần sau: 5g đường (1 thìa 2,5ml), 1 cái kẹo lạc (8g) hoặc 1 thìa cà phê mật ong (6g).

Muối:

• Trẻ 3 - 5 tuổi nên sử dụng dưới 3 đơn vị muối/ngày (dưới 3g). Nên sử dụng muối i-ốt.

• Một đơn vị ăn muối tương đương với một trong những phần sau: 1 thìa nhỏ 1g muối, 1 thìa nhỏ 1,5g bột canh, 1 thìa 5ml nước mắm, 1 thìa 7ml xì dầu.

Nước: Trẻ 3 - 5 tuổi được khuyến nghị uống 6 cốc nước và dịch lỏng mỗi ngày (mỗi cốc tương đương 200ml). Không nên cho trẻ uống nước ngọt.

Ngoài tuân thủ Tháp dinh dưỡng, trẻ cần tăng cường vận động. Ở nhà, cha mẹ nên khuyến khích trẻ tập làm việc nhà như sắp xếp đồ chơi sau khi chơi, quét nhà, tự gấp quần áo cho mình và gia đình. Hạn chế thời gian trẻ ngồi, xem tivi và chơi game.