Đọc sách ít, giải bài nhiều

Trong những dòng trạng thái chia sẻ kết quả học tập của trẻ em vào cuối năm học, xen giữa các bảng điểm đẹp như hoa, có một gạch đầu dòng ngắn ngủi của một bà mẹ bỗng gây chú ý:

“Từ một bạn sợ đọc, ngại đọc, mẹ phải mua truyện tranh cho đọc mà còn lười không muốn sờ vào. Nay con rất thích đi thư viện, cứ cuối giờ là vào thư viện đọc sách với bạn. Đi nhà sách là muốn mua truyện về đọc cho em nghe trước khi đi ngủ, giống như cô đọc cho cả lớp nghe trước khi ngủ trưa ở trường”.

Người mẹ từng vất vả tìm môi trường phù hợp cho con đã mừng rơi nước mắt. Ngôi trường nơi con chị chuyển tới là một trong những nơi hiếm hoi duy trì đều đặn hoạt động đọc sách trong giờ học chính khóa, cũng như có câu lạc bộ đọc sách hoạt động khá sôi nổi.

Hiện nay ở nhiều trường học, tiết sinh hoạt thư viện còn bị lược bớt thời gian, để dành cho các môn chính. Trên lớp, việc đọc sách giáo khoa, giải bài tập trong sách tham khảo… chiếm trọn thời gian của học sinh. Về nhà, thói quen sử dụng các thiết bị công nghệ để giải trí hoặc tìm kiếm thông tin lại “lấy cắp” thời gian, thói quen đọc sách của trẻ.

Công bằng mà nói, trong nhiều năm qua, cùng với các trào lưu giáo dục mới mẻ, những phong trào như “giáo dục sớm”, “đọc sách cùng con” đã phát triển mạnh mẽ. Các bà mẹ trẻ đi tiên phong trong dòng thay đổi tích cực này. Có những gia đình chị 5 tuổi đã cùng đọc sách với em bé 1 - 2 tuổi. Nhiều trẻ biết đọc trước khi đến trường, trẻ 3 - 4 tuổi đọc chữ vanh vách không còn là hiện tượng “thần đồng” như trước hay ngộ nhận.

Tuy nhiên, nhìn tổng quan về thói quen đọc sách, giới xuất bản nước nhà đưa ra con số chưa mấy cải thiện. Tính trung bình mỗi năm, người dân Việt Nam chỉ đọc hơn 1 đầu sách. Trong khi đó, ở các nước phát triển như Israel, Pháp, Nhật Bản, trung bình 1 người dân đọc từ 20 cuốn sách. Một số nước trong khu vực có số sách người dân đọc trung bình cũng từ 10 cuốn trở lên, hoặc trẻ em có 15 phút đọc sách mỗi ngày trước khi vào giờ học chính thức; hay cha mẹ thường đọc sách cùng con 3 lần/tuần…

Các nhà tâm lý học cũng cho biết, việc đọc của trẻ phổ biến hiện nay mang tính thực dụng, ngắn hạn, ứng phó với các kỳ thi. Trẻ không đọc hàng ngày mà chỉ đọc trong giờ kiểm tra và khi được giáo viên giao bài tập. Trẻ dành ít thời gian cho việc đọc, chỉ từ 15 phút đến dưới 2 giờ mỗi ngày; phần lớn thời gian dành cho các hoạt động khác như xem tivi, chơi game, hay tích cực hơn thì chơi thể thao. Một hiện tượng đáng lưu ý khác nữa là trẻ chỉ giới hạn trong việc đọc ở sách giáo khoa, rất ít nghiên cứu cho thấy trẻ ở độ tuổi đi học đọc các nguồn tài liệu khác như tạp chí, báo và sách viễn tưởng.

Tạo thói quen cho trẻ từ thay đổi của cha mẹ

Năm 2020, kết quả nghiên cứu của Trung tâm Khám phá khả năng Đọc và Đọc hiểu của Bệnh viện Nhi Cincinnati (Ohio, Mỹ) gây chú ý khi so sánh 2 hình ảnh đáng kinh ngạc chụp não bộ đứa trẻ đọc sách và đứa trẻ xem điện thoại. Đây là những nghiên cứu đầu tiên cung cấp bằng chứng trong lĩnh vực sinh học thần kinh về những lợi ích của việc đọc sách cũng như bất lợi của việc tiếp xúc với điện thoại, tivi trong việc phát triển não bộ của trẻ. Theo đó, não ở những trẻ chăm đọc sách được gia tăng chất trắng có tổ chức ở khu vực chịu trách nhiệm cho khả năng ngôn ngữ và đọc hiểu - khu vực hỗ trợ trẻ việc học tập. Và ngược lại, ở những đứa trẻ lãng phí mất 2 tiếng mỗi ngày xem điện thoại, não bộ có sự kém phát triển lan rộng và thiếu tổ chức của chất trắng cũng ở chính khu vực hỗ trợ việc học tập.

Hiện nay, ở cấp quốc gia, Nhà nước đang có những chính sách đổi mới giáo dục như cải tiến thi cử, đưa việc đọc sách, giáo dục thể chất vào nhà trường một cách thực chất. Ngày càng nhiều cá nhân, tổ chức vận động cho các phong trào khuyến đọc. Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam 21/4 cũng vừa bắt đầu từ năm 2022.

Trong khi chờ những thay đổi vĩ mô lan tỏa vào đời sống, các bậc phụ huynh vẫn phải lĩnh sứ mệnh rèn luyện thói quen đọc sách cho trẻ. Đọc sách cùng con là hành trình lớn lên của cha mẹ, là tạo dựng di sản văn hóa cho gia đình, dòng họ và cũng là hành động thiết thực góp phần nâng tầm vóc quốc gia. Tại mỗi thời kỳ, cách đọc sách với con có những kinh nghiệm khác nhau. Các nhà tâm lý đã giới thiệu tỉ mỉ cách thức làm thế nào để hình thành thói quen này.