16 - 20 tháng

TỔNG QUAN

Giai đoạn này có nhiều điều thú vị đang chờ đợi và bạn sẽ thấy con mình thay đổi rất nhiều trong quá trình phát triển vì giờ trẻ đã bước ra khỏi giai đoạn sơ sinh để tiến vào thế giới của một đứa trẻ mới chập chững bước đi và vô cùng tự tin.

Đến tháng thứ mười sáu, trẻ đã thực sự trở thành một người đồng hành tí hon, cùng bạn thực hiện mọi hoạt động thường ngày, đặc biệt là các thói quen sinh hoạt của bé đang dần ổn định. Bé hầu như sẽ ngủ ngon giấc xuyên đêm – điều này thực sự khiến mọi thứ trở nên dễ dàng hơn với bạn và cả gia đình – và bé chỉ còn ngủ một hay hai giấc ngắn ban ngày mà thôi. Giờ ăn của bé cũng trở nên ổn định hơn. Mặc dù bé vẫn muốn bú sữa trong bình vào mỗi tối trước khi đi ngủ và mỗi sáng ngay khi thức dậy, nhưng bé bắt đầu uống nước bằng cốc khéo léo hơn. Bé cũng bắt đầu hay cựa quậy vì mình ngồi trên ghế cao – nhận ra rằng mỗi mình bé phải ngồi như thế – và muốn trở thành “người lớn” bằng cách ngồi trên những chiếc ghế bình thường.

Các mảng phát triển khác cũng thay đổi. Bé muốn kiểm soát cuộc sống của mình nhiều hơn và sẽ dẫn dắt trò chơi nếu bé có thể. Ví dụ, khi bạn và bé đi dạo, mặc dù bạn vẫn là người đẩy xe đẩy, (không tránh khỏi đôi lúc trẻ sẽ cảm thấy mệt mỏi), bé sẽ thích thú thay phiên bạn đẩy xe: chắc chắn trẻ đã lớn rồi. Trẻ thích leo trèo lên các vật khác – ghế sofa, giường và hầu như mọi thứ trong tầm với của trẻ – và lúc này chắc chắn trẻ sẽ gặp phải nhiều sự cố.

Nhìn chung, trẻ thích tham gia và tương tác với bạn và mọi người xung quanh nhiều hơn, mong muốn tham gia vào mọi việc có thể nhìn thấy thông qua các kĩ năng ngôn ngữ đang phát triển nhanh chóng.

Giai đoạn này cực kỳ quan trọng đối với sự phát triển của bé và bé có nhiều thay đổi phong phú. Hãy tận hưởng từng giây phút bên con.

17 – 18 THÁNG TUỔI

SỰ PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ

Khả năng hiểu của trẻ về thế giới xung quanh, về con người trong thế giới ấy, chức năng của các đồ vật và cách mọi người sử dụng chúng đang phát triển rất nhanh. Đặc biệt là nếu trẻ nhận được nhiều sự hỗ trợ của bạn, khả năng hiểu từ vựng của trẻ cũng sẽ phát triển mạnh mẽ. Đầu giai đoạn này, trẻ có thể nhận diện được tên của nhiều vật dụng hằng ngày như đồ đạc và quần áo. Đồng thời, trẻ có thể tiến thêm một bước quan trọng là bắt đầu có thể dõi theo những câu ngắn chứa hai từ quan trọng, ví dụ “CỐC của con ở trong BẾP” hay “Chúng ta cùng đi tìm GẤU BÔNG rồi đưa cho BỐ nào”. Bạn sẽ thấy mình nhấn mạnh một chút vào các từ quan trọng một cách tự nhiên, điều này rất hữu ích, giúp trẻ dễ dàng nhận ra các từ quan trọng; tuy nhiên, cần lưu ý là không nhấn mạnh quá mức vì như vậy sẽ làm biến đổi nhịp điệu của lời nói.

Trẻ bắt đầu phản hồi phù hợp hơn với những gì đang diễn ra xung quanh trẻ, ví dụ đi lấy giày khi chuẩn bị đi dạo, hay ngồi trên ghế khi bạn đang nấu ăn. Lúc này, trẻ cũng có thể liên kết từ vựng với nhóm của chúng, ví dụ trẻ nhận ra rằng cái áo vest là một đồ vật thuộc nhóm quần áo, cùng nhóm với áo sơ mi và tất.

Trẻ bắt đầu có thể phản hồi những câu hỏi đơn giản như “Gấu bông đâu rồi?” bằng cách nhìn về đúng hướng. Tuy nhiên, một điều cần nhớ là có một vài từ trẻ chỉ có thể nhận diện trong bối cảnh quen thuộc: Ví dụ, trẻ có thể sẽ chỉ nhìn quanh tìm cái bát khi cái bát của trẻ nằm trong phạm vi quan sát.

Tầm 17 tháng tuổi, bạn sẽ thấy số lượng từ trẻ có thể nhận diện gia tăng nhanh chóng. Dường như mỗi ngày trẻ lại hiểu thêm những từ mới, nhất là tên bộ phận cơ thể, quần áo hoặc các con vật. Trẻ cũng đang phát triển ý thức mạnh mẽ về cách bạn sử dụng ngôn ngữ và sẽ phản hồi phù hợp với câu hỏi của bạn như “Con muốn ăn táo không?”, một câu tường thuật như “Con mèo kìa”, hay một chỉ dẫn như “Lấy giày của con đi”. Trẻ cũng sẽ hiểu các từ khác ngoài các tên gọi và sẽ biết nghĩa của một số cụm động từ đơn giản như “ngồi xuống” hay “lại đây”. Điều đáng chú ý là trẻ ngày càng nhận thức rõ về bản thân với tư cách là một chủ thể độc lập, thể hiện qua khả năng mới có được là hiểu các đại từ như “bố/mẹ”, “con”.

Khi vốn từ vựng tăng lên, khả năng hiểu các câu và cụm ngắn chứa hai từ quan trọng, thay vì một từ như trước, cũng phát triển theo. Trẻ có thể làm theo những chỉ dẫn đơn giản như “Đi vào PHÒNG con và lấy ÁO KHOÁC lại đây” hay “Lấy BÓNG của con và đưa nó cho JOHNNY”. Trẻ thậm chí có thể mang đến cho bạn hai đồ vật mà bạn yêu cầu, có thể phản hồi những yêu cầu như “Đưa cho mẹ cái bàn chải và cái thìa” – nhưng chỉ những khi bé có hứng thú muốn giúp đỡ.

Theo lẽ tự nhiên, ở giai đoạn này, khi trẻ có những tiến bộ tuyệt vời, bạn sẽ cảm thấy tự hào và muốn khoe kĩ năng ngôn ngữ mới phát triển của bé với mọi người. Tuy nhiên, cha mẹ đừng thất vọng, chán nản khi bé không thể hiện những kỹ năng mới với mọi người như lúc bé thể hiện cho bạn xem. Nhiều trẻ ở giai đoạn này sẽ hiểu người thân thuộc với mình hơn nhiều so với người lạ và mặc dù điều này khiến cha mẹ khó chịu nhưng mọi thứ sẽ thay đổi khi trẻ lớn hơn một chút nữa.

Khả năng nói của bé đang phát triển rất nhanh, mặc dù khi được 16 tháng tuổi, trẻ vẫn đang bập bẹ nhiều âm khác nhau, với ngữ điệu và trọng âm đa dạng, và mới chỉ nói được 6 hoặc 7 từ thực sự, vốn từ vựng giao tiếp của trẻ sẽ tăng dần đều. Hầu hết các trẻ sẽ không mở rộng vốn từ vựng một cách nhanh chóng cho đến khi trẻ được 20 tháng tuổi và khả năng sử dụng từ có thể chậm hơn so với khả năng hiểu của trẻ một cách khó hiểu. Đừng lo. Điều này hoàn toàn bình thường và khả năng nói của bé sẽ bắt kịp khả năng hiểu tại một thời điểm thích hợp.

Không có gì ngạc nhiên, những từ đầu tiên của trẻ thường là tên gọi của những người và đồ vật mà trẻ quan tâm. Trẻ thích tham gia và muốn được hòa nhập, do vậy, trẻ sẽ nhanh chóng học được các từ như “xin chào” và “tạm biệt”. Những từ khác mà trẻ thích ở giai đoạn này thường đi kèm với các hoạt động quen thuộc như “bế”. Tuy nhiên, việc sử dụng từ ở giai đoạn này nhìn chung sẽ hạn chế trong những bối cảnh cụ thể mà trẻ biết rõ: ví dụ, “gấu bông” có thể chỉ đại diện cho gấu bông của riêng trẻ mà thôi. Điều đáng chú ý là chỉ cần trẻ hứng thú với một vật, độ dài tên gọi của vật đó không còn là vấn đề lớn. Khi còn bé, con gái tôi rất thích một con hà mã đồ chơi và trong vốn từ vựng ít ỏi khi được 16 tháng tuổi, bé đã có thể phát âm từ “hippopotamus” (hà mã) một cách rõ ràng.

Mặc dù vốn từ vựng của trẻ sẽ tăng nhanh trong giai đoạn này, vốn từ ít ỏi mà trẻ có thể nói sẽ được vận dụng hết công suất. Mặc dù một số từ được dùng theo một cách nhất định – ví dụ “mèo” và “bình” để chỉ con mèo hay bình sữa của riêng bé – một số từ khác lại được sử dụng tràn lan. Khi trẻ không biết từ chính xác để chỉ một điều gì đó, trẻ sẽ rất nhanh nhạy sử dụng một từ mà trẻ nghĩ là có liên hệ với điều đó. Ví dụ, trẻ có thể sử dụng từ “bóng” để chỉ một vài đồ vật hình tròn như mặt trăng, bánh xe hay thậm chí một túi trà lọc.

Những từ đầu tiên này cũng được trẻ sử dụng để diễn đạt nhiều ý định khác nhau. “Ô tô” có thể nghĩa là “Con muốn chiếc ô tô”, “Đó là ô tô của con”, hay thậm chí “Con không thích chiếc ô tô này!”, vì thế trẻ sẽ sử dụng biểu cảm khuôn mặt và ngôn ngữ cơ thể để thể hiện rõ điều muốn nói.

Kỹ năng giao tiếp của trẻ cũng đang phát triển ổn định và lúc này trẻ có thể tham gia một cuộc hội thoại mà mỗi người tiến hành hai lượt trao đổi. Ví dụ, trẻ có thể nói “ô tô” và bạn trả lời “Ô tô của con đây”. Sau đó trẻ sẽ tạo âm thanh “Brừm brừm” khi đẩy chiếc xe ô tô và đợi bạn nói “Đâm rồi” khi trẻ đâm xe vào đâu đó.

Tầm 18 tháng tuổi, trẻ sẽ học được nhiều khái niệm trừu tượng hơn về đồ vật, hoạt động và con người. Ví dụ, trẻ hiểu khái niệm “chó” và “mua sắm”. Nhờ đó, việc sử dụng từ ngữ có thể chuyển đổi từ cụ thể sang khái quát: “chó” ban đầu là vật nuôi trong gia đình, giờ mở rộng thành tất cả các con chó. Ở một mức độ nào đó, điều này giải thích cho sự phát triển nhanh chóng của vốn từ vựng nói ở giai đoạn này, bởi vì từ vựng đang bắt đầu được sử dụng như những biểu tượng¹.

SỰ PHÁT TRIỂN CHUNG

Sự phát triển của năng lực trí tuệ, khả năng di chuyển xung quanh và sự khéo léo của đôi tay liên tục hỗ trợ trẻ mở rộng hiểu biết về thế giới xung quanh, một điều rất cần thiết cho sự phát triển ngôn ngữ của trẻ. Có lẽ sự phát triển trí tuệ quan trọng nhất ở giai đoạn này là số lượng các khái niệm trẻ hiểu được tăng nhanh. Các khái niệm ban đầu rất rộng – ví dụ những con vật bốn chân – và được thu hẹp dần. Nhờ đó, trẻ có thể hiểu được các loài chim, cá, chó và mèo, và cuối cùng là từng con vật cụ thể.

Bạn sẽ nhanh chóng nhận thấy con mình ngày càng thành thạo hơn trong việc di chuyển khắp phòng, nhặt lấy và cầm nắm đồ vật trẻ thích, và tất cả những điều này giúp trẻ gia tăng vốn hiểu biết về các khái niệm khi trẻ khám phá và tìm hiểu thế giới xung quanh. Ví dụ, trẻ khó có thể hiểu được khái niệm “nặng” nếu trẻ không cố gắng cầm một vật có khối lượng lớn.

Trong giai đoạn này, nhờ sự phối hợp giữa tay và mắt ngày càng tốt, trẻ có thể xử lý những đồ vật khác nhau theo những cách hữu ích cho quá trình hình thành các khái niệm. Ví dụ, trẻ có thể xếp gạch đồ chơi đầy hộp, sau đó đổ gạch ra. Trẻ sử dụng bút chì hoặc bút màu để vẽ nguệch ngoạc một cách có chủ đích và thích thú ngắm sản phẩm của mình. Trẻ thích chơi đẩy và kéo đồ chơi lớn và các loại phương tiện giao thông đi quanh phòng, từ đó có thể phán đoán kích thước và vị trí của đồ vật tốt hơn. Trẻ cũng chú ý nhiều hơn đến việc hoàn thành những việc mà tự mình bắt đầu, ví dụ đặt tất cả các phương tiện giao thông vào một chỗ hay đặt tất cả các viên gạch vào trong một chiếc xe tải.

Khả năng di chuyển đang phát triển cũng giúp trẻ khám phá thế giới. Lúc này, trẻ quỳ thẳng lưng mà không cần đỡ và có thể tự ngồi vào một cái ghế nhỏ. Trẻ tự tin bước đi với khoảng cách giữa hai bàn chân rộng và thích đẩy chiếc xe đẩy quanh phòng. Trẻ có thể đẩy một cái ghế vào vị trí thuận lợi để trèo lên ghế và với lấy một đồ chơi, đồng thời có thể bước lên cầu thang với hai chân nghỉ trên một bậc nếu bạn nắm tay trẻ. Trẻ thích đá quả bóng, nhưng hiện tại mới chỉ có thể đi bộ lao vào bóng.

Không phải mọi khám phá thế giới của trẻ đều chỉ liên quan đến sự phát triển thể chất: Trẻ cũng đang khám phá mọi thứ về mặt xã hội nữa. Đừng ngạc nhiên khi thấy trẻ thực hiện nhiều hành vi bắt chước, một phần nhằm mục đích tìm hiểu cảm giác khi làm những điều giống bạn và cũng nhằm khám phá sự khác biệt và điểm chung giữa mọi người và bản thân mình. Trẻ thích lôi kéo mọi người tham gia các trò chơi và sẽ rủ bạn tham gia bằng cách chủ động đưa cho bạn một đồ chơi.

KHẢ NĂNG CHÚ Ý

Trẻ vẫn gặp khó khăn trong việc kiểm soát sự tập trung chú ý, vì thế bạn sẽ tiếp tục nhận thấy trẻ nhanh chóng chuyển đổi trọng tâm chú ý giống như 16 tháng vừa qua. Tuy nhiên, lúc này trẻ sẽ có những thời điểm tập trung cao độ vào những thứ trẻ vô cùng thích thú và hoàn toàn không muốn bị gián đoạn².

Khi trẻ không thực sự chú tâm, trẻ sẽ cho thấy sự hứng thú nhiều hơn đến việc dõi theo trọng tâm chú ý của bạn. Tuy nhiên, một khi trẻ đã hoàn toàn tập trung vào một điều gì đó, trẻ sẽ không thể lắng nghe bất kỳ điều gì bạn nói, trừ khi điều đó liên quan trực tiếp đến những gì trẻ đang chú ý, và làm cho trọng tâm chú ý ấy trở nên thú vị. Ví dụ, trẻ có thể lắng nghe các từ trong trò chơi như “Bàn tay của con đâu?” khi trẻ đang tìm cách giấu cánh tay vào trong tay áo, nhưng thời điểm đó trẻ sẽ không thể lắng nghe bạn khi bạn nói về con mèo trong vườn.

KHẢ NĂNG LẮNG NGHE

Con bạn lúc này có thể định vị âm thanh đến từ hầu hết các hướng, điều này giúp trẻ rất nhiều trong việc liên kết âm thanh và nguồn phát. Nếu không có gì bất thường, trẻ sẽ có thể dò quét các âm thanh trong môi trường xung quanh, chọn âm thanh muốn nghe, tập trung vào âm thanh đó trong thời gian lâu hơn và sàng lọc các âm thanh nền. Tuy nhiên, khả năng này vẫn chưa ổn định và cần những điều kiện phù hợp để duy trì.

Sự phối hợp giác quan, tức là khả năng nhìn và nghe cùng lúc, cũng đang phát triển, nhưng chỉ diễn ra trong những điều kiện cụ thể: xung quanh trẻ không có yếu tố gây mất tập trung, trẻ đang quan sát và lắng nghe không chỉ cùng một thứ mà còn phải là trọng tâm chú ý do trẻ lựa chọn.

Con bạn lúc này ngày càng hứng thú với việc lắng nghe lời nói, thể hiện qua việc đôi khi trẻ nhắc lại từ cuối cùng của một câu nghe được hay trẻ ít khi bị phân tán hơn khi lắng nghe ai đó nói chuyện.

19 – 20 THÁNG TUỔI

SỰ PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ

Khả năng hiểu từ ngữ của trẻ tiến bộ nhanh chóng trong hai tháng vừa qua và thậm chí còn phát triển nhanh hơn trong hai tháng này. Nếu điều kiện thích hợp, trẻ có thể nhận diện được chín từ mới mỗi ngày.

Tuy nhiên, trẻ sẽ tiến bộ không chỉ xét về số lượng từ ngữ mà trẻ hiểu được. Tầm hai mươi tháng tuổi, trẻ sẽ bắt đầu hiểu từ và các cụm từ ngoài bối cảnh quen thuộc. Ví dụ, trẻ sẽ phản hồi câu “Ăn tối nào” trong nhà hàng xóm, chứ không chỉ ở nhà mình. Tương tự, trẻ sẽ bắt đầu hiểu rằng nhiều từ và cụm từ có thể chỉ một vật hoặc một người không thực sự có mặt lúc đó. Giờ đây trẻ có thể đáp lại nhiều cụm từ quen thuộc như “Bà đâu rồi?” kể cả khi hiện tại bà không đến thăm bé. Nói cách khác, trẻ lúc này đang thực sự bắt đầu hiểu ngôn ngữ nói, nhận diện được nghĩa của một từ mà không cần sự hỗ trợ của bối cảnh quen thuộc³.

Khả năng hiểu từ ngữ với tư cách là biểu tượng ngày càng tốt cũng được thể hiện qua việc trẻ bắt đầu nhận ra tên gọi của những đồ vật mẫu như ô tô đồ chơi và đồ dùng trong nhà búp bê, cũng như tên gọi của vật thật. Trẻ cũng sẽ nhận ra tên gọi của đồ vật trong tranh minh họa. Trẻ có thể nhìn vào các bức tranh trong thời gian lên tới hai phút và sẽ chỉ vào các bộ phận cơ thể và quần áo trong các bức tranh khi chúng được gọi tên. Kiến thức về trình tự các sự kiện như đi mua sắm hay đi tắm có được thông qua các trải nghiệm lặp đi lặp lại cũng giúp ích cho bé rất nhiều. Ví dụ, trẻ có thể dễ dàng suy luận nghĩa của từ “khăn tắm” trong câu “Khăn tắm để lau khô người con đây rồi” nếu trẻ nghe thấy từ đó khi chuẩn bị ra khỏi bồn tắm và biết việc tiếp theo là lau khô người.

Trẻ cũng sẽ sử dụng thành thạo các gợi ý phi ngôn ngữ như điệu bộ, bối cảnh, ánh mắt của bạn để giúp bản thân hiểu một từ biểu đạt điều gì và có thể hình thành những suy luận khá tinh tế về đối tượng mà bạn quan tâm.

Cũng giống như giai đoạn trước, khả năng nói phát triển song song – nhưng vẫn chưa bắt kịp khả năng hiểu. Hầu hết trẻ ở giai đoạn này tiếp tục tạo âm trong phần lớn thời gian, sử dụng đa dạng các loại âm, cao độ, ngữ điệu, nhưng số từ nói được có sự khác biệt. Một số trẻ chỉ nói được 9 hay 10 từ, trong khi những trẻ khác có thể nói tới 50 từ có nghĩa vào cuối giai đoạn này.

Tầm 20 tháng tuổi, số lượng từ nói được của một số trẻ đột nhiên tăng nhanh. Phần lớn những từ này vẫn là những tên gọi của các thành viên trong gia đình, các con vật nuôi và đồ chơi yêu thích của trẻ, các từ chỉ hành động như “tạm biệt” và các âm thanh trong môi trường xung quanh như tiếng còi xe cấp cứu. Tuy nhiên, lúc này, trẻ sẽ đáp lại lời nói bằng lời nói – ví dụ nói “bai bai” khi được yêu cầu, trong khi đầu giai đoạn này trẻ đáp lại bằng các âm đơn giản hoặc điệu bộ cử chỉ. Giờ đây, bạn sẽ thấy tầm quan trọng của điệu bộ cử chỉ bắt đầu giảm dần vì từ ngữ đang dần trở thành phương tiện giao tiếp chính của trẻ. Những trẻ có vốn từ vựng tăng nhanh khi được 20 tháng tuổi có thể nói được nhiều từ loại khác nhau, bao gồm động từ như “uống” và tính từ như “to” và “nhỏ”.

Những trẻ này cũng có thể dùng lời nói để đáp lại lời nói, trả lời các câu hỏi đơn giản như “Con muốn ăn táo không?”.

Tuy nhiên, từ ngữ ở giai đoạn này vẫn được sử dụng để diễn đạt nhiều ý nghĩa và mục đích khác nhau. Ví dụ, “Bố” có thể nghĩa là “Bố ơi, bế con lên”, “Bố ơi, đến đây”, “Ô tô của bố” hay “Đến lượt bố”. Tuy nhiên, khi con bạn học được nhiều từ vựng hơn, việc một từ có quá nhiều ý nghĩa mà bạn từng thấy sẽ dần dần giảm đi. Ví dụ, một từ dùng cho tất cả các con vật bốn chân sẽ được thay thế bằng tên gọi của những con vật khác nhau.

Nếu trẻ đạt tới ngưỡng từ vựng nói khoảng 50 từ tại giai đoạn hai mươi tháng tuổi, trẻ sẽ bắt đầu kết hợp hai từ, cho dù trẻ vẫn sử dụng từ đơn lẻ trong một thời gian khá dài. Bạn sẽ nghe thấy những câu đầu tiên của bé và đây thực sự là một giai đoạn quan trọng và thú vị. Những từ đầu tiên được liên kết với từ khác thường là “đi” và “tiếp”, ví dụ “Mẹ đi” và “Uống tiếp”. Tuy nhiên, những tổ hợp hai từ đầu tiên lại gồm những từ hoàn toàn riêng biệt như “Con ô tô”, nghĩa là “Con muốn xe ô tô”. Tất nhiên, trật tự các từ có thể chưa chính xác. Con gái tôi tại giai đoạn này chắc chắn sẽ nói “Mẹ gặp” khi bé muốn nhìn thấy tôi. Những câu có hai từ đầu tiên thường có một vài nghĩa. Ví dụ, “Mary mũ” có thể nghĩa là “Con muốn mũ của mình”, “Lấy mũ cho con”, hay thậm chí “Con không thích mũ của con”. Do vậy, mặc dù trẻ nói thành câu nhưng bạn cũng cần đoán ý của trẻ.

Như đã trình bày, trẻ ở giai đoạn này rất thích bắt chước và sẽ bắt chước cả lời nói. Hầu hết các trẻ sẽ bắt chước những câu hai từ và sẽ tiếp tục bắt chước các âm thanh trong môi trường xung quanh, ví dụ “tu tu tu” khi xe cứu hỏa chạy qua hoặc gọi “gâu gâu” khi nhìn thấy chó.

Tuy nhiên, khả năng phát âm của trẻ vẫn còn yếu và phụ huynh thường tự hào khi nhận thấy mình là người duy nhất có thể hiểu nhiều từ của con, phần lớn là do trẻ vẫn còn một chặng đường rất dài mới nhớ được âm nào đứng ở đâu trong từ nào, đồng thời, một vài âm rất khó như /ch/ hay các cụm phụ âm trong tiếng Anh như /scr/ đòi hỏi sự điều chỉnh lưỡi và môi cực kỳ khéo léo. (Thử mà xem, bạn sẽ thấy các âm nêu trên phức tạp hơn /p/ và /b/ nhiều). Chỉ bằng cách có nhiều cơ hội để so sánh những âm của chính mình với những âm nghe được xung quanh, trẻ mới có thể điều chỉnh hệ thống âm lời nói của mình chính xác hơn.

Dưới đây là một số lỗi phát âm phổ biến nhất của trẻ giai đoạn này:

✔ Các âm khó được thay bằng những âm nghe tương tự nhưng dễ nói hơn, ví dụ “wabbit” thay cho “rabbit” (con thỏ), “tat” thay cho “cat” (con mèo).

✔ Một phụ âm được sử dụng hai lần trong một từ có hai phụ âm khá giống nhau, ví dụ “goggie” thay cho “dog- gie” (con chó).

✔ Việc phát âm sai cho thấy trẻ vẫn chưa nhận diện được tất cả các âm trong các từ. Ví dụ trong tiếng Anh, các âm cuối trong từ thường được nói nhẹ và khó nghe, nên thường bị bỏ qua, ví dụ “bo” thay cho “boat” (thuyền). Những âm tiết không mang trọng âm thường bị lược bỏ, chẳng hạn “bana” thay cho “banana” (quả chuối).

✔ Những âm tương tự có thể được thay thế cho nhau, ví dụ “s” thay cho “sh” trong tiếng Anh.

✔ Những từ chứa vài âm tiết được thay đổi sao cho các âm tiết trở nên rất giống nhau. Con trai nhỏ của tôi thường gọi “bunny rabbit” thành “bunny bunnit” (thỏ con).

SỰ PHÁT TRIỂN CHUNG

Khả năng thao tác và khám phá đồ vật lúc này phát triển ở mức độ tinh tế hơn: Trẻ có thể vặn mở nắp chai và mở cửa ra vào, lật giở vài trang sách cùng một lúc và xếp một cái tháp hoặc một đoàn tàu bằng ba viên gạch. Trẻ có thể gắn sáu cái chốt vào trong một bảng có lỗ cắm chốt và lắp một khối hình vuông hoặc hình tròn vào trong một bảng lắp ghép hình. Trẻ tỏ ra hứng thú với việc tìm ghép hai vật giống nhau, ví dụ đặt hai ô tô giống nhau bên cạnh nhau, và có thể ném bóng mặc dù bóng có thể đi sai hướng.

Khả năng kiểm soát cơ thể cũng ngày càng tốt hơn. Trẻ bước đi bằng cách chạm gót rồi đến mũi chân và có thể bắt đầu bước đi và dừng lại an toàn. Trẻ có thể ngồi xổm để lấy đồ chơi và trèo lên ghế lớn rồi xoay người ngồi lên ghế. Trẻ nhận thức rõ hơn rất nhiều về kích thước cơ thể mình so với không gian xung quanh và có thể xác định được liệu mình có ngồi vừa một cái hộp hay không.

Về mặt tương tác xã hội, trẻ ngày càng thích bắt chước mọi thứ mà trẻ nhìn thấy người lớn làm, thích giả vờ đọc sách, pha trà và làm tất cả mọi thứ trẻ thấy đang diễn ra quanh mình. Trẻ vô cùng tò mò muốn biết những sự vật sự việc đó là gì và quyết tâm khám phá thế giới bằng tất cả khả năng của mình.

KHẢ NĂNG CHÚ Ý

Đối với khoảng thời gian tập trung chú ý, bạn sẽ không thấy nhiều thay đổi so với giai đoạn hai tháng trước. Trẻ sẽ có một số khoảng thời gian ngắn tập trung cao độ đan xen với những lúc trẻ nhanh chóng thay đổi trọng tâm chú ý, và bạn vẫn không thể điều khiển sự chú ý của bé khi bé đang chú tâm vào một vật gì đó.

Điểm khác biệt duy nhất bạn có thể thấy là đến tháng thứ mười tám, trẻ có thể định vị chính xác đối tượng bạn đang nhìn từ xa, và trẻ sẽ thể hiện sự thích thú khi dõi theo trọng tâm chú ý của bạn.

KHẢ NĂNG LẮNG NGHE

So với hai tháng trước, khả năng lắng nghe của trẻ không có mấy khác biệt mặc dù trẻ có thể hứng thú với việc lắng nghe lời nói nhiều hơn – một phần là do trẻ cảm thấy việc liên kết một âm thanh và nguồn phát trở nên dễ hơn nhiều.

CHƠI CÙNG TRẺ

Các hoạt động chơi khám phá, chơi tương tác và chơi giả vờ đang phát triển rất nhanh vào thời gian này và tất cả sẽ hỗ trợ trẻ trong quá trình khám phá thế giới nhiều hơn. Vì trẻ đang trong quá trình học hỏi và tiếp thu rất nhanh, nên điều quan trọng là trẻ có đa dạng các loại đồ chơi và hoàn cảnh để học hỏi. Hãy nhớ trẻ thích chơi một mình và cũng thích có người chơi cùng. Điều quan trọng là người lớn phải nhạy bén với mong muốn của trẻ tại từng thời điểm cụ thể. Trẻ thường bày tỏ rõ ràng nếu trẻ muốn bạn chơi cùng.

CHƠI KHÁM PHÁ

Khả năng kiểm soát cơ thể, sự khéo léo của đôi tay và sự phối hợp tay - mắt đang tiến bộ rõ rệt, cho phép trẻ có được nhiều khám phá thú vị. Trẻ có thể kết nối các đồ vật chính xác hơn, cẩn thận đặt ga trải giường lên giường của búp bê và có thể thích lắp ghép các bộ phận khác nhau của một đồ vật theo những cách phức tạp hơn. Ví dụ, ghép các mảnh ghép để tạo thành bức tranh lớn đơn giản. Trẻ sẽ học cách đặt gạch chồng lên nhau sao cho chúng giữ được thăng bằng, biết được mảnh ghép quá to hoặc quá nhỏ và biết cách xoay chúng như thế nào cho đúng.

Trẻ lúc này sẽ sử dụng các đồ vật đúng với chức năng của chúng, ví dụ đánh trống và đẩy xe. Trẻ sẽ kiên trì hơn trong các trò chơi và sử dụng bàn tay khéo léo hơn: Trẻ có thể dựng một chồng gạch mà không bị đổ. Trẻ vẫn thích lắp ghép và phân loại mọi thứ, thích làm đầy hộp đựng rồi đổ ra. Một điều thú vị tôi nhận thấy là nhiều hoạt động đòi hỏi trẻ kết hợp hai vật với nhau xuất hiện đúng vào thời điểm trẻ bắt đầu liên kết hai từ.

Trẻ bắt đầu thích chơi với đất nặn, cho dù trẻ sẽ chỉ đập, kéo và vặn đất nặn thay vì thực sự nặn một cái gì đó. Tương tự, trẻ sẽ thích ngồi trong sân chơi cát, đặc biệt là nếu có nhiều trẻ khác chơi xung quanh và trẻ có thể quan sát, nhưng trẻ vẫn chưa chơi với cát hay xây dựng bất kỳ công trình gì bằng cát.

Vẽ nguệch ngoạc bằng bút chì màu hay bút sáp màu tiếp tục là việc trẻ yêu thích, nhất là khi trẻ có thể bắt chước các nét dọc. Chơi đùa với nước vẫn rất vui dù hơi lộn xộn. Bất kỳ thứ gì tạo ra âm thanh vui nhộn vẫn làm trẻ thích thú. Trẻ rất thích thể hiện cho bạn thấy những trò chơi mới mẻ mà trẻ khám phá ra. Cùng chơi với trẻ trong khoảng thời gian này sẽ rất tuyệt.

CHƠI TƯƠNG TÁC

Các trò chơi ngôn ngữ, các bài hát và bài thơ có tính tương tác mà trẻ học được trong mấy tháng qua tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong giờ chơi với trẻ. Tuy nhiên, trước đây trẻ thích sự lặp lại an toàn và có thể đoán được, còn bây giờ trẻ thích sự biến tấu và thậm chí là sự lộn xộn trong các trò chơi. Trẻ sẽ thích thú vô cùng nếu bạn giả vờ làm sai vì lúc này trẻ gần như đã trở thành một đối tác bình đẳng và thường xuyên dẫn dắt cuộc chơi. Ví dụ, bạn sẽ thấy trẻ thích những trò chơi trong đó bé và bạn lần lượt đổi vai cho nhau như trốn tìm hay đuổi bắt.

Tất cả những trò chơi này đều thích hợp để duy trì sự chú ý chung, đặc biệt là những hoạt động như lần lượt bắt chước nhau, bắt chước nét mặt của nhau hay bắt chước hành động với thú bông hoặc một đồ chơi mềm nào đó.

CHƠI GIẢ VỜ

Hoạt động chơi giả vờ lúc này bắt đầu áp đảo hoạt động chơi tương tác. Trẻ thích mô phỏng những việc mà trẻ nhìn thấy bạn và những người lớn khác đã làm mặc dù trẻ sẽ chỉ thực hiện từng hành động riêng lẻ trong thời gian ngắn như dùng chổi quét hay giả vờ dùng cái hốt rác và bàn chải. Cả bé trai lẫn bé gái lúc này đều thích chơi với búp bê nhỏ hoặc thú nhồi bông, tắm và cho chúng ăn, hay đẩy xe nôi đưa chúng đi dạo. Trẻ cũng sẽ thường xuyên muốn người khác tham gia các trò chơi này.

Trẻ sẽ thích thú bắt chước mọi thứ trong giai đoạn này và nhiều lúc bạn sẽ cảm thấy thú vị khi nhìn thấy hình ảnh mô phỏng chính mình đang đọc sách, viết lách, nấu ăn và làm nhiều việc khác. Mỗi một đặc điểm độc đáo của bé đều có thể xuất hiện trong cuộc chơi.

TIVI VÀ VIDEO

Giống như giai đoạn trước, ba nguyên tắc quan trọng vẫn được áp dụng:

✔ Không để trẻ xem quá nửa tiếng mỗi ngày. Ở giai đoạn quan trọng này, có rất nhiều điều trẻ cần làm bao gồm vui chơi, trải nghiệm và quan trọng nhất là tương tác với mọi người xung quanh. Trẻ sẽ không làm được những điều này với tivi.

✔ Nếu bạn thực sự muốn trẻ xem một chương trình hay đoạn video nào đó, đừng bao giờ để trẻ xem một mình. Luôn luôn xem cùng với con để tạo ra một trải nghiệm tương tác.

✔ Hãy nhớ rằng trẻ mới chỉ đang khám phá thế giới, tìm hiểu chức năng của các đồ vật và tại sao mọi người lại làm những việc cụ thể. Ví dụ, trẻ không biết rằng các đoàn tàu không biết nói và có thể tin rằng các đoàn tàu biết nói, điều đó khiến trẻ nhầm lẫn.

Các video dành cho trẻ nhỏ thường rất bắt mắt khiến trẻ có thể ngồi xem nhiều giờ liền. Tôi đã gặp nhiều trẻ như thế và phải chịu nhiều hậu quả nghiêm trọng.

TỔNG KẾT

Nói tóm lại, ở giai đoạn 20 tháng tuổi, con bạn có thể:

✔ Bắt chước các âm thanh như tiếng kêu của xe cứu hỏa, máy bay hay các con vật.

✔ Nói lại những cụm ngắn như “Đi thôi”.

✔ Chỉ vào tóc, tai và giày của đồ chơi nếu được đề nghị.

✔ Có vốn từ vựng nói trong khoảng 10 đến 50 từ.

✔ Bắt chước những câu có hai hoặc ba từ và một số âm nghe được từ xung quanh.

✔ Hiểu được nghĩa của một số từ không phải tên gọi như “ăn” và “ngủ”.

✔ Biết được ý nghĩa của các đại từ nhân xưng như “con” và “bố/mẹ”.

LÝ DO CẦN LO LẮNG

Dưới đây là những tình huống mà bạn nên đi gặp bác sĩ tư vấn cho sự phát triển của con. (Mặc dù vậy, hãy nhớ rằng tốc độ phát triển của nhiều trẻ sẽ có chút khác biệt).

Nếu bạn lo lắng, ngay cả khi lý do khiến bạn lo lắng không được đề cập đến ở đây, hãy đưa con bạn đến bác sĩ càng sớm càng tốt.

Ở giai đoạn 20 tháng tuổi, bạn sẽ cần tư vấn từ chuyên gia y tế nếu:

✔ Trẻ vẫn chưa nói được bất kỳ từ nào.

✔ Trẻ dường như gặp khó khăn khi dõi theo một câu ngắn như “Giày của con ở trong bếp”.

✔ Trẻ không muốn có được nhiều sự chú ý của bạn.

✔ Trẻ không muốn bạn chơi với trẻ.

✔ Trẻ thường không nhìn xung quanh để xem âm thanh đến từ đâu.

CHƯƠNG TRÌNH TRẺ HỌC NÓI

NỬA TIẾNG MỖI NGÀY

Hi vọng bạn và con đã và đang có những khoảng thời gian chơi vui vẻ bên nhau hằng ngày trong suốt thời gian qua. Hãy tiếp tục duy trì. Bạn không chỉ mang đến cho bé những cơ hội tốt nhất có thể cho việc học ngôn ngữ, mà còn đang làm những điều tuyệt vời cho sự phát triển cảm xúc của bé. Không gì mang đến cho bé sự tự tin bằng việc trẻ biết mình thường xuyên nhận được sự chú ý trọn vẹn của người lớn mà trẻ yêu quý. Những trẻ không nhận được sự chú ý này thường cố hết sức để có được. Nhưng đáng buồn là trẻ thường thu hút sự chú ý bằng cách làm những điều bị cấm nên lại càng không nhận được sự chú ý từ cha mẹ.

Charlie là con út trong gia đình có ba anh em, độ tuổi không hơn nhau là bao. Tôi gặp bé lần đầu tiên khi bé được ba tuổi. Bé được đưa đến phòng khám vì bé chỉ nói được các câu có hai đến ba từ. Mẹ của bé chán nản vô cùng vì bé cố tình phá ngang hoạt động chơi. Bé còn phá ngang những hoạt động chơi bé thích nhất như nghịch nước, giờ vốn đã bị cấm vì bé đã khiến nước ngập lênh láng không biết bao lần.

Tôi vô cùng ngạc nhiên khi nhìn thấy vẻ mặt bất hạnh của Charlie: khuôn mặt trắng bệch, căng thẳng và bé hầu như không cười. Tôi trò chuyện với người mẹ về tầm quan trọng của việc dành cho trẻ một khoảng thời gian có được sự chú ý trọn vẹn của mẹ, mặc dù tôi biết việc này không hề dễ dàng với người mẹ. Tuy nhiên, nhờ sự hỗ trợ của người thân và bạn bè, mỗi ngày cô đều cố gắng dành cho Charlie một khoảng thời gian và kết quả thật sự bất ngờ. Hai tuần sau đó, tôi gặp lại Charlie, bé trông như một người hoàn toàn khác: đầu ngẩng cao, đôi má ửng hồng và bé trở nên vui vẻ và tự tin. Khả năng ngôn ngữ của trẻ phát triển rất nhanh và mẹ bé bảo tôi rằng bé không còn có hành vi nghịch ngợm, quậy phá nữa. Chỉ trong bốn tháng, Charlie đã không còn vấn đề gì đáng lo nữa.

TẠO MÔI TRƯỜNG PHÙ HỢP

Tôi có nhấn mạnh bao nhiêu cũng không đủ: HÃY GIỮ CĂN PHÒNG YÊN TĨNH. Khả năng chọn lựa những cái cần nghe và loại bỏ tất cả các âm thanh khác của trẻ lúc này vẫn chưa ổn định và có thể biến mất hoàn toàn nếu không có những khoảng thời gian yên tĩnh này. Hãy chắc chắn rằng tivi, âm nhạc, radio và điện thoại đều tắt, đồng thời nhắc tất cả mọi người trong nhà chỉ can thiệp vào khoảng thời gian của hai bạn trong trường hợp khẩn cấp!

Việc thường xuyên được ở trong môi trường không có quá nhiều yếu tố gây nhiễu sẽ tạo ra sự khác biệt to lớn đối với sự phát triển khả năng chú ý của trẻ. Lúc này cần cân đối số đồ chơi xung quanh để trẻ có thể nhanh chóng chuyển đổi đồ chơi theo ý thích mà không gây nhiễu không gian chơi. Tôi thường bày nhiều đồ chơi cho trẻ lựa chọn, nhưng đảm bảo rằng trẻ đang được chơi trên mặt sàn rộng thoải mái và đồ chơi được sắp xếp sao cho trẻ dễ dàng nhìn thấy vị trí của từng đồ vật mà không cần phải tìm khắp sàn nhà. Hãy chắc chắn rằng bạn có những đồ chơi để trẻ chơi khám phá và chơi giả vờ, ví dụ bộ phân loại hình khối, gạch đồ chơi, miếng ghép hình, búp bê, đồ vật tạo âm thanh và một vài cuốn sách.

NÓI CHUYỆN VỚI CON

Cách bạn nói chuyện với con trong giai đoạn này sẽ có một số thay đổi nhỏ nhưng vô cùng quan trọng so với giai đoạn trước vì lúc này hiểu biết của trẻ về từ vựng đang gia tăng nhanh chóng. Bé cần nhiều trải nghiệm chơi khác nhau để hiểu được đồ vật dùng làm gì và các sự kiện đang diễn ra như thế nào, đồng thời bé cần có sự trợ giúp của bạn để hiểu được các từ vựng liên quan, từ đó trẻ có thể tiến tới tự mình sử dụng những từ ngữ đó.

Bạn có thể làm rất nhiều việc để giúp bé ở giai đoạn này và hãy yên tâm rằng sự giúp đỡ này sẽ hữu ích cho bé của bạn trong suốt cuộc đời.

❖ Quan tâm tới mức độ chú ý của trẻ

Một điều rất quan trọng là bạn cần phải tiếp tục quan sát thật kỹ mức độ phát triển khả năng tập trung chú ý của bé. Khả năng này đang dao động giữa việc chuyển đổi trọng tâm chú ý rất nhanh và việc tập trung lâu vào những đồ vật hay hoạt động bé tự chọn. Một khi bạn chú ý đến khả năng tập trung của trẻ, việc nhận ra mức độ chú ý của trẻ tại thời điểm đó không có gì khó khăn.

❖ Đừng áp đặt trẻ theo ý bạn

Đừng bao giờ cố gắng điều khiển sự chú ý của bé ở giai đoạn này. Nếu bạn cố chuyển hướng sự tập trung của bé, đặc biệt là khi bé đang tập trung cao độ, hậu quả sẽ là cả hai cùng khó chịu vì đơn giản là bé không thể làm theo sự điều khiển đó. Tất cả những gì bạn cần làm là đợi. Tôi còn nhớ tôi đã bực mình với con trai thứ của mình thế nào khi bé cứ mải mê chơi trò thả gạch vào một ống bìa, trong khi tôi đang rất muốn cho bé xem một đồ chơi mới rất tuyệt. Bạn không thể nào ép một đứa trẻ ở tuổi này tập trung vào một món đồ chơi theo ý bạn được.

Bạn có thể vừa làm vừa tường thuật những việc đang làm, nhưng đừng ngạc nhiên nếu bạn thấy bé không phải lúc nào cũng đang lắng nghe bạn. Hãy nhớ, bạn càng nói trúng điều bé đang nghĩ trong đầu, khả năng bé lắng nghe bạn càng cao.

❖ Dõi theo trọng tâm chú ý của trẻ

Khoảng thời gian bạn và bé có chung trọng tâm chú ý có vai trò vô cùng quan trọng đối với việc học ngôn ngữ của bé và bé cần phải là người quyết định trọng tâm chú ý trong phần lớn thời gian chơi. Tất nhiên, thời điểm này đôi lúc bạn có thể thu hút sự chú ý của bé vào một điều gì đó thú vị, đặc biệt là bên ngoài thời gian chơi cùng nhau, nhưng trong khoảng thời gian chơi đặc biệt, hãy luôn để bé là người dẫn dắt cuộc chơi.

Hiện đã có nhiều nghiên cứu về việc trọng tâm chú ý chung giữa người lớn và trẻ em tác động đến trẻ em ra sao và các kết quả cho thấy trẻ em dễ học được từ mới nếu người lớn dõi theo trọng tâm chú ý của trẻ. Một nghiên cứu tại Mỹ vào năm 1983 phát hiện ra rằng lượng thời gian các bà mẹ có con từ 12 - 18 tháng tuổi có chung trọng tâm chú ý với con mình có liên hệ chặt chẽ với lượng từ vựng của trẻ sau này⁴. Một nghiên cứu khác tại Anh năm 1993 trên đối tượng trẻ 18 tháng tuổi đưa ra những phát hiện tương tự: Tốc độ học từ của trẻ tăng rõ rệt khi người lớn dõi theo trọng tâm chú ý của trẻ⁵.

Vì thế, hãy cố gắng tìm hiểu những điều trẻ đang nghĩ và đưa ra các câu tường thuật dựa theo đó. Trẻ muốn bạn gọi tên đồ vật, “Đây là hà mã”; hay là trẻ muốn bạn làm điều gì đó với đồ chơi, “Chúng ta cho gấu bông nhảy nhé”; hay là trẻ quan tâm đến những gì đang diễn ra, khi đó bạn có thể giải thích “Nó vỡ rồi”? Trẻ rất giỏi giao tiếp bằng điệu bộ cử chỉ và nét mặt, vì thế thường không khó để biết được trẻ đang nghĩ gì. Hãy thuận theo tự nhiên, để trẻ chuyển đổi sự tập trung chú ý từ việc này sang việc khác theo ý muốn của trẻ. Điều này sẽ không kéo dài mãi mãi và trẻ sẽ chuyển sang giai đoạn sẵn sàng và có thể chấp nhận sự chỉ dẫn của người lớn nhanh hơn nhiều nếu trẻ được trải qua những giai đoạn trước đó theo tốc độ của riêng mình.

Hãy nhớ tránh sử dụng các câu hỏi và lời chỉ dẫn trong thời gian chơi và luôn tường thuật những gì trẻ quan tâm tại thời điểm đó. Nếu bạn đặt cho bé một câu hỏi, một phần tâm trí của bé sẽ dành cho việc tìm ra câu trả lời hoặc quyết định xem có nên trả lời hay không. Tương tự, nếu bạn đưa ra một chỉ dẫn cho bé, một phần tâm trí của bé sẽ dành cho việc quyết định xem có nên làm theo hay không. Câu tường thuật không làm bé căng thẳng và gần như là kiểu ngôn từ dễ hiểu nhất và hấp dẫn trẻ nhất. Tôi biết một số người bố cảm thấy khó khăn khi làm điều này, họ rất dễ đặt câu hỏi và đưa ra chỉ dẫn cho con. Tuy nhiên, chỉ cần luyện tập, hầu hết họ sẽ cảm thấy thích thú và dễ dàng thay đổi khi nhìn thấy sự hào hứng của con.

Gia đình của bé Naseem cảm thấy lo lắng khi bé không thể nói được từ nào lúc đã gần hai tuổi. Khi tôi quan sát bé chơi với bố, tôi nhận thấy bố cậu bé đưa ra một loạt những câu hỏi và chỉ dẫn: “Naseem, đến đây xem cái này nào. Đây là màu gì? Nó đi như thế nào? Được rồi, cùng xem cái này nào. Có bao nhiêu viên gạch trong này? Nó hình gì? Nói theo bố nào, hình tam giác”. Naseem thường không để ý đến việc này, liên tục quay lưng lại với bố, khiến người bố rất khó chịu. Người bố tin rằng Naseem sẽ chỉ học nói nếu bé được yêu cầu nói ra và chỉ học được cách chơi nếu được bảo ban tận tình. Anh ấy cũng tin rằng nguyên nhân Naseem vẫn chưa nói được là do bé không hiểu được nhiều từ.

Khi tôi chỉ cho anh ấy cách giúp Naseem nâng cao khả năng hiểu, anh ấy đã rất nỗ lực thay đổi cách tương tác với con. Anh ấy mất khoảng một tháng, nhưng khi mọi thứ ổn định, Naseem tiến bộ rất nhanh, điều đó đã giúp anh ấy nhận ra rằng mình đang đi đúng hướng. Tôi đã rất vui khi anh ấy chia sẻ rằng hai bố con đang chơi với nhau rất vui. Bốn tháng sau, sự phát triển ngôn ngữ của Naseem đã vượt trội so với độ tuổi của bé.

❖ Giúp trẻ tiếp tục hứng thú lắng nghe

Một điều quan trọng cần lưu ý là đảm bảo bé của bạn tiếp tục hứng thú lắng nghe âm thanh trong môi trường mà bé có thể dễ dàng nghe được. Âm thanh có mặt ở khắp mọi nơi xung quanh chúng ta – cửa hiệu, nhà hàng, đường phố – có lẽ thời gian chơi cùng nhau là lúc duy nhất trẻ có thể lắng nghe rõ ràng. Hãy tiếp tục những hoạt động mà bạn đã thực hiện từ những giai đoạn trước:

• Chơi cùng với các đồ vật tạo âm thanh như nhạc cụ hay hộp đựng có thể lắc để tạo ra những âm thanh khác nhau.

• Hát hoặc đọc thơ cho trẻ nghe. Những bài này không chỉ giúp trẻ nhận ra rằng lắng nghe giọng nói là việc rất thú vị, mà nghiên cứu đã chỉ ra trẻ được tiếp xúc với nhiều bài hát và thơ vè dành cho trẻ nhỏ sẽ có khả năng đọc tốt hơn sau này. Những bài này thường có nhịp nhanh và tiết tấu lặp lại, giúp trẻ hiểu nhiều hơn về cấu trúc của âm tiết và từ, nhờ đó trẻ có thể dễ dàng áp dụng cho cấu trúc từ dạng viết sau này.

• Chỉ cho trẻ thấy âm thanh đến từ đâu bất cứ khi nào có cơ hội. Ví dụ, khi bạn mở một cái hộp theo yêu cầu của bé, bạn có thể cho bé xem tiếng tinh tinh bắt nguồn từ đâu – nếu trẻ tỏ ra quan tâm.

• Giúp trẻ giải mã ngôn ngữ.

Một điều nữa cũng rất quan trọng mà bạn cần tiếp tục thực hiện là sử dụng những câu ngắn đơn giản để giúp trẻ liên kết các từ với nghĩa của từ. Ví dụ, nhận diện các từ quan trọng trong một câu như “Ô tô ở trên bàn” sẽ dễ hơn nhiều so với câu “Chúng ta hãy đặt tất cả ô tô của con lên chiếc xe vận chuyển và giả vờ chiếc bàn là bờ biển, chúng ta sẽ đưa ô tô đến đó nhé”. Ví dụ này có thể hơi quá nhưng tôi thường xuyên sững sờ vì nhiều bậc phụ huynh trò chuyện với những đứa con mới được 16 tháng tuổi bằng những câu rất dài và vô cùng phức tạp.

Bạn có thể sử dụng rất nhiều từ mới; trẻ có thể hiểu khoảng chín từ mới mỗi ngày, với điều kiện là bạn đưa các từ này vào trong các câu ngắn đồng thời làm rõ những từ quan trọng và những thứ mà các từ đó đề cập tới. Vì vậy, khi bạn nghĩ bạn có thể đang sử dụng một từ mà bé không biết, hãy đưa nó vào trong một câu ngắn chỉ có một từ quan trọng, ví dụ “Đây là con nhím” hay “Nó rất to”. Luôn đảm bảo câu của bạn đúng ngữ pháp. Ví dụ, hãy nói “Bố đi làm” thay vì “Bố làm”.

Một điểm khác biệt lớn trong cách bạn có thể nói chuyện với con lúc này là giờ trẻ có thể hiểu những câu ngắn có hai từ quan trọng. Vì thế, bây giờ bạn nên sử dụng thật nhiều câu chứa hai từ quan trọng như “Giày của con ở trong bếp”, “Gấu bông muốn ăn tối”, “Các ngón tay của con dính bẩn” hay “Johnny ở công viên”.

Duy trì độ dài của câu như thế này thực sự rất quan trọng, vì vậy đừng vội vàng nói với con bằng những câu dài. Tôi đã gặp nhiều trẻ trong phòng khám rơi vào hoàn cảnh tương tự, khiến cho sự phát triển ngôn ngữ vốn có khởi đầu rất tốt bị chậm lại.

❖ Tiếp tục tạo ra những âm thanh vui nhộn

Những âm vui nhộn giúp trẻ tập trung sự chú ý, thích thú lắng nghe các giọng nói và cho trẻ cơ hội được nghe những âm riêng biệt thay vì một chuỗi âm lời nói liên tục thay đổi. Các trò chơi của bé chính là mảnh đất lý tưởng để tạo ra các âm thanh vui nhộn:

✔ “Tí tách”, “lộp độp”, “ùm ụp” rất thích hợp khi chơi với nước.

✔ “Ầmm”, “brừm brừm” và “tu tu tu” đi kèm các trò chơi với ô tô, xe tải.

✔ “Be be”, “bò bò”, “meo meo” thích hợp khi chơi với các con thú đồ chơi.

❖ Nói chậm hơn, to hơn và giàu âm điệu

Đây vẫn là kiểu lời nói con bạn thấy dễ nghe và hấp dẫn nhất. Nó giúp trẻ duy trì sự tập trung vào giọng nói của bạn cũng như giúp trẻ rất nhiều trong việc phân loại âm nào đứng ở đâu trong từ nào.

❖ Lặp lại nhiều lần

Lặp lại là việc rất quan trọng và bạn hãy thường xuyên lặp lại các từ giống nhau trong những câu khác nhau và tình huống khác nhau. Điều này giúp trẻ hiểu nghĩa của các từ riêng lẻ một cách đầy đủ hơn, đồng thời cho trẻ cơ hội nghe các âm nhiều lần để có thể ghi nhớ một cách chính xác.

✔ Sử dụng cùng một từ trong nhiều cụm và câu ngắn khác nhau, ví dụ “Kia là con voi. Con voi rất to. Một con voi rất to”.

✔ Các trò chơi gọi tên vẫn rất hiệu quả và làm trẻ thích thú. Trẻ ở giai đoạn này thích những cụm lặp như “Mũi của gấu bông, tai của gấu bông, mắt của gấu bông. Mũi của Sally, tai của Sally, mắt của Sally”...

✔ Một vài hoạt động hằng ngày cũng thích hợp để lồng ghép các câu và cụm từ lặp đi lặp lại, ví dụ “Cởi quần nào, cởi giày nào, cởi tất nào” lúc đi ngủ và “Rửa tay nào, rửa mặt nào, rửa chân nào” lúc tắm.

❖ Sử dụng nhiều tên gọi

Con bạn vẫn đang trong quá trình tích lũy vốn từ vựng và cần được nghe tên gọi của các đồ vật rất nhiều lần. Vì vậy, hãy sử dụng các tên gọi thay vì các đại từ, ví dụ bạn nên nói “Chúng ta đặt sách lên bàn nhé”, thay vì “Chúng ta đặt nó ở đây nhé”.

Mọi người thường hỏi tôi có nên sử dụng ngôn ngữ của trẻ con như “tummy” thay cho “stomach” (bụng) và “horsie” thay cho “horse” (con ngựa) không. Câu trả lời chắc chắn là có. Những cách gọi này được sử dụng phổ biến trong ngôn ngữ cho trẻ nhỏ, thậm chí trong các bài đồng dao và bài thơ, vì chúng giúp trẻ dễ nhận diện các âm và cũng dễ nói. Ví dụ, thử so sánh từ “tummy” với “stomach” mà xem. Có phải “gee gee” dễ nói hơn “horse” không? Đừng lo lắng, các từ này sẽ không được dùng mãi mãi đâu. Con bạn sẽ sớm biết sử dụng các từ mà người lớn hay sử dụng thôi.

❖ Nhắc lại cho trẻ nghe những điều trẻ vừa nói

Như chúng ta đã biết, trẻ nhỏ thường không phát âm các từ theo cách của người lớn, phần lớn là bởi trẻ không thể nhớ được âm nào đứng ở đâu. Trẻ cần nghe đi nghe lại các từ cho đến khi có thể ghi nhớ và sử dụng chính xác. Việc nhắc lại cho trẻ nghe bằng cách phát âm đúng sẽ giúp trẻ rất nhiều ở giai đoạn này.

Tuy nhiên, một điều rất quan trọng bạn cần lưu ý là: Đừng làm cho trẻ cảm thấy bạn đang sửa lỗi phát âm của trẻ. Nguyên tắc vàng là luôn bắt đầu với từ “Đúng rồi”. Nếu trẻ nói “tuối”, bạn có thể nói “Đúng rồi, đó là quả chuối. Con muốn ăn chuối à?” Những câu có hai từ của trẻ có thể hơi khó hiểu một chút, vì thế điều tốt nhất bạn có thể làm là diễn đạt lại câu của bé cho đúng và nói cho bé nghe thật tự nhiên. Nếu trẻ nói “Bố xe”, bạn có thể nói “Đúng rồi, đó là xe của bố”. Cách nói này không tạo cho bé cảm giác bé vừa nói sai. Tôi và đồng nghiệp của mình đã gặp nhiều trẻ bị chỉnh mỗi lần nói sai. Dần dần, những trẻ đó không còn cố gắng giao tiếp nữa.

❖ Nhắc lại cho trẻ nghe những điều trẻ muốn nói

Một điều quan trọng vẫn cần duy trì là giúp trẻ thể hiện những điều trẻ muốn nói, ngay cả khi trẻ mới chỉ nói được một phần. Trẻ cần bạn cho trẻ thấy rằng bạn hiểu những gì trẻ đang cố gắng nói với bạn. Vì thế hãy luôn tập trung vào thông điệp của trẻ, thay vì tập trung vào cách trẻ thể hiện thông điệp đó. Ví dụ, bé có thể chỉ tay lên trời và nói “òaaaa”, cùng với nét mặt và cử chỉ để thể hiện rằng bé rất thích chiếc máy bay trên trời mà bé nhìn thấy. Bé muốn bạn chia sẻ sự phấn khích đó bằng nét mặt và lời nói đầy hứng thú “Đúng rồi, chiếc máy bay rất to”, để trẻ thấy rằng bạn cũng thấy đây là một sự kiện rất thú vị. Bạn càng tích cực phản hồi như một đối tác giao tiếp bao nhiêu, dù trẻ giao tiếp bằng cách nào đi chăng nữa, sự phát triển ngôn ngữ của trẻ sau này càng tốt bấy nhiêu.

❖ Giúp trẻ hiểu điều bạn muốn nói

Bạn cần phải giúp trẻ biết được chính xác bạn muốn nói điều gì bằng cách sử dụng cử chỉ điệu bộ và sử dụng ngôn ngữ phù hợp tại thời điểm bạn đang làm một việc nào đó. Ví dụ, hãy vừa làm vừa nói “Mẹ đang rót trà này, thêm sữa nào”.

MỘT SỐ ĐIỀU NÊN TRÁNH

❖ Không bao giờ bình luận về cách trẻ nói hoặc điều trẻ vừa nói

Tôi không biết giữa Umar và bố mẹ, ai cảm thấy khó chịu hơn. Umar là con đầu lòng mà bố mẹ bé đã mòn mỏi mong chờ không biết bao lâu. Bé sống trong gia đình nhiều thế hệ và là cục cưng trong mắt mọi người. Cứ mỗi khi bé nói gì, một người lớn lại thích thú kể lại với những người khác, ngay trước mặt bé. Điều này khiến bé rất lo lắng và dần dần bé không nói nữa. Khát khao được giao tiếp của bé lúc này xung đột với cảm giác thiếu tự tin. Ngay khi gia đình bé nhận ra vấn đề và chỉ thể hiện sự vui mừng về khả năng giao tiếp của bé khi bé không nghe thấy, Umar bắt đầu nói vui vẻ và liên tục trở lại.

❖ Tiếp tục tránh sử dụng ngôn ngữ tiêu cực

Quá trình khám phá của trẻ ở giai đoạn này vẫn bao gồm nhiều hoạt động nguy hiểm như cố trèo lên ống khói hay thử nghịch những đồ trang trí đắt tiền. Bạn cần phải bế bé ra chỗ khác, nhưng đồng thời cần phải tránh kèm theo những câu mà bản thân chúng ta cũng không muốn nghe như “Dừng lại”, “Đừng chạm vào nó” hay “Đặt cái đó xuống ngay”. Bạn muốn trẻ cảm thấy giọng nói của bạn là thứ mà trẻ muốn lắng nghe, không phải sao?

❖ Đặt câu hỏi

Nguyên tắc vàng là: Đừng bao giờ đặt câu hỏi cho trẻ nếu bạn không cần biết câu trả lời. Ví dụ những câu như “Kia là cái gì?” hay “Con bò kêu như thế nào?”. Nếu trẻ đã biết câu trả lời, bạn sẽ không bổ sung thêm bất kỳ điều gì vào vốn kiến thức của trẻ. Còn nếu trẻ không biết, bạn chỉ khiến trẻ cảm thấy khó chịu mà thôi.

Bố mẹ của Christopher lo lắng đưa con trai tới gặp tôi khi bé được hai tuổi rưỡi. Bé bắt đầu nói sớm, làm mọi người trong gia đình rất phấn khởi. Sau đó bé bị viêm tai liên tục trong năm hai tuổi. Có thể điều này đã ảnh hưởng đến thính lực của bé. Bé làm những việc mà trẻ có vấn đề với thính lực vẫn thường làm: Bắt đầu tập trung vào việc quan sát và cầm nắm, tham gia trò chuyện ít hơn, vì bé cảm thấy căng thẳng trong môi trường ồn ào khi ở cùng với anh chị của mình. Ngay khi bố mẹ bé nhận thấy con mình nói ít hơn, họ làm những việc mà hầu hết những phụ huynh lo lắng đều làm và bắt đầu cố gắng giúp bé nói bằng cách hỏi vô số các câu hỏi như “Đây là màu gì? Con bò kêu như thế nào? Đây là cái gì?”. Christopher biết rất rõ là bố mẹ đã biết câu trả lời và ngày càng cảm thấy áp lực. Kết quả là bé nói ngày càng ít và mọi thứ lúc này trở thành một vòng luẩn quẩn. Khi vòng luẩn quẩn này được phá vỡ, tốc độ phát triển ngôn ngữ của Christopher thực sự đáng kinh ngạc. Khi gặp lại lúc bé được năm tuổi, tôi đã rất vui khi biết rằng cậu bé đang đạt được những kết quả rất tốt ở trường.

Nếu bạn là một ông bố tham gia chương trình này, có thể bạn sẽ thấy điều này rất khó thực hiện. Theo kinh nghiệm của tôi, đây luôn là điều khó nhất đối với các ông bố. Tôi đã từng biết nhiều ông bố thực hiện các phần khác của chương trình rất tốt, nhưng không thể nào cưỡng lại được cám dỗ đặt câu hỏi để con mình nói ra các từ. Tin tôi đi, con bạn sẽ nhanh chóng nói được nếu bạn có thể ngừng đặt ra những câu hỏi.

Tôi biết điều này rất khó, nhưng hãy cố gắng đảm bảo rằng không một ai khác hỏi con bạn những câu hỏi như vậy. Điều này rất quan trọng. Một trong những nguyên tắc quan trọng của Chương trình Trẻ học nói là chương trình này hoàn toàn dựa trên ngôn ngữ đầu vào, chứ không đòi hỏi đầu ra ở bất kỳ thời điểm nào. Nếu chúng ta nói chuyện với trẻ đúng cách, trẻ sẽ tự phát triển khả năng nói của bản thân.

KHÔNG CHỈ NỬA TIẾNG MỖI NGÀY

✔ Nói chuyện với bé thật nhiều! Nói chuyện với bé về mọi thứ đang diễn ra.

✔ Cho bé cùng tham gia vào nhiều hoạt động khác nhau như đi thăm bạn bè, đi công viên hay đến cửa hàng.

✔ Chơi trò gọi tên các bộ phận trên cơ thể khi bạn tắm cho bé và gọi tên quần áo khi bạn mặc đồ cho bé.

✔ Nếu có thể, hãy nói chuyện với bé thật nhiều theo cách tương tự khi bạn thực hiện trong thời gian chơi nửa tiếng mỗi ngày.