3 - 4 tuổi

TỔNG QUAN

Đây quả thực là một giai đoạn tuyệt vời và nhìn chung là một giai đoạn tương đối dễ dàng hơn đối với người lớn xung quanh trẻ.

Bé có thể làm chủ các hoạt động trong cuộc sống hằng ngày, gần như tự lập trong việc ăn uống và mặc quần áo. Bé cũng chú ý nhiều hơn tới cảm xúc và nhu cầu của người khác và có thể đồng cảm với các trẻ khác cũng như với người lớn. Giờ bạn có thể trao đổi với bé tất cả những điều này – nói chuyện với bé thật sự rất thú vị.

Bạn sẽ thấy bé rất tình cảm và đáng tin và rất muốn làm bạn vui lòng. Bé cũng thích giúp bạn làm việc nhà hoặc làm vườn và sẽ cố gắng giữ gìn mọi thứ xung quanh bé thật gọn gàng.

Một dấu mốc quan trọng là giờ bé có thể vui vẻ sang nhà các trẻ khác chơi mà không cần bạn, có thể chơi ở nhà trẻ miễn là bé biết khi nào bạn sẽ đến đón bé.

Bé thích chơi cùng các trẻ khác và bạn sẽ thấy rằng khi trẻ có người chơi cùng, trẻ sẽ ít khi làm phiền bạn hơn so với trước đây. Trẻ cũng sẽ chơi các trò chơi lâu hơn nhiều, không còn tình trạng trò chơi vừa được bày ra đã bị trẻ ngó lơ chỉ sau vài phút.

3 – 3.5 TUỔI

SỰ PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ

Từ đầu giai đoạn này, trẻ hiểu được nhiều động từ, tính từ và giới từ, có thể tiếp thu các câu có ba từ quan trọng, ví dụ “Teddy ngồi trên chiếc ghế to nhất”.

Trẻ đã bắt đầu hiểu được nghĩa bóng của một số cụm từ và biết khá rõ người khác đã biết và chưa biết điều gì, điều đó giúp trẻ giao tiếp tốt với nhiều người khác nhau.

Khi được ba tuổi rưỡi, trẻ cũng hiểu được những từ ít được nghe thấy hơn, ví dụ “giao hàng” và “kinh khủng”, và có thể dõi theo những câu chứa bốn từ quan trọng – ví dụ “Cốc màu vàng của em bé ở trong bếp”. Trẻ bắt đầu hiểu và thích những cụm từ so sánh như “mưa như trút”, “chậm như rùa”, thậm chí cả những cụm ẩn dụ “dầm mưa dãi nắng” nếu trẻ đã từng nghe.

Tuy nhiên, những gì trẻ hiểu vẫn chủ yếu mang nghĩa đen. Một người bạn kể với tôi rằng một lần cô ấy đưa cậu con trai Charles tới thăm bà cố, bà ra mở cửa và nói: “Bà đang đánh vật với chiếc chăn bông”. Nghe thấy vậy, Charles liền cười to và nói, “Bà không thể đánh nhau với chiếc chăn bông được!”. Bé cười khúc khích về chuyện đó cho tới ngày hôm sau.

Bạn cũng sẽ thấy niềm đam mê và nhận thức của trẻ về ngôn từ khiến bạn không thể thay đổi lời bài hát hoặc câu chuyện được nữa. Nếu bạn thay đổi, trẻ sẽ phản đối mạnh mẽ.

Trẻ không phải lúc nào cũng tập trung lắng nghe câu trả lời cho những câu hỏi của chính mình. Điều trẻ quan tâm là những câu trả lời này khớp với tư duy của trẻ như thế nào. Ví dụ, bạn có thể đang giải thích chi tiết về quá trình củ hoa phát triển thành hoa như thế nào thì nhận được phản hồi từ trẻ “Có rất nhiều hoa trong công viên”.

Đầu giai đoạn này, khả năng nói của trẻ bao gồm các câu có ba từ quan trọng, thậm chí là nhiều hơn như “Mẹ đi làm bằng ô tô”. Trẻ có thể dùng lời nói để trêu đùa người khác vì khám phá ra rằng nói đùa sẽ làm mọi người cười và bé sẽ làm thế thường xuyên cho dù không phải lúc nào bé cũng hiểu nghĩa của chúng.

Trẻ cũng sẽ nối các câu với nhau bằng các từ “và” hoặc “vì”, ví dụ “Con đi chợ và mua bóng bay” hay “Con làm rơi vì nó nóng quá”. Đồng thời, trẻ cũng bắt đầu sử dụng một dấu hiệu ngữ pháp như thêm “s” vào cuối danh từ để tạo ra số nhiều, các dạng đúng của động từ thì quá khứ và hiện tại như “went” và “go”^(*).

Khi được ba tuổi rưỡi, trẻ bắt đầu sử dụng nhiều câu phức hơn, kèm theo đó nhiều dấu hiệu ngữ pháp cũng được sử dụng chính xác hơn, bao gồm các dạng của động từ ở thì quá khứ như “cried” và thì hiện tại tiếp diễn như “going” và thêm nhiều các dạng số nhiều của danh từ, cả theo quy tắc và không theo quy tắc, như “babies” và “women”^(*).

Các đại từ nhân xưng “con”, “bạn”, “chúng ta”, “cô ấy” và “họ” cũng được sử dụng chính xác hơn và trẻ cũng sử dụng đúng trật tự các từ trong câu hỏi. Ví dụ, trước đó trẻ có thể nói “Đang làm gì mẹ?”, thời điểm này trẻ có thể nói chính xác “Mẹ đang làm gì?”. Trẻ cũng sử dụng đa dạng các yếu tố phủ định trong câu hơn như “không thể” hay “sẽ không”, và trẻ cũng nối nhiều câu hơn, dùng các từ nối như “nhưng”, “nếu”, “sau đó”. Ví dụ, “Con muốn ăn cái đó, nhưng nóng quá”, “Mình sẽ đi chơi nếu trời tạnh mưa” hay “Con sẽ chơi xích đu trước, sau đó mới chơi cầu trượt”.

Những sự phát triển này cho phép trẻ sử dụng ngôn ngữ tự do để diễn đạt điều muốn nói một cách rõ ràng và tương đối chi tiết. Ví dụ, trẻ sẽ không gặp khó khăn khi hỏi xin “chiếc bánh to phủ sô-cô-la phía trên”.

Đôi khi, trẻ cũng phản hồi cuộc hội thoại của người khác. Có lần đi siêu thị, tôi thấy một cậu bé chăm chú lắng nghe hai người mua hàng đang nói chuyện về một con chó. Khi bé đi ngang qua họ, bé nói “Cháu cũng có một bạn chó. Bạn ấy tên là Rusty”.

Từ đầu giai đoạn này, ngôn ngữ thực sự đã trở thành công cụ của tư duy, cho phép trẻ giải quyết vấn đề và lập kế hoạch. Trẻ cũng trở thành một chủ thể giao tiếp thành thục: bắt đầu hội thoại, duy trì hội thoại và xử lý những vấn đề chưa rõ, hiểu nhầm trong giao tiếp. Tầm ba tuổi rưỡi, trẻ đã có thêm những chiến lược để bắt đầu hội thoại, với những câu hỏi mở đầu như “Mẹ biết không?”. Khả năng giao tiếp với người lạ và các trẻ đồng trang lứa cũng được cải thiện nhờ vốn hiểu biết về những điều người khác đã biết và chưa biết ngày càng tăng lên, cũng như các cách làm cho người nghe hiểu. Trẻ nhận thức rất tốt các quy tắc giao tiếp, ví dụ trẻ biết được mình nhận được một câu hỏi hay lời đề nghị làm rõ điều vừa nói.

Khi chơi với ai đó, đôi lúc trẻ bắt đầu luân phiên nói chuyện với bản thân mình rồi quay sang nói với đối tác, ví dụ trẻ có thể nói “Tớ đặt cái này ở đây”, rồi quay sang đối tác và nói “và cậu đặt cái đó ở kia”.

Trẻ có thể tham gia các cuộc hội thoại giả vờ, chuyển đổi giữa các giọng nói khác nhau và cách nói khác nhau cho từng người, chẳng hạn giọng trầm, cục cằn cho người khổng lồ và giọng cao lảnh lót cho một em bé.

SỰ PHÁT TRIỂN CHUNG

Như thường lệ, ngôn ngữ không phải là mảng duy nhất có những bước tiến và phát triển mạnh mẽ.

Con bạn ở độ tuổi này thích các hoạt động năng động ngoài trời và ngày càng chơi thành thạo. Trẻ có thể đá quả bóng to và ném một quả bóng nhỏ ra xa hơn một mét. Trẻ có thể nhảy lò cò, nhảy từ bậc cầu thang thứ hai xuống đất và chạy lon ton, không cần dừng lại khi chạy qua các góc cua rộng. Trẻ cũng có thể chạy khi đang đẩy hoặc kéo đồ chơi cùng mình.

Khả năng kiểm soát đôi tay và sự phối hợp tay - mắt ngày càng tiến bộ có thể thấy rõ thông qua những kỹ năng trẻ mới có được. Khi trẻ được ba tuổi rưỡi, trẻ có thể dùng kéo cắt dọc theo một đường kẻ khá thẳng và gấp giấy cắt thành hình kim cương đôi. Trẻ có thể bắt chước viết các chữ cái V, H và T.

Trẻ cũng trở nên tự lập hơn trong việc chăm sóc bản thân và có thể ăn bằng dao và dĩa, rửa và lau khô bàn tay, cánh tay và mặt.

Trẻ muốn được người lớn công nhận và sẽ cố gắng tuân theo các nguyên tắc trong nhà, thể hiện qua những việc như giúp dọn dẹp đồ chơi và chia sẻ đồ chơi với người khác.

KHẢ NĂNG CHÚ Ý

Khả năng chú ý của trẻ có bước phát triển quan trọng khi trẻ bắt đầu hoặc sắp sửa bước sang giai đoạn này. Lần đầu tiên trẻ có thể tự mình chuyển đổi trọng tâm chú ý từ việc trẻ đang làm sang một người nào đó đang nói¹. Trẻ không còn cần người lớn ra tín hiệu cho mình bằng cách gọi tên nữa, thay vào đó trẻ sẽ nhận thấy có người đang nói và chuyển đổi trọng tâm chú ý ra khỏi việc đang làm để có thể lắng nghe. Sự chuyển đổi này không diễn ra nhanh: Trẻ thường mất một khoảng thời gian để tiếp nhận thực tế rằng một người nào đó đang nói và từ đó dừng việc đang làm lại để lắng nghe. Trẻ càng tập trung vào những gì đang làm, trẻ sẽ càng mất nhiều thời gian để chuyển đổi trọng tâm chú ý và càng nhanh chóng quay trở lại việc đang làm.

KHẢ NĂNG LẮNG NGHE

Nếu bạn đã và đang làm theo những chỉ dẫn của Chương trình Trẻ học nói, lúc này chắc chắn con bạn sẽ không gặp khó khăn nào trong việc lựa chọn những âm thanh bé muốn lắng nghe và duy trì thời gian lắng nghe tùy theo ý muốn. Ngay cả khi bé đang gặp vấn đề về thính lực, chương trình này sẽ giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực bằng cách cho trẻ lắng nghe trong môi trường yên tĩnh và lắng nghe những lời nói dễ nghe và lôi cuốn trẻ nhất.

3.5 – 4 TUỔI

SỰ PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ

Điều tuyệt vời là đến cuối giai đoạn này, nhìn chung con bạn đã làm chủ ngôn ngữ. Chỉ trong vòng bốn năm ngắn ngủi, trẻ có thể hiểu và sử dụng vốn từ vựng lên đến hàng nghìn từ và tất cả các kiểu câu cơ bản trong ngôn ngữ. Giống như người lớn, vốn từ của trẻ cũng sẽ tiếp tục tăng lên trong quá trình trải nghiệm cuộc sống và trẻ sẽ tìm ra nhiều cách ghép câu tinh tế hơn. Giờ đây, trẻ đã trở thành một người có thể giao tiếp hoàn toàn bằng lời nói.

Khả năng hiểu lời nói của trẻ ở giai đoạn này đặc biệt mở rộng. Khi được bốn tuổi, trẻ biết được ý nghĩa của hàng nghìn từ, bao gồm tất cả các từ loại cơ bản như danh từ, động từ, tính từ và giới từ. Trẻ hiểu được những từ không được nghe thấy thường xuyên như “chất lỏng”, “khu rừng”, “đại bàng”, “hồ dán” và “áo len”². Thậm chí quan trọng hơn, trẻ lúc này có thể dõi theo các câu chứa đến sáu từ quan trọng, ví dụ “Chúng mình hãy đặt cả hai bạn gấu bông to dưới cái giá dài” hay “Những viên gạch lớn ở trong hộp đỏ đằng sau cánh cửa”. Nghĩa là, hầu như có rất ít lời nói hằng ngày mà trẻ không tiếp thu được, nhờ đó trẻ sẽ luôn có thể lắng nghe và học được ý nghĩa của các từ và cấu trúc ngữ pháp mới, chứ không chỉ những lúc được nói chuyện trực tiếp.

Sự tiến bộ trong khả năng hiểu có thể thấy thông qua năng lực sử dụng lời nói của trẻ. Khi được bốn tuổi, từ vựng dùng cho giao tiếp của trẻ vào khoảng 5000 từ. Trẻ cũng đã học được khả năng sử dụng tất cả những cấu trúc ngữ pháp cơ bản của ngôn ngữ (cho dù thỉnh thoảng trẻ vẫn mắc lỗi). Tất cả những việc còn lại trong tương lai là học thêm từ vựng mới, một việc mà người lớn vẫn đang làm suốt cuộc đời, và tiến tới sử dụng các cấu trúc ngữ pháp theo những cách phức tạp hơn.

Trẻ dùng nhiều dấu hiệu ngữ pháp chính xác hơn, ví dụ dạng phủ định ở thì quá khứ trong tiếng Anh như “I didn’t do it” (Cháu không làm) và dạng sở hữu như “Áo khoác của gấu bông”.

Mức độ trẻ sử dụng ngôn ngữ để lên kế hoạch và giải quyết vấn đề được thể hiện qua việc trẻ sử dụng những câu như “Con nghĩ chúng ta nên cho em Tommy đi cùng” và “Con muốn ra ngoài chơi, nhưng trời sắp mưa”.

Nhìn chung, lời nói của trẻ lúc này dễ hiểu, cho dù vẫn còn những chỗ chưa hoàn thiện. Trẻ vẫn có xu hướng thay thế một âm khó bằng một âm dễ hơn, ví dụ “tơi” thay vì “chơi”, hoặc đơn giản hóa cụm các phụ âm đứng cạnh nhau, ví dụ “scribble” (nguệch ngoạc) thành “sibble”. Trẻ sẽ cần thêm hai năm nữa, thậm chí là nhiều hơn, mới có thể phát âm đúng tất cả những âm này. Có những bé không thể phát âm đúng âm /r/ và /th/ cho tới khi được bảy tuổi.

Con bạn ở tuổi này dường như đang rất thích thú với khả năng ngôn ngữ mới hình thành và thực sự nói rất nhiều. Trẻ có thể nói rành rọt về các sự kiện vừa xảy ra hoặc các kế hoạch tương lai, có thể kể các câu chuyện dài, các chi tiết thực tế và tưởng tượng đan xen lẫn lộn cho thấy trẻ vẫn đang gặp khó khăn trong việc phân biệt hai khái niệm này. Trẻ có thể nghĩ ra những lý do hay lập luận để tự thuyết phục bản thân tin vào điều mình nói. Ví dụ, trẻ có thể quả quyết với bạn rằng một người khổng lồ đã trèo từ trên ống khói xuống và làm đổ cốc nước hoa quả của mình.

Trẻ cũng có thể cung cấp những thông tin cá nhân, ví dụ tên đầy đủ và địa chỉ nhà.

Khả năng đặt câu hỏi lúc này đang ở giai đoạn phát triển cao nhất. Câu hỏi của trẻ lúc này khác với những câu hỏi ở giai đoạn trước, nghĩa là thay vì gắn với những nội dung nguyên nhân - kết quả đơn thuần như trong câu hỏi “Tại sao nó lại ướt?”, nhiều câu hỏi lúc này liên quan đến mong muốn được hiểu rõ hơn về thế giới tự nhiên và xã hội. Trẻ sẽ thường hỏi những câu như “Tại sao cô kia lại đưa…?” hay “Con chim bay như thế nào?”.

Con bạn lúc này là một chủ thể giao tiếp thuần thục, nhờ nhận thức về xã hội của trẻ ngày càng gia tăng. Trẻ đã thành thạo bắt đầu cuộc hội thoại bằng cách gọi tên ai đó hay nói những cụm như “Con nói mẹ nghe nhé” và kết thúc hội thoại bằng cách chuyển chủ đề hoặc bắt đầu một hoạt động khác. Trẻ có thể nhận ra ngay lập tức khi nào đối tác giao tiếp cảm thấy khó hiểu và nhanh chóng nhắc lại hay diễn đạt lại những từ hay câu chưa rõ trước khi được yêu cầu. Khả năng định lượng thời gian dành cho các lượt giao tiếp của trẻ lúc này tương đương với người lớn. Ví dụ, trẻ có thể chọn thời điểm phù hợp để tham gia cuộc hội thoại của người khác bằng cách đợi đến khi một quãng nghỉ xuất hiện và tiếp tục duy trì chủ đề đang được nói đến. Trẻ sẽ tiếp tục duy trì các lượt lời trong thời gian lâu hơn cho một cuộc hội thoại và có thể gật đầu hoặc nói “vâng” để ghi nhận điều người khác vừa nói. Nhận thức xã hội của trẻ ngày càng tiến bộ còn cho phép trẻ điều chỉnh ngôn ngữ phù hợp với những đối tác giao tiếp khác nhau. Ví dụ, trẻ sẽ nói rất đơn giản với một em bé và lịch sự với người có quyền lực cao hơn như người quản trò, cẩn thận sử dụng những từ như “chào buổi sáng”, “làm ơn” và “cảm ơn” – những cụm mà đôi khi trẻ quên sử dụng ở nhà hay với bạn cùng chơi.

Trẻ ngày càng biết nhiều hơn những điều mà đối tác giao tiếp đã biết, nhưng nền tảng ấy vẫn chưa hoàn chỉnh. Ví dụ, trẻ vẫn có thể quên rằng cô giáo ở trường mẫu giáo không biết trẻ đã đi biển vào cuối tuần, do đó trẻ cứ nói “những con sóng ngày càng to thật to” khiến cô giáo ngỡ ngàng không hiểu.

Trẻ có thể sử dụng ngôn ngữ theo nhiều cách khác nhau với nhiều mục đích khác nhau khi giao tiếp với người lớn và các trẻ khác. Ví dụ, trẻ có thể thỏa thuận - ví dụ nói với một trẻ khác “Cậu chơi cầu trượt trước, còn tớ chơi xích đu trước”, hay thương lượng rằng “Nếu cậu để tớ chọn xây cái gì, tớ sẽ cho cậu tất cả những viên gạch này”. Trẻ cũng sẽ dùng lời nói để đe dọa bằng những câu như “Tớ sẽ mang hết đồ chơi đi nếu cậu không để tớ chơi lượt của tớ”, hay dùng ngôn ngữ để đặt ra các quy tắc chơi, như trong câu “Cậu đặt cái này vào ô hình vuông này trước”. Trẻ thậm chí còn dùng ngôn ngữ như một phương tiện để tự bảo vệ bản thân, ví dụ “Chắc là em Johnny rồi. Con chơi bên ngoài mà”. Trẻ cũng sẽ đánh giá hành động của mình bằng lời nói. Trẻ có thể tự phê bình bản thân “Ngốc quá” hay có thể tự chúc mừng bản thân như “Hôm nay mình vẽ đẹp quá”.

Trẻ lúc này đặc biệt thích chơi với ngôn ngữ. Trẻ thích thú những câu nói đùa như “Sao con ngựa đá lại khóc? Vì con ngựa đá con ngựa đá”. Mặc dù trẻ chưa hiểu ý nghĩa của nó nhưng vì trẻ biết nó khiến mọi người cười nên trẻ sẽ nói thường xuyên. Trẻ thích chơi chữ như hát nghêu ngao “Mưa rơi, mưa to, ông ngáy khò khò” khi hai tay vung vẩy tới tấp dưới vòi nước tắm. Lối nói lái, ví dụ “mưa như trút” thành “mút như trưa”, khiến trẻ cảm thấy buồn cười và thích thú.

SỰ PHÁT TRIỂN CHUNG

Con bạn lúc này đang ngày càng thành thạo khi chơi các hoạt động ngoài trời mà bé yêu thích. Bé có thể chạy tới đá một quả bóng theo hướng tùy ý, bắt một quả bóng nẩy lên về phía mình và có thể bắt đầu sử dụng một chiếc vợt to để đập bóng. Trẻ có thể chạy bằng cách nhón chân và vừa chạy vừa rẽ vào các góc cua gấp. Trẻ thích trèo cây hoặc trèo thang, có thể nhảy lò cò bằng một chân, nhảy bật hai chân và cúi người nhặt các vật nhỏ trên sàn nhà. Trẻ có thể nhảy khi đang đứng hoặc chạy và thậm chí có thể thực hiện động tác nhào lộn. Lúc này, trẻ có thể đi xe đạp thành thạo, kiểm soát tốc độ di chuyển một cách khéo léo.

Giai đoạn này, trẻ cầm bút chì giống như người lớn và nhận ra rằng tay còn lại có thể dùng để giữ giấy chắc chắn. Trẻ vẽ người có đầu, chân, cánh tay, mắt và thân người và có thể vẽ một ngôi nhà đơn giản. Trẻ có thể bắt chước vẽ đường thẳng, gấp giấy thành sáu phần, vò nhàu tờ giấy và có thể dựng một tòa tháp với mười viên gạch. Trẻ có thể đếm vẹt từ một đến mười (mặc dù khả năng hiểu của bé mới chỉ dừng ở mức độ từ một đến ba).

Trẻ có thể thực hiện nhiều hoạt động thường ngày hơn. Trẻ lúc này hầu như hoàn toàn tự lập trong việc cởi và mặc quần áo, chỉ cần sự giúp đỡ của người lớn cho việc cài khóa. Trẻ có thể dùng dao phết mứt và tự đánh răng. Trẻ thích làm những việc lặt vặt như bỏ thư vào thùng thư.

Khi được bốn tuổi, trẻ thường tràn đầy năng lượng, hiếu động và rất khó ngồi yên một chỗ. Trẻ thường trở nên rất bướng bỉnh và hành vi đôi lúc vượt khỏi giới hạn. Trẻ có thể trở nên khó bảo và nói những câu như “Con không thích mẹ và con không làm theo ý mẹ đâu”. Tuy nhiên, đôi lúc trẻ có thể hợp tác chứ không cố làm theo ý mình.

Trẻ lúc này trở nên khá thích thể hiện và làm chủ sân khấu bằng những hành vi bắt chước, trêu đùa.

KHẢ NĂNG CHÚ Ý

Khả năng chú ý của trẻ vẫn mang tính đơn kênh. Trẻ không thể lắng nghe một người đang nói về việc không liên quan tới việc trẻ đang làm cho đến tận cuối giai đoạn này hoặc thậm chí lâu hơn. (Bước phát triển này rất cần thiết khi trẻ đi học vì khi đó trẻ phải vừa lắng nghe và làm theo hướng dẫn trong khi thực hiện các hoạt động).

Trẻ vẫn cần được báo trước khi sắp phải thay đổi hoạt động và cần nhiều thời gian để chuyển đổi sự tập trung chú ý. Tốt hơn hết, bạn nên đưa ra yêu cầu trước thời điểm trẻ phải thực hiện. Những đề nghị như “Rửa tay của con trước khi ăn nhé” tốt nhất nên được đưa ra ngay trước khi trẻ cần phải rửa tay.

KHẢ NĂNG LẮNG NGHE

Khả năng lắng nghe của trẻ không có nhiều thay đổi so với giai đoạn trước.

CHƠI CÙNG TRẺ

Giai đoạn này, hoạt động chơi của trẻ rất tuyệt vời và phát triển mạnh mẽ theo nhiều cách khác nhau. Thay đổi lớn nhất là việc hoạt động chơi ngày càng trở thành một hoạt động xã hội mang tính hợp tác. Trẻ ngày càng hứng thú hơn khi chơi với bạn cùng lứa tuổi, mặc dù đôi lúc trẻ vẫn chơi một mình bên cạnh các bạn. Các kỹ năng ngôn ngữ mới học được cho phép trẻ thảo luận và thống nhất các kế hoạch và nguyên tắc chơi, từ đó trẻ có thể dần học được cách hợp tác với người khác. Trẻ cũng dần học được các kỹ năng quan trọng trong cuộc sống, bao gồm cách giao tiếp theo lượt, tự giải thích, lắng nghe người khác, thương lượng và hiểu được quan điểm của người khác.

Sự khác biệt cá nhân giữa các trẻ đối với các hoạt động chơi ưa thích cũng bắt đầu phát triển mạnh tại giai đoạn này, một tiền đề để người lớn lựa chọn các hoạt động giải trí. Niềm đam mê với nghệ thuật, âm nhạc hay khoa học cũng bắt đầu hình thành ở giai đoạn này và có thể kéo dài suốt cuộc đời.

Một sự phát triển quan trọng khác của giai đoạn này là hoạt động chơi sáng tạo bắt đầu phát huy được vị thế. Lý do là bởi lúc này có nền tảng kiến thức tốt về đặc tính của đồ chơi hiện có, cùng với các kỹ năng ngôn ngữ phát triển giúp trẻ nghĩ về đồ chơi đầy tính tưởng tượng và sáng tạo.

BA TUỔI TỚI BA TUỔI RƯỠI

❖ Chơi khám phá

Trẻ vẫn rất yêu thích các hoạt động vui chơi vận động ngoài trời. Trẻ thích đạp xe ba bánh và chạy, nhảy và đá bóng.

Chơi với nước và cát vẫn là đam mê của trẻ và đôi lúc trẻ thích đổ cát/nước từ hộp chứa này sang hộp chứa khác. Tuy nhiên, cát/nước lúc này thường xuyên được sử dụng đa dạng hơn khi chơi với các phương tiện giao thông hay các nhân vật đồ chơi. Con bạn sẽ tiếp tục học được nhiều về kích cỡ, khối lượng, chất liệu và thể tích từ những loại đồ chơi và vật liệu này.

Trẻ bắt đầu thích nhiều loại đồ chơi tạo hình khác nhau, ví dụ đất nặn, và sẽ sử dụng chúng một cách sáng tạo để tạo ra các đồ vật cho hoạt động chơi của mình, ví dụ đồ ăn cho tiệc trà của búp bê hay các hình khối có cấu trúc giống như các ngôi nhà cho động vật ở nông trại. Trẻ cũng bắt đầu thử nghiệm với những vật liệu tạo hình này, ví dụ trẻ sẽ khám phá ra rằng dùng các vật khác nhau ép lên đất nặn sẽ tạo ra những họa tiết khác nhau.

Trẻ lúc này cũng thích sử dụng những vật liệu “linh tinh” một cách sáng tạo, ví dụ dùng các hộp giấy và lõi cuộn giấy dựng nên những công trình tuyệt vời cả khi chơi ngoài trời và trong nhà³.

Trẻ lúc này thích được tham gia vào các hoạt động thực sự như làm vườn và nấu ăn. Trẻ vô cùng thích làm bánh, làm thạch hay ngắm bông hoa do chính mình trồng. Trẻ cũng sẽ cực kỳ hưng phấn khi được nhìn thấy con tằm hoặc kén của sâu bướm và quá trình chuyển hóa từ nòng nọc thành ếch.

❖ Chơi tưởng tượng

Nếu trẻ có nhiều cơ hội chơi, hoạt động chơi giả vờ lúc này sẽ phát triển thành hoạt động chơi mang tính xã hội với sự tham gia của những trẻ khác trong các vai trò khác nhau: Ví dụ người bán hàng và các vị khách lần lượt mua hàng⁴. Ban đầu, kiểu chơi này diễn ra trong thời gian ngắn vì trẻ vẫn còn nhiều điều phải học về cách thức tổ chức và duy trì những hoạt động như vậy. Tính hợp tác lúc này bước vào giai đoạn phát triển đầu tiên. Những hoạt động chơi kiểu này vẫn chưa có nhiều bước, quy trình – những điều này sau này mới xuất hiện.

Khi không có trẻ khác chơi cùng, giống như trước đây, trẻ sẽ tái hiện những trải nghiệm mà trẻ đã có, ví dụ đi gặp bác sĩ, và vẫn sẽ muốn người lớn tham gia chơi cùng. Trẻ lúc này còn có thể tái hiện những tình huống trong truyện hoặc chương trình tivi, ví dụ giả vờ làm một đoàn tàu đang chạy hoặc một con quái thú. Trẻ vẫn rất thích những phụ kiện thật kèm theo như túi mua hàng, tiền đồ chơi và hộp đựng tiền.

Hoạt động chơi giả vờ với đường giao thông, gara, nông trại và vườn thú cũng trở nên sinh động hơn và thường có một vài trẻ khác cùng tham gia. Ví dụ, một trẻ đóng vai người nông dân lái máy kéo, trong khi một trẻ khác sẽ đưa gia súc ra cánh đồng.

Trẻ ở độ tuổi này bắt đầu thích chơi những trò mang tính cạnh tranh như đoán tranh hay lật lá bài tranh. Chơi bowling và những trò chơi mang tính đồng đội như “Chơi chuyền hàng” cũng được trẻ yêu thích và trẻ rất muốn học các quy tắc chơi (và khẳng định luật chơi nếu thấy cần thiết).

BA TUỔI RƯỠI TỚI BỐN TUỔI

❖ Chơi khám phá

Niềm vui thích của trẻ dành cho các hoạt động ngoài trời vẫn tiếp tục gia tăng mạnh mẽ. Khi đạt ngưỡng bốn tuổi, trẻ thích thách thức giới hạn của bản thân, ví dụ cố gắng nhảy càng cao và xa càng tốt hay làm những việc táo bạo như vừa đứng vừa đạp xe ba bánh.

Khả năng xử lý các chất liệu sáng tạo lúc này tiến bộ hơn rất nhiều so với giai đoạn trước. Trẻ rất thích vẽ và tô màu và lúc này thích sử dụng nhiều kĩ thuật khác nhau: Ví dụ dùng các lát khoai tây và những chất liệu khác in lên mặt giấy, lấy giấy đè lên một bề mặt và tô bằng bút chì, cắt và dán.

Trẻ sẽ sử dụng những thứ “tưởng như bỏ đi” như hộp sữa chua, nắp chai, lõi giấy và hộp giấy để tạo nên những kiến trúc rất đẹp như trạm xe chữa cháy hay lâu đài. Trẻ tiếp tục dành cho hoạt động làm vườn và nấu ăn sự hứng thú đặc biệt.

Trẻ lúc này thích nâng cao độ khó của các trò xếp hình và sử dụng những đồ chơi mô phỏng hoạt động xây dựng, ví dụ gạch đồ chơi, để tạo nên những cấu trúc đa dạng và tinh tế hơn. Trẻ cũng thích sử dụng các đồ chơi nhỏ để tạo nên các bộ phận cho một chỉnh thể lớn hơn, ví dụ xây các tòa nhà cho sân bay.

Hoạt động chơi với các vật liệu xây dựng mô phỏng như gạch cũng mang tính hợp tác hơn. Trẻ lúc này cũng có thể đưa ra những kế hoạch rõ ràng, chi tiết, ví dụ để xây một con đường, và có vài trẻ cùng nhau phối hợp thực hiện. Tất nhiên, không phải lúc nào bọn trẻ cũng có thể hợp tác với nhau một cách hòa thuận và thống nhất, và tranh cãi là điều vẫn thường xảy ra. Trẻ ở độ tuổi này thường xuyên luân phiên giữa hai trạng thái hợp tác và bất đồng, dù người chơi là bạn cùng lứa hay người lớn. Tuy nhiên, trẻ bắt đầu cho thấy sự nhạy cảm của mình trước thái độ của người khác, đặc biệt khi anh chị em ruột và bạn bè cùng chơi tỏ ra không thoải mái.

Các trò chơi hợp tác lúc này trở nên rất phổ biến, ví dụ trẻ có thể chơi trò “Rồng rắn lên mây” và “O’Grady nói” hay chơi bài đơn giản hoặc chơi board game^(*).

Những đồ vật như hộp đựng và các hình khối lớn cũng được trẻ sử dụng nhiều trong hoạt động chơi của mình và có thể được biến đổi thành cửa hàng, máy bay hay bất kỳ thứ gì cần thiết cho một hoạt động chơi cụ thể.

Niềm đam mê với thiên nhiên của trẻ từ giai đoạn trước vẫn không hề suy giảm. Trẻ ở giai đoạn này sẽ rất thích thú khi thấy hạt đậu nảy mầm, ngắm hoa nở, quan sát bướm và nòng nọc. Trẻ thích quan sát chim ăn từ bàn ăn hoặc từ ống thức ăn và đặc biệt thích thú sâu bướm và nhện.

❖ Chơi tưởng tượng

Các hoạt động chơi giả vờ theo nhóm thực sự phát triển ở giai đoạn này. Trẻ sẽ có nhiều bước tiến trong kỹ năng giao tiếp xã hội và bắt đầu tham gia các hoạt động lâu hơn với những kết quả rõ ràng sau mỗi hoạt động chơi. Đó có thể là những hoạt động mà trẻ đã trải qua, ví dụ đi cắt tóc hay đi khám bác sĩ, nhưng lúc này cũng có thể là những hoạt động từ sách hoặc một chương trình tivi. Những chủ đề tưởng tượng cũng bắt đầu xuất hiện như các câu chuyện về con rồng hay ác quỷ. Hoặc trẻ có thể cùng nhau quyết định tạo ra một đám cháy giả vờ, tiến hành cứu mọi người trong nhà và dập lửa. Hoạt động chơi giả vờ mở rộng như thế này đôi lúc có thể có thêm các yếu tố giả tưởng, ví dụ một xe chữa cháy từ trên trời bay xuống cứu mọi người. Kiểu chơi này có thể được hỗ trợ tốt hơn khi có trang phục hóa trang và trẻ sẽ cảm thấy thú vị khi diễn, từ đó thay đổi giọng điệu và động tác để hóa thân vào nhân vật phù hợp.

Các ngôi nhà mô hình thực sự có chỗ đứng quan trọng trong hoạt động chơi của trẻ và có thể được sử dụng cho mọi hoạt động chơi liên quan đến việc nhà, cho phép trẻ đóng nhiều vai khác nhau.

Búp bê cũng thường xuyên xuất hiện trong hoạt động chơi tưởng tượng, ví dụ có thể biến thành hành khách trên một chuyến tàu gặp nạn và được đưa vào bệnh viện. Chuỗi hoạt động chơi lúc này có thể kéo dài.

TIVI VÀ VIDEO

Tivi và video giờ đã có chỗ đứng trong thế giới của trẻ vì lúc này trẻ có đủ vốn ngôn ngữ để dõi theo những gì được nói trong video. Tivi và video ở giai đoạn này có thể là một nguồn cung cấp thông tin rất tốt cho trẻ, cùng với cơ hội học tập và giải trí đồng thời góp phần giúp trẻ phát triển trí tưởng tượng. Giống như với sách và hoạt động chơi, trẻ lúc này cho thấy sở thích cá nhân một cách rõ ràng hơn, nhưng một số chương trình nhất định vẫn có sức hút với trẻ.

Trẻ sẽ thích các câu chuyện, đặc biệt là những câu chuyện về những nhân vật quen thuộc xuất hiện trong các chương trình dài kỳ, làm theo các cảnh trong đó, đặc biệt là khi trẻ có thể dự đoán được điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Các sự kiện không có thật cũng được trẻ yêu thích, nhưng bạn cần lưu ý rằng trẻ vẫn chưa thể phân biệt được giữa thực tế và tưởng tượng một cách dễ dàng, vì thế có thể trẻ vẫn cần bạn hỗ trợ. Việc sử dụng từ “giả vờ” giúp trẻ rất nhiều ở thời điểm này. Hãy nhớ rằng trẻ vẫn chủ yếu hiểu theo nghĩa đen, do đó có thể rơi vào trạng thái nhầm lẫn khi nghe những câu mang nghĩa bóng như “Chân của gã khổng lồ to như thân cây”.

Các bài hát, bài thơ và âm nhạc vẫn sẽ được trẻ vô cùng yêu thích, và trẻ thậm chí còn thích những câu chuyện đùa, điệu bộ hài hước nhiều hơn cả trước đây.

Trẻ ở giai đoạn này thể hiện sự quan tâm đặc biệt đối với thế giới tự nhiên và đây chính là thời điểm thực sự để tivi và video phát huy tác dụng. Chúng cho phép trẻ có nhiều trải nghiệm tuyệt vời vốn khó có thể tận mắt nhìn thấy trong cuộc sống hằng ngày hay thông qua các phương tiện khác. Trẻ có thể chứng kiến những điều kỳ diệu của thiên nhiên: Ví dụ cảnh hoa nở được quay nhanh hay quá trình chuyển hóa từ con nhộng sang bướm. Trẻ cũng có thể nhìn thấy động vật trong môi trường sống tự nhiên của chúng trải rộng trên khắp thế giới. (Hãy luôn xem cùng trẻ và sẵn sàng trả lời nhiều câu hỏi của trẻ).

Mặc dù các chương trình tivi có thể mang lại nhiều điều giá trị ở giai đoạn này, bạn vẫn cần hạn chế thời gian xem tivi và video của trẻ: Tối đa một tiếng mỗi ngày. Sức hấp dẫn mạnh mẽ của tivi có thể khiến trẻ tập trung xem trong thời gian dài, nhưng hãy nhớ rằng tivi không biết trả lời câu hỏi, giải thích ý nghĩa của từ ngữ hay nói cho con bạn biết đâu là thật và đâu là tưởng tượng.

TỔNG KẾT

Đối với sự phát triển ngôn ngữ, khi được bốn tuổi, con bạn có thể:

✔ Diễn đạt dễ hiểu, kể cả với những người không thân thuộc với trẻ.

✔ Kể lại liền mạch các sự kiện vừa trải qua.

✔ Cung cấp thông tin về địa chỉ và tuổi của bé.

✔ Liên tục đặt câu hỏi.

✔ Lắng nghe và kể các câu chuyện dài.

✔ Sử dụng ngôn ngữ để thỏa thuận và thương lượng.

✔ Sử dụng các cụm từ trong giao tiếp xã hội như “Làm ơn” và “Cảm ơn”.

LÝ DO CẦN LO LẮNG

Dưới đây là những tình huống mà bạn nên đi gặp bác sĩ tư vấn cho sự phát triển của con. (Mặc dù vậy, hãy nhớ rằng tốc độ phát triển của nhiều trẻ sẽ có chút khác biệt).

Nếu bạn lo lắng, ngay cả khi lý do khiến bạn lo lắng không được đề cập đến ở đây, hãy đưa con bạn đến gặp bác sĩ càng sớm càng tốt.

Ở giai đoạn trẻ bốn tuổi, bạn sẽ cần đến tư vấn từ chuyên gia nếu:

✔ Trẻ thường tỏ ra không hiểu điều bạn vừa nói hoặc không làm những việc mà bạn yêu cầu trẻ làm.

✔ Trẻ không tập trung vào bất cứ điều gì lâu hơn vài phút.

✔ Trẻ thường không sử dụng các dấu hiệu ngữ pháp cơ bản như dạng động từ và danh từ số nhiều.

✔ Lời nói của trẻ không rõ ràng.

✔ Trẻ không thể kể lại cho bạn chi tiết điều đã xảy ra khi bạn không có mặt.

✔ Trẻ không hỏi nhiều câu hỏi.

✔ Trẻ không muốn chơi với những trẻ khác.

✔ Trẻ thể hiện hoặc nói với bạn rằng trẻ biết bản thân mình nói không trôi chảy hoặc trẻ dường như rất vất vả mới có thể nói ra được các từ cần nói.

CHƯƠNG TRÌNH TRẺ HỌC NÓI

NỬA TIẾNG MỖI NGÀY

Con bạn lúc này đã bước vào giai đoạn mà việc chơi cùng những trẻ khác trở nên vô cùng quan trọng. Việc được trải nghiệm trong các nhóm trẻ chơi cùng nhau hoặc ở trường mầm non và những trẻ sang chơi nhà bạn sẽ mang đến cho trẻ nhiều điều bổ ích.

Tuy nhiên, trẻ vẫn sẽ hưởng lợi rất nhiều từ thời gian chơi một mình cùng bạn, vì thế hãy duy trì hoạt động này. Khoảng thời gian chơi vẫn là cơ hội tốt nhất cho trẻ học ngôn ngữ và trẻ cũng nhận được nhiều lợi ích khi ở cùng người lớn quan tâm đến khả năng chú ý của trẻ. Bạn cũng có thể làm nhiều điều để đưa trẻ đến với những hoạt động sáng tạo và giúp trẻ mở rộng hoạt động chơi của mình. Sự chú ý vô điều kiện, đầy tin cậy và thường xuyên của bạn, khi bạn dành tất cả thời gian có thể để lắng nghe trẻ, vẫn có vai trò quan trọng trong việc mang đến cho trẻ sự yên tâm về mặt tình cảm. Các cơ hội để cùng thảo luận những quy định và yêu cầu sẽ giúp giảm thiểu rất nhiều sự khó chịu, xung đột cho cả hai bên. Một điều hiển nhiên là trẻ vẫn đánh giá cao cơ hội có một người lớn ở bên để trả lời tất cả câu hỏi của trẻ.

NÓI LẮP

Còn một lý do khác giải thích tại sao khoảng thời gian chơi một - một cực kỳ quan trọng với trẻ ở độ tuổi này. Hơn một nửa số trẻ trong lứa tuổi ba đến bốn đều trải qua giai đoạn “nói lắp” – nghĩa là trẻ lặp lại nhiều lần các âm tiết hay từ. Điều này xảy ra vì có một lượng lớn thông tin đang diễn ra trong đầu trẻ và trẻ vẫn chưa có đủ ngôn ngữ để diễn đạt được hết tất cả. Nói lắp xảy ra khi trẻ đang cố gắng tìm cách diễn đạt điều muốn nói. Trẻ hoàn toàn tập trung vào quá trình tư duy này và không ý thức được việc bản thân đang nói lắp. Đây là điều hoàn toàn bình thường và sẽ biến mất trong vài tuần hoặc vài tháng khi các kỹ năng ngôn ngữ của trẻ phát triển. Tôi sẽ nói về giai đoạn này và các cách tốt nhất để giúp trẻ vượt qua vì việc nói lắp có thể khiến cha mẹ buồn bực và lo lắng không cần thiết. Nhiều cha mẹ có thể đi đến kết luận hoàn toàn sai lầm rằng con mình bắt đầu bị bệnh nói lắp, điều này khiến họ vô cùng hoảng sợ. Điều nguy hiểm là lúc này, cha mẹ bắt đầu nói với trẻ những điều mà họ nghĩ sẽ giúp được con họ, ví dụ “Nói lại đi con, chậm thôi”, “Hãy hít thở sâu trước khi con nói”. Con của họ, vốn trước đó không hề biết chuyện gì đang xảy ra, giờ đây nhận ra việc nói lắp của mình và bắt đầu cố gắng dừng việc lặp từ. Chính điều này có thể gây ra khó khăn cho trẻ và khiến trẻ mắc chứng nói lắp thật sự. Vì vậy, như đã thảo luận từ trước, nguyên tắc vàng cần tuân thủ là không bao giờ buộc trẻ chú ý đến cách trẻ nói.

Thời gian chơi bạn dành cho con mỗi ngày chính là những gì bé cần để dễ dàng vượt qua giai đoạn này vì lúc đó trẻ được trải nghiệm những tình huống không có áp lực giao tiếp. Bé không cần phải cố để nói trôi chảy; bạn cho bé thật nhiều thời gian để bé nói; bé cũng không bị ngắt lời, không phải chịu áp lực phải trả lời câu hỏi hay nói các từ. (Nếu bạn chú ý, bạn sẽ thấy rằng một điều quan trọng trong Chương trình Trẻ học nói là hoàn toàn tránh gây ra áp lực giao tiếp đối với trẻ. Do đó, những trẻ tham gia chương trình đều trở thành những người giao tiếp tự tin).

Thêm một điều nữa bạn có thể làm để giúp trẻ trong giai đoạn này là nói chậm lại một chút nếu con bạn là một đứa trẻ nói nhanh. Cách này sẽ tự động giúp trẻ nói chậm lại mà trẻ không hề biết mình đang làm như vậy.

TẠO MÔI TRƯỜNG PHÙ HỢP

Lúc này môi trường chơi một - một có thể thay đổi khá đa dạng, miễn sao bạn và con được một mình cùng nhau ở nơi nào đó yên tĩnh. Ví dụ, con bạn sẽ có thể thích chơi cùng bạn trong những hoạt động như làm vườn, bố trí các chậu hoa bên cửa sổ, nấu ăn hay cho chim ăn. Cùng nhau đi bộ hoặc tham gia một chuyến đi xa đâu đó cũng sẽ rất tuyệt vời.

Nếu bạn ở nhà, bạn có thể giúp trẻ bằng cách cung cấp cho trẻ thêm đồ chơi và đồ vật cần thiết cho các hoạt động chơi sáng tạo, ví dụ màu vẽ hay đất nặn, cũng như các đồ chơi cho hoạt động chơi khám phá và chơi giả vờ.

NÓI CHUYỆN VỚI CON

❖ Dõi theo sự chú ý của trẻ

Mặc dù con bạn có thể đã phát triển kỹ năng chuyển đổi trọng tâm chú ý, bạn vẫn cần phải duy trì nguyên tắc quan trọng là luôn dõi theo lựa chọn của trẻ trong quá trình chơi. Tương tự như giai đoạn trước, hãy để con bạn quyết định hoàn toàn nội dung của hội thoại giữa bạn và bé, và thời lượng trò chuyện về hiện tại, tương lai hay quá khứ⁵. Khi bạn và bé đang không thực sự nói chuyện với nhau mà đang tập trung vào một sự việc đang diễn ra, bạn hãy tránh hoàn toàn việc đưa ra yêu cầu, thay vào đó, hãy làm một điều mà tôi tin bạn đã quen là tường thuật lại những gì đang diễn ra. Ví dụ bạn có thể nói “Ồ, nó đang quay vòng kìa. Mỗi lần con đẩy, nó lại quay vòng quanh kìa” khi bé đang đẩy một món đồ chơi theo vòng tròn.

Như đã nói ở phần trước, đừng sốt ruột với việc phải bắt đầu dạy trẻ. Trẻ sẽ học được nhiều hơn khi được cung cấp thông tin một cách ngẫu nhiên và thông tin đó liên quan đến điều trẻ đang quan tâm. Trẻ sẽ có thể cho bạn biết khi nào trẻ quan tâm đến những khái niệm như màu sắc và con số thông qua việc tự chọn sách hoặc nói chuyện với bạn. Hai nghiên cứu, một gần đây và một đã có từ trước, đều cho thấy trẻ có bố mẹ chơi cùng có kết quả học tập tốt hơn những trẻ được dạy học từ sớm^{6, 7}.

❖ Giúp trẻ phát triển kỹ năng chơi

Bạn vẫn có thể hỗ trợ trẻ rất nhiều trong hoạt động chơi khám phá bằng cách cung cấp cho trẻ đồ chơi phù hợp và chỉ cho trẻ thấy được những cách khác nhau trẻ có thể áp dụng khi chơi với đồ chơi. Bạn có thể làm cho trẻ hứng thú nhiều hơn nữa với những hoạt động mà trẻ đã và đang thực hiện bằng cách cung cấp thêm đồ chơi mới, ví dụ bút dạ màu để vẽ, bọt biển để tô màu. Trộn bột vào màu vẽ để thay đổi kết cấu của màu vẽ, từ đó có thể dùng cành cây, lược hay bàn chải để tạo hình. Hoạt động này có thể mang lại rất nhiều niềm vui.

Trẻ cũng rất thích sử dụng đất nặn để làm các mô hình với những dụng cụ cắt gọt và hình khối khác nhau để ép lên đất nặn. Một hoạt động mới cũng khiến trẻ thích thú là đặt giấy lên các bề mặt và dùng bút sáp màu tô lên đó. Bạn cũng có thể chỉ cho trẻ cách làm một cuốn sổ cắt dán với những bức tranh từ tạp chí hoặc làm một tấm ảnh ghép bằng cách dán những mẩu giấy lụa lên giấy màu. (Giấy dán tường là một lựa chọn kinh tế cho hoạt động này!)

Việc cung cấp các đồ vật cho trẻ chơi cực kỳ quan trọng. Một nghiên cứu tại Mỹ trong những năm 1980 đã chỉ ra mối liên hệ giữa việc cung cấp đồ chơi phù hợp và sự phát triển vượt bậc ở trẻ trong giai đoạn sau của thời thơ ấu⁸.

Rõ ràng, nếu bạn không chỉ cung cấp đồ chơi mà còn chỉ cho trẻ cách sử dụng những đồ chơi này và giúp trẻ thực hiện, con bạn sẽ được hưởng vô vàn lợi ích. Bạn và con mình hoàn toàn có thể vui vẻ thử nghiệm những hoạt động ở trên và nhiều hoạt động sáng tạo khác. Trẻ rất thích được cùng thực hiện với bạn và tất nhiên, chúng cũng là những cơ hội tuyệt vời để trẻ tiếp xúc với đầu vào ngôn ngữ đa dạng. Với trò đặt giấy lên thân cây và dùng bút sáp màu tô lên, bạn hoàn toàn có thể giới thiệu cho trẻ những từ mới như “có mảnh vụn”, “bong tróc”, “nổi gờ lên”, “xuất sắc” và “khắc nổi”.

Giống như các giai đoạn trước, hãy giúp trẻ mở rộng các kỹ năng trẻ đã có, ví dụ khi trẻ đã biết cách xử lý đất nặn, bạn có thể hướng dẫn trẻ cách tạo họa tiết trên đất nặn bằng cách dùng các đồ vật khác nhau ép lên miếng đất nặn đó. Bạn cũng có thể chỉ cho trẻ cách dùng kéo cắt rời các hình khác nhau khi trẻ đã có thể cầm kéo cắt thành thạo.

Khen ngợi và trân trọng những gì trẻ tạo ra là cách tuyệt vời giúp trẻ phát triển sự tự tin. Trẻ sẽ muốn nhìn thấy các bức tranh của mình trên tường và những mô hình mình tạo dựng trên bệ cửa sổ.

Trẻ sẽ muốn bạn cùng chơi những trò board game hoặc thẻ bài đơn giản và bạn có thể giúp trẻ giải thích luật chơi trước khi trẻ chơi cùng với những trẻ khác.

Bạn cũng có thể giúp con rất nhiều trong hoạt động chơi giả vờ. Một lần nữa, hãy cho con những đồ chơi như chiếc váy cũ hay đôi giày cũ của bạn, trang phục hóa trang và những hộp giấy lớn và lõi cuộn giấy, để trẻ có thể dựng gara, cửa hàng, trạm cứu hỏa hoặc ngôi nhà.

Điều quan trọng là đảm bảo trẻ có nhiều trải nghiệm thú vị để trẻ có thể diễn lại và hiểu bản chất và ý nghĩa của chúng trong thế giới này một cách đầy đủ hơn.

Cũng giống như ở giai đoạn trước, con bạn sẽ muốn bạn đưa ra các đề xuất ý tưởng để mở rộng hoạt động chơi, ví dụ, khi trẻ đang chơi trò làm lính cứu hỏa, bạn có thể chỉ cho trẻ cách lính cứu hỏa sử dụng vòi nước dập lửa hoặc trượt dọc theo cột vào trong xe chữa cháy và cách chữa cháy. Trò chơi đi mua sắm cũng có thể được mở rộng bằng cách chỉ cho trẻ đồ trong kho được cất giữ ở phía sau cửa hàng và từ đó hàng hóa được đưa lên kệ như thế nào.

Hãy luôn nhắc bản thân không bao giờ kiểm soát hoạt động của trẻ, dù bạn có nhiều ý tưởng tuyệt vời đến đâu đi nữa. Đừng bao giờ quên nguyên tắc vàng: Hãy để trẻ dẫn dắt cuộc chơi. Một nghiên cứu tại Mỹ chỉ ra rằng những cha mẹ can thiệp quá sâu vào hoạt động của con thực sự làm chậm sự phát triển của trẻ⁹.

Nếu bạn chơi cùng với một nhóm trẻ nhỏ ở nhà, bạn cũng có thể hỗ trợ bọn trẻ rất nhiều. Hãy đảm bảo rằng trẻ có đủ không gian để chơi trong thời gian tối thiểu nửa tiếng đồng hồ. Trẻ sẽ chơi rất vui nếu bạn cung cấp cho chúng những thứ như hộp giấy, thùng bìa, các hình khối để trẻ có thể tạo ra các mô hình như thuyền, máy bay.

Vai trò của bạn cũng rất quan trọng khi xử lý những xung đột, bất đồng, vì trẻ nhỏ chưa phát triển đầy đủ những kỹ năng này.

❖ Đảm bảo trẻ vẫn hứng thú với việc lắng nghe

Bạn hãy tiếp tục giúp trẻ có nhiều trải nghiệm để cảm thấy lắng nghe là điều thú vị. Trẻ sẽ rất thích hát, nhảy theo nhạc và vỗ tay theo nhịp điệu. Con bạn cũng thực sự yêu thích những bài hát phổ biến, có tiết tấu lặp lại như “Old Macdonald Had a Farm” (Nông trại của ông Macdonald) và “There Was an Old Lady who Swallowed a Fly” (Một bà cụ nuốt phải con ruồi).

Giờ đọc sách cũng có thể mang đến cho trẻ những trải nghiệm lắng nghe tuyệt vời. Khi có một nhóm trẻ xung quanh bạn, những trò chơi đòi hỏi trẻ phải lắng nghe như “Chiếc hộp âm nhạc” hay “Chơi chuyền hàng” sẽ là những lựa chọn phù hợp.

Hãy tạo ra những âm thanh thú vị trong quá trình vẽ cùng trẻ, ví dụ “chiuuuu” khi vẽ một vòng tròn hoặc “dích dắc dích dắc” khi bạn vẽ từng nét của đường zig-zag. Con bạn vẫn trong độ tuổi thích nghe những âm thanh vui nhộn như vậy, đặc biệt là những âm thanh khi chơi với nước hoặc các phương tiện giao thông. Tiếng nước “xèoooo” hoặc “àooo” chảy ra từ vòi nước cũng khiến trẻ thích thú.

❖ Độ dài của câu

Giai đoạn này bạn không cần phải suy nghĩ về độ dài của câu nữa. Hãy tiếp tục nói chuyện với con bạn một cách tự nhiên. Trẻ sẽ cho bạn biết nếu trẻ không hiểu một từ nào đó và hỏi bạn nghĩa của từ đó hoặc sẽ bảo bạn nhắc lại điều bạn vừa nói.

Bạn không cần giới hạn số từ có thể là từ mới khi nói chuyện với trẻ (mặc dù trẻ luôn học các từ ngẫu nhiên, bạn vẫn phải đoán xem từ nào có thể là từ mới với bé). Trẻ sẽ dễ dàng tiếp thu các từ khi chúng được đặt trong bối cảnh gắn liền với trọng tâm chú ý của trẻ và nằm trong vốn kiến thức ngôn ngữ khá rộng của trẻ. Bạn nên đưa một từ mà bạn nghĩ là từ mới với trẻ vào trong vài câu khác nhau, ví dụ: “Đây là linh dương. Bố nghĩ linh dương là “họ hàng xa” của hươu. Linh dương này nhìn đẹp hơn các loài hươu khác”.

Lúc này bạn không cần phải nói một cách thật chậm nữa (trừ phi con bạn đang trải qua giai đoạn nói lắp), cũng không cần nói to và giàu ngữ điệu như trước. Trẻ lúc này hứng thú với ngôn ngữ và hoàn toàn ý thức được những điều thú vị mà việc lắng nghe mang lại!

Trẻ vẫn sẽ mắc một số lỗi ngữ pháp và một số âm vẫn chưa được hoàn thiện. Nếu điều này xảy ra, bạn nên nói lại rõ ràng và chính xác điều trẻ vừa nói. Tuy nhiên, đừng bao giờ quên các nguyên tắc khi bạn làm điều này. Hãy luôn biến phản hồi của bạn thành một phần của giao tiếp tự nhiên và luôn bắt đầu với cụm từ “Đúng rồi”.

❖ Tiếp tục mở rộng điều trẻ nói

Lúc này, gần như chắc chắn rằng việc mở rộng điều trẻ nói là phản ứng tự nhiên. Giống như giai đoạn trước, hãy mở rộng điều trẻ nói với bạn bằng cách thêm một số thông tin. Ví dụ, trẻ có thể nói “Chúng ta đã đi chơi lâu đài nhún” và bạn có thể trả lời “Đúng rồi, chúng ta đã đi chơi ở lâu đài nhún và em thú bông ngã chúi mũi. Tội nghiệp em ấy. Em ấy thực sự rất đau mũi”.

Khi bạn trả lời các câu hỏi của trẻ, việc bổ sung thêm thông tin cũng rất hữu ích (cần để ý xem trẻ có còn hứng thú với câu trả lời của bạn không). Ví dụ, nếu trẻ hỏi bạn “Tại sao con chim kia mang theo cành cây?”, bạn có thể giải thích thêm về quá trình xây tổ. Những cuộc hội thoại như thế này thường được con bạn dẫn dắt nhiều hơn ở giai đoạn này. Trẻ có thể sẽ hỏi liên tục, không ngừng nghỉ, mong muốn có được lời giải thích và sẽ cho bạn biết khi nào thông tin trẻ nhận được chưa làm trẻ thỏa mãn.

ĐẶT CÂU HỎI CHO TRẺ

Những câu hỏi được lựa chọn cẩn thận ở giai đoạn này thực sự giúp trẻ tư duy và giải quyết vấn đề. Ví dụ, nếu trẻ đang gặp khó khăn khi chơi ghép hình, bạn có thể hỏi những câu như “Nếu con xoay ngược miếng ghép đó thì sẽ sao nhỉ?”, hay khi trẻ đang chơi gạch, bạn có thể hỏi “Nếu con đặt viên gạch to dưới tất cả những viên gạch nhỏ thì chúng ta sẽ thu được cái gì nhỉ?”. Đừng đặt quá nhiều câu hỏi vào lúc này và hãy tự trả lời các câu hỏi của bạn nếu trẻ không có phản hồi.

Bạn vẫn cần áp dụng nguyên tắc: Không bao giờ đặt câu hỏi cho trẻ để bắt trẻ trả lời. Trẻ nhỏ, dù có khả năng ngôn ngữ phát triển tốt hay chưa tốt, đều biết được mục đích bạn muốn hướng tới, do đó có thể trẻ sẽ nhanh chóng trở nên khép mình hơn.

MỘT SỐ ĐIỀU NÊN TRÁNH Ở ĐỘ TUỔI NÀY

Một vài điều không nên làm từ các giai đoạn trước vẫn cần được áp dụng:

✔ Đừng bao giờ chỉnh sửa lời nói của trẻ. Như các giai đoạn trước, điều này cực kỳ quan trọng. Hãy nhớ rằng nếu từ và câu của trẻ không rõ, bạn nên nói lại chúng một cách chính xác và rõ ràng.

✔ Không bao giờ buộc trẻ chú ý tới cách trẻ đang nói. Điều này rất cần thiết nếu trẻ đang trải qua giai đoạn nói lắp. Luôn phản hồi những điều trẻ giao tiếp chứ không phải cách trẻ giao tiếp.

KHÔNG CHỈ NỬA TIẾNG MỖI NGÀY

✔ Cho trẻ đủ thời gian và không gian chơi.

✔ Hãy để trẻ tự làm nhiều việc cho bản thân nếu trẻ muốn.

✔ Quan tâm đến ngưỡng phát triển sự chú ý của trẻ.

✔ Cho trẻ nhiều cơ hội chơi với những trẻ khác.

✔ Nếu có thể, hãy cho trẻ nhiều cơ hội chơi các hoạt động ngoài trời.

✔ Giúp trẻ khám phá những điều kỳ diệu của thế giới tự nhiên.