Ngoài ra, khi cần sự trợ giúp và báo cáo các trường hợp liên quan tới bạo lực, bắt nạt học đường, hướng dẫn và cùng trẻ liên hệ đường dây 111 – Tổng đài Quốc gia Bảo vệ trẻ em.
Bạo lực, bắt nạt học đường: Trẻ cần được trang bị gì để tự bảo vệ bản thân?
Chị Thương Thương ứa nước mắt khi con gái bảo: “Con hiền quá, không ai chơi với con mẹ ạ!”. Lớp chỉ hơn 30 bạn, nhà không kém điều kiện, nhưng gần đây cô con gái 10 tuổi bỗng dưng tính khí trầm hẳn, hay đóng cửa phòng, chẳng mấy chú tâm đến xung quanh. Chị cứ nghĩ con sắp đến tuổi dậy thì thay đổi tâm sinh lý, hoặc tị nạnh với cậu em trai.
Bẵng đi một thời gian, đến lúc nhận kết quả học tập sút giảm của con, chị mới giật mình. Bài kiểm tra đánh giá 6 tháng môn tiếng Anh có hạng mục còn chưa được mức “Đạt”, trong khi lâu nay con luôn thuộc nhóm đứng đầu trong lớp. Cất công tìm hiểu, chị mới phát hiện con bị một số bạn lớn tuổi hơn ở trung tâm tiếng Anh bắt nạt. Lý do là “nhà ở quận khác mà lại dám lên phố học, bé tuổi hơn mà lại dám học giỏi hơn”. Từ một học sinh nhanh nhẹn, hoạt bát, con thu mình dần. Còn ở lớp học chính khóa trên trường, các bạn chơi với nhau thành 5 – 7 nhóm nhỏ: nhóm đi chung xe buýt, nhóm cùng sở thích âm nhạc… Ngay cả nhóm chat Zalo, bé cũng không được vào nhóm nào vì bị chê “hiền quá”.
Con gái chị là một trong số nạn nhân của hiện tượng bắt nạt học đường. Trên phim ảnh, tệ bắt nạt học đường diễn ra khốc liệt, với những chiêu trò dằn mặt. Trên mạng, nhan nhản các vụ lùm xùm túm tóc, lột đồ, đánh bạn, gây thương tích; hoặc dai dẳng hơn là lập hội nhóm bêu xấu nhau. Trong cuộc sống, bắt nạt học đường có muôn hình vạn trạng, dường như bất cứ lý do gì cũng có thể là cơn cớ: Béo hay gầy quá, cao hoặc lùn quá, thậm chí ít cười ít nói, hay học giỏi quá.
Tại Việt Nam, cứ 10 học sinh thì có 3 – 4 em bị bắt nạt bởi ít nhất một hình thức như bắt nạt về mặt thể chất, bắt nạt trực tuyến, xâm phạm tài sản, bắt nạt bằng lời nói, bắt nạt bằng mối quan hệ ở các mức độ khác nhau. Bạo lực, bắt nạt học đường có thể khiến trẻ bị thương như bị bầm tím, gãy xương, trầy xước, các thương tật vĩnh viễn, các vấn đề về tâm lý như căng thẳng, sợ hãi, lo âu, trầm cảm, thậm chí có suy nghĩ về việc tự tử hoặc tự gây tổn thương cho bản thân. Trẻ cũng có thể gặp rắc rối với việc học tập và các mối quan hệ ở trường. Đáng lưu ý nữa là, khi trẻ tiếp cận internet sớm hơn và thành thạo nhiều kỹ năng số, nạn bắt nạt trực tuyến lại nổi lên, trở thành ám ảnh mới.
Bạo lực học đường gồm các hành vi bạo lực với các mức độ khác nhau, từ không lời đến có lời, từ hành động đơn giản đến những hành động thù địch, gây hấn, phá phách, gây tổn thương người khác.
Bắt nạt là hành vi gây hấn cố ý lặp lại nhiều lần, trong đó có sự mất cân bằng quyền lực thực sự hoặc cảm nhận về việc bị mất cân bằng quyền lực, gây tổn thương cho người khác.
Các hành vi bắt nạt có thể về thể chất như đánh, đá và hủy hoại tài sản; bắt nạt bằng lời nói như trêu chọc, gọi bằng biệt danh xấu, xúc phạm và đe dọa; hoặc bắt nạt bằng mối quan hệ như thông qua việc lan truyền tin đồn và tẩy chay, cô lập.
DẤU HIỆU NHẬN BIẾT TRẺ BỊ BẮT NẠT
Theo một khảo sát của Viện Nghiên cứu gia đình và giới, chỉ có khoảng 40% trẻ chia sẻ với bố mẹ, người thân về những rắc rối gặp phải ở trường. Trẻ em và thanh thiếu niên thường không nói với người lớn về việc trẻ bị bắt nạt bởi: không nhận thức được mình đang bị bắt nạt, sợ người lớn sẽ không làm được gì hoặc có thể khiến chuyện bị bắt nạt này trở nên tệ hơn, cảm thấy xấu hổ vì không có khả năng xử lý nó, sợ người bắt nạt mình, lo rằng không ai tin hoặc hiểu trẻ, sợ mình trở thành “kẻ mách lẻo”… Với bắt nạt trực tuyến, trẻ sợ rằng cha mẹ sẽ hạn chế quyền truy cập và sử dụng Internet.
Dấu hiệu nhận biết trẻ có thể bị bắt nạt trực tiếp
• Có các vết thương trên cơ thể không có lý do rõ ràng.
• Thường xuyên bị mất đồ dùng cá nhân, đồ dùng học tập mà không có lý do chính đáng.
• Không muốn đi học, không hào hứng với các hoạt động ở trường.
• Nói rằng trẻ cảm thấy cô đơn, không có ai chơi cùng, chỉ có một mình.
• Thay đổi rõ ràng trong hành vi (lo lắng quá mức, luôn bám sát vào cha mẹ), thói quen hàng ngày.
• Có các hành vi gây hấn, hành vi tiêu cực.
• Phàn nàn về việc bị đau, mệt mà không có lý do y tế (đau đầu, khó ngủ, v.v. hoặc giả vờ ốm.
• Gặp ác mộng và bị mất ngủ.
• Có vẻ lo lắng quá mức về sự an toàn của bản thân.
• Bắt đầu bắt nạt người khác (ví dụ, anh chị em ruột).
• Học lực sa sút đột ngột, khó tập trung chú ý.
• Không hài lòng về bản thân như về ngoại hình, nơi ở, vv. Hay đổ lỗi cho bản thân.
• Thường hỏi xin thêm tiền (cho bữa trưa, cho đồ dùng học tập, vv.).
• Dễ khóc, dễ xúc động, dễ thay đổi cảm xúc.
• Nói về việc bị trở thành trò đùa, bị mọi người xung quanh trêu chọc, chế giễu.
• Nói về việc bị đe dọa, bị đánh vv.
• Nói về việc bị các bạn bịa chuyện, ghen tị hoặc loại trừ ra khỏi nhóm.
Dấu hiệu cho thấy trẻ có thể bị bắt nạt trực tuyến
• Tức giận, khó chịu, buồn chán với những gì đang xảy ra trên thiết bị điện tử.
• Để ẩn màn hình hoặc thiết bị khi người khác ở gần và tránh nói về những gì trẻ đang làm.
• Có thể đột ngột tăng thời gian sử dụng hoặc dừng hẳn sử dụng internet, máy tính, điện thoại. Tài khoản mạng xã hội bị tắt hoặc các tài khoản mới xuất hiện.
• Né tránh, không muốn đến trường, trốn học, không muốn đi đâu hay tiếp xúc với ai, ngay cả những nơi mà trước đó trẻ thường cảm thấy vui vẻ thoải mái như đi ra ngoài chơi với các bạn.
• Thu mình hoặc chán nản, mất hứng thú với mọi người và sinh hoạt hàng ngày.
TRẺ CẦN ĐƯỢC TRANG BỊ GÌ ĐỂ TỰ BẢO VỆ BẢN THÂN?
Hướng dẫn trẻ từ khi còn nhỏ:
• Đảm bảo rằng trẻ biết bắt nạt là gì, biết các hình thức bắt nạt.
• Nếu bị đe dọa: “Không được nói cho ai biết”, trẻ cần báo lại với người lớn.
• Cùng trẻ xây dựng danh sách những người lớn mà trẻ tin tưởng.
• Dạy trẻ rằng việc nói ra sự thật và báo cáo các vụ bắt nạt và quấy rối là một hành động dũng cảm nên làm.
• Khuyên trẻ tránh nhóm bạn hay bắt nạt người khác, kể cả khi nhóm bạn đó thú vị, vui vẻ.
• Nói với trẻ rằng nếu cảm thấy lo về việc bị bắt nạt hoặc lạm dụng, trẻ cố gắng tránh ở một mình hoặc ở những nơi không có sự giám sát của người lớn.
Hướng dẫn trẻ ứng phó khi bị bắt nạt:
Nếu trẻ bị bắt nạt trực tiếp
• Khi trẻ cảm thấy không thoải mái với những lời nói hoặc hành động của người khác với mình, ngay lập tức hãy nói cho người lớn mà trẻ tin tưởng để tìm cách xử lý.
• Không trả đũa, không thể hiện thái độ hiếu chiến hay yếu đuối với kẻ bắt nạt.
• Giữ an toàn cho bản thân. Tránh xa những kẻ bắt nạt và nơi bắt nạt hay xảy ra.
• Ở gần người lớn và các bạn khác. Hầu hết bắt nạt xảy ra khi không có người lớn ở xung quanh.
Nếu trẻ bị bắt nạt trực tuyến:
• Lưu giữ, thu thập bằng chứng: Chụp và lưu lại ngày giờ, điều gì xảy ra, xảy ra như thế nào, tài khoản nào của con bị như vậy, v.v. Cố gắng ghi chép và chụp lại chi tiết nhất tất cả.
• Không phản hồi hay trả đũa kẻ bắt nạt.
• Chặn liên hệ/tài khoản của kẻ bắt nạt.
• Báo cáo với nhà quản lý trang mạng nơi diễn ra sự việc.
• Ngay lập tức báo cho người lớn mà trẻ tin tưởng.
Hướng dẫn trẻ ứng phó khi chứng kiến người khác bị bắt nạt:
Chứng kiến người khác bị bắt nạt trực tiếp:
• Không hùa theo hay ủng hộ kẻ bắt nạt.
• Ngay lập tức báo cho người lớn mà trẻ tin tưởng để dừng vụ bắt nạt lại.
• Cố gắng kêu gọi bạn bè cùng giúp đỡ người bị bắt nạt.
• Giúp đưa nạn nhân tới phòng y tế nếu họ bị thương.
• Thể hiện sự quan tâm người bị bắt nạt. Ngồi cùng với họ vào bữa trưa hoặc trên xe buýt, nói chuyện với họ khi ở trường, trên đường về nhà, hoặc rủ họ làm điều gì đó, để họ biết rằng họ không đơn độc.
Chứng kiến người khác bị bắt nạt trực tuyến:
• Không khuyến khích hay ủng hộ hành vi bắt nạt. Ví dụ: không “thích” hoặc chia sẻ, bình luận các bài đăng, hình ảnh bắt nạt.
• Không tham gia vào việc bắt nạt chỉ để phù hợp với số đông.
• Báo cáo thông tin bắt nạt với trang web hoặc nhà cung cấp dịch vụ.
• Ngay lập tức báo cho người lớn mà trẻ tin tưởng.
Dành cho cha mẹ:
Lắng nghe, không xen ngang, không đánh giá hay phán xét khi trẻ nói về việc trẻ bị bắt nạt. Cảm ơn và ghi nhận vì trẻ đã tin tưởng mình và đã dũng cảm nói ra.
Cảm thông và an ủi trẻ, để trẻ có thể cảm thấy bớt lo lắng, khó khăn khi nói ra.
Tránh đổ lỗi cho trẻ với những câu như: Tại sao con không nói sớm hơn? Hoặc “Bố/ mẹ đã bảo là con phải tự bảo vệ con”, v.v.
Cố gắng thu thập nhiều thông tin nhất có thể về vụ bắt nạt.
Báo cáo và trao đổi với giáo viên và nhà trường.
Bình tĩnh, tránh phản ứng quá mức; tích cực hợp tác cùng nhà trường để xử lý vụ việc.
Nếu cha mẹ nghĩ rằng con đang có nguy cơ gặp nguy hiểm bất cứ khi nào ở trường, liên hệ với trường học ngay lập tức để trường có sự can thiệp kịp thời.
Trong trường hợp cha mẹ không có đủ kinh nghiệm và khả năng hỗ trợ các khó khăn của trẻ, hãy tìm sự hỗ trợ từ các nhà chuyên môn như chuyên viên tham vấn tâm lý, bác sĩ.
