Dạy ăn từ thuở còn thơ

Tại Việt Nam, gánh nặng dinh dưỡng “kép” – suy dinh dưỡng ở trẻ em khu vực nông thôn và thừa cân, béo phì ở cả người lớn và trẻ em khu vực thành thị, nhất là các thành phố lớn vẫn là mối quan tâm hàng đầu của cộng đồng.

Bên cạnh nguyên nhân chính đến từ chế độ dinh dưỡng hàng ngày, việc bản thân các em chưa nhận biết và hiểu rõ những kiến thức dinh dưỡng cũng là một yếu tố quan trọng dẫn đến tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng cho sự phát triển toàn diện. Chính vì vậy, đẩy mạnh giáo dục dinh dưỡng cho trẻ em, cả ở nhà và ở trường, là hết sức quan trọng.

Thầy Trần Văn Biên, Hiệu trưởng trường Tiểu học Tam Đa (Vĩnh Bảo, Hải Phòng) chia sẻ: “Nhận thức đúng đắn về dinh dưỡng sẽ giúp các em hình thành thói quen ăn uống khoa học, lành mạnh - nền tảng bền vững cho sự phát triển toàn diện của trẻ về sau”.

Thầy Biên gợi ý một số phương pháp giáo dục dinh dưỡng như: treo các áp phích giới thiệu Tháp dinh dưỡng trong phòng ăn; trước mỗi giờ ăn trưa, các em học sinh sẽ được giới thiệu về thực đơn bữa trưa, thành phần và thông tin dinh dưỡng của các loại thực phẩm có trong mỗi món ăn. Giáo viên có thể linh hoạt tổ chức các hoạt động tương tác như hỏi và đáp, trò chơi đố vui… để các em học sinh tiếp thu tốt hơn.

“Tại gia đình, phụ huynh cũng có thể cùng các em học hỏi và tìm hiểu về chế độ dinh dưỡng, giá trị dinh dưỡng, về Tháp dinh dưỡng. Cùng với nhà trường, việc tạo điều kiện cho trẻ được tiếp xúc với kiến thức dinh dưỡng tại nhà góp phần xây dựng cho thói quen ăn uống khoa học và lành mạnh, đảm bảo sự phát triển toàn diện về tầm vóc và trí tuệ cho thế hệ tương lai”, thầy Biên nhấn mạnh.

Theo các chuyên gia, độ tuổi mầm non rất phù hợp để trẻ tiếp thu những điều được dạy và hình thành thói quen lâu dài trong tương lai. Đây chính là “thời điểm vàng” để thầy cô và phụ huynh giáo dục dinh dưỡng, qua đó giúp trẻ ghi nhớ và tạo nên một thế hệ với vốn hiểu biết phong phú về dinh dưỡng và sức khỏe.

1. Giáo dục dinh dưỡng cho trẻ mầm non

Mục tiêu

Nội dung

Hình thức

2. Giáo dục dinh dưỡng cho học sinh tiểu học

Mục tiêu

Nội dung

Các chủ đề trong giáo dục dinh dưỡng cho học sinh tiểu học

Hình thức tổ chức giáo dục dinh dưỡng cho học sinh tiểu học

3. Giáo dục dinh dưỡng cho trẻ tại nhà

Kết hợp dinh dưỡng hợp lý và tăng cường hoạt động thể lực để đạt tầm vóc tối đa

Những tư vấn và khuyến nghị về chế độ dinh dưỡng chỉ phát huy tối đa tác dụng nếu kết hợp tăng cường các hoạt động thể chất, đồng thời khi thực hiện có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và gia đình.

Khoảng 50-55% năng lượng mỗi ngày của trẻ đến từ một bữa chính và một bữa phụ ăn tại trường, phần còn lại là trong gia đình. Thời gian của trẻ cũng chia đều giữa ở nhà và ở trường. Bởi vậy nếu chiến lược dinh dưỡng và thể chất tại một trong hai môi trường này không được thực hiện một cách hợp lý thì phụ huynh có thể chỉ đạt được một nửa kỳ vọng về tầm vóc và sức khỏe của trẻ.

Một mô hình mang tính thí điểm nhưng được đánh giá rất hiệu quả về kết hợp dinh dưỡng hợp lý và tăng cường hoạt động thể lực đã được khởi động thực hiện từ năm 2019, do Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì với sự phối hợp của Tập đoàn TH. Mô hình mang tên Bữa ăn học đường đảm bảo dinh dưỡng hợp lý kết hợp tăng cường hoạt động thể lực cho trẻ em, học sinh Việt Nam. Các nội dung được nghiên cứu, kiểm soát và thông qua bởi các chuyên gia đại diện các đơn vị: Bộ Y tế, Bộ Khoa học Công nghệ, Ban điều phối Đề án 641 – Đề án Tổng thể phát triển thể lực, tầm vóc người Việt Nam giai đoạn 2022-2030), Viện Dinh dưỡng quốc gia, Hội Dinh dưỡng Việt Nam, trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao TP HCM.

Mô hình triển khai thử nghiệm trong năm học 2020-2021 ở 10 tỉnh, thành phố cho học sinh mẫu giáo và tiểu học gồm: Hà Nội, TP HCM, Hải Phòng, Thái Bình, Sơn La, Nghệ An, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, Lâm Ðồng, An Giang.

Về dinh dưỡng, Mô hình này tiến hành khảo sát, đánh giá về tình trạng dinh dưỡng, cơ sở vật chất, cách thức tổ chức bữa ăn bán trú, mức thu, khẩu phần thực đơn, kiến thức thực hành dinh dưỡng của nhân viên, thầy cô giáo và học sinh; từ đó đề xuất các giải pháp về bữa ăn học đường và giáo dục dinh dưỡng phù hợp với từng địa phương, vùng miền.

Mô hình cung cấp 400 thực đơn được xây dựng cân đối, khoa học, phù hợp với điều kiện thực tiễn, tận dụng triệt để thực phẩm tự nhiên tại địa phương, phù hợp khẩu vị học sinh (trung bình 40 thực đơn/trường). Trẻ được tập ăn đa dạng các món ăn. Bữa trưa có trên 10 loại thực phẩm từ 8 nhóm thực phẩm theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới. Thực đơn cân đối về tỷ lệ chất đạm, chất béo, chất đường bột; sử dụng hợp lý lượng đường, muối. Bữa phụ sử dụng sữa tươi và chế phẩm từ sữa để cải thiện khẩu phần canxi.

Mô hình cũng tổ chức tập huấn tăng cường kiến thức về dinh dưỡng, thực hành dinh dưỡng và thực hành hoạt động thể dục, thể thao cho nhân viên, thầy cô giáo, học sinh. Đặc biệt, chương trình tổ chức tập huấn cho cả phụ huynh học sinh nhằm tạo sự phối hợp chặt chẽ nhất giữa gia đình và nhà trường, giúp trẻ hình thành thói quen ăn uống và vận động lành mạnh, khoa học từ tuổi nhỏ.

Về thể chất, Mô hình đổi mới hoạt động giáo dục thể chất và thể thao trường học theo hướng tăng cường các bài tập vận động, gồm: 130 bài tập vận động với dụng cụ, 12 động tác chào mặt trời, 25 tư thế yoga cơ bản, 60 trò chơi vận động,… Các bài tập tăng cường này được Đại học Sư phạm Thể dục thể thao TP HCM nghiên cứu, xây dựng đều đơn giản, dễ tập, linh hoạt, có thể tập mọi lúc mọi nơi cũng như có thể tích hợp với chương trình giáo dục thể chất chính khóa, giúp học sinh tăng cường vận động, phát triển chiều cao và thể lực dự phòng bệnh tật. Duy trì tập thể dục buổi sáng, thể dục giữa giờ cho học sinh, đảm bảo 100% học sinh tham gia luyện tập thường xuyên, hàng ngày ít nhất 60 phút. Sau một năm thực hiện, chương trình ghi nhận những con số “biết nói”. Chiều cao trung bình của trẻ được can thiệp tăng 3,6 cm, tỷ lệ thừa cân béo phì giảm 2,68% đối với học sinh mầm non và 2,63% đối với học sinh tiểu học.

Bà Ngô Thị Minh, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo khi phát biểu tại Hội nghị tổng kết Mô hình diễn ra vào tháng 10/2021 đã đánh giá, Mô hình là thử nghiệm thành công trong việc giải quyết bài toán gánh nặng kép hiện nay ở Việt Nam, đó là thiếu dinh dưỡng dẫn đến thấp còi hay thừa dinh dưỡng dẫn đến béo phì, ảnh hưởng lâu dài đến tầm vóc người Việt.

Các chuyên gia đánh giá, Mô hình điểm nên được nhân rộng để góp phần hiện thực hóa một trong những mục tiêu quan trọng nhất của Chương trình “Sức khỏe học đường giai đoạn 2021-2025” (Quyết định 1660/QĐ-TTg). Đồng thời, các tổng kết từ quá trình triển khai Mô hình chính là tư liệu khoa học và thực tiễn có thể vận dụng xây dựng các chính sách về dinh dưỡng học đường. Cụ thể, cần nghiên cứu ban hành Luật Dinh dưỡng học đường nhằm giáo dục trẻ em, học sinh về thực hành dinh dưỡng lành mạnh, cân bằng; đưa ra các quy chuẩn quốc gia về dinh dưỡng, bữa ăn học đường.