3 tháng đầu đời

TỔNG QUAN

Có con là một trong những trải nghiệm “kịch tính” nhất trong cuộc đời mỗi người. Trong những tuần đầu tiên bạn sẽ hoàn toàn dốc hết tâm trí vào việc làm quen với con và học cách chăm sóc con mình. Nếu là con đầu lòng, có lẽ bạn – giống tôi ngày trước – vô cùng bất ngờ với công việc toàn thời gian mới này. Công việc này có thể khiến bạn mệt mỏi trong khoảng sáu tuần đầu, mãi cho tới khi thời khắc kỳ diệu xảy đến khi mà, nếu bạn may mắn, thỉnh thoảng con bạn sẽ ngủ xuyên đêm.

Xin hãy chú ý rằng các giai đoạn phát triển được mô tả ở đây tính theo mức trung bình.

Tốc độ phát triển của nhiều trẻ sẽ có chút khác biệt, thông thường một phương diện phát triển nhanh có thể khiến một phương diện khác phát triển chậm lại. Cha mẹ không nên quá lo lắng hay thất vọng nếu con mình không làm được mọi thứ đúng như thời gian mô tả. Để hiểu rõ hơn, xem phần Lý do cần lo lắng, trang 60.

Những tuần đầu, bé hầu như không thể tự làm gì được và rất hạn chế trong việc kiểm soát chuyển động cơ thể, ngoại trừ khả năng tự xoay đầu về phía bầu sữa mẹ hoặc bình sữa khi đói. Bé khóc to và thường xuyên, nhưng khó có thể nhận ra bé muốn gì trong những tuần đầu.

Tuy nhiên, bé đã có khả năng tìm hiểu về thế giới từ rất sớm thông qua thị giác, thính giác (mặc dù năng lực giác quan chưa thực sự tốt trong những tuần đầu). Bé cũng có năng lực vị giác và khứu giác nữa. Da của bé là một giác quan quan trọng khác, thông qua đó, bé tiếp nhận các thông điệp từ thế giới xung quanh, đặc biệt là về cảm giác dễ chịu, ấm áp và sự tiếp xúc với mọi người.

Bạn sẽ nhận thấy rằng bé có những khả năng đáng ngạc nhiên trong giao tiếp và tương tác. Ban đầu, bé không có cách nào để nói cho bạn điều bé muốn trong giai đoạn này, nhưng đừng lo, bé sẽ làm bạn ngạc nhiên vào khoảng cuối ba tháng này.

THÁNG ĐẦU TIÊN

SỰ PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG GIAO TIẾP

Trong phần này, và những phần tiếp theo, chúng tôi sẽ mô tả các giai đoạn phát triển ngôn ngữ và giao tiếp của bé, đồng thời liên kết chúng với các giai đoạn phát triển của những mảng khác, nhằm giúp bạn có thêm niềm vui và sự hứng thú với con mình thông qua việc củng cố nhận thức và hiểu biết của bạn về quá trình phát triển của con. (Mặc dù vậy, xin hãy nhớ rằng các bé sẽ phát triển theo các tốc độ khác khau, và đối với những giai đoạn đầu đời này, việc bé chào đời sớm hay muộn hơn dù chỉ một tuần cũng có thể tạo ra sự khác biệt).

Khi mới sinh, trẻ hoàn toàn không thể làm gì và phụ thuộc vào người chăm sóc, nhưng điều thú vị là trẻ đã được trang bị những cách thức cần thiết để tương tác với người lớn xung quanh. Trẻ có khuynh hướng thể hiện cảm xúc với mọi người ngay từ khi sinh ra và nhanh chóng học cách lôi kéo mọi người vào quá trình giao tiếp.

Chẳng bao lâu sau khi chào đời, trẻ thể hiện sự tương tác với người lớn xung quanh bằng cách yên lặng khi được nói chuyện, được bế lên hay thông qua giao tiếp bằng mắt. Bản năng giúp bé có khả năng tập trung tốt nhất khi bé nằm trong vòng tay mẹ với khoảng cách giữa bé và mặt của mẹ thích hợp nhất¹. Bé đã biết thể hiện sự hứng thú với việc lắng nghe thế giới xung quanh, ngừng hoạt động khi âm thanh đến gần hơn và đến cuối tháng đầu tiên, bé có thể hướng ánh mắt về một âm thanh gần đó.

Bé khóc nhiều nhưng cũng sẽ nhanh chóng bắt đầu tạo ra một vài nguyên âm thay vì chỉ khóc. Việc tạo âm của bé trong giai đoạn này không mang tính giao tiếp, nhưng bé sẽ báo hiệu trạng thái tỉnh táo và thoải mái của mình thông qua ánh mắt, có kèm theo tiếng khóc hoặc không, đồng thời bé sẽ chủ động tìm kiếm sự giao tiếp bằng mắt với người lớn.

Trong những tuần đầu, bé thường khóc và tạo ra những âm thanh khác như tiếng nấc hoặc ợ hơi theo phản xạ tự nhiên của cơ thể. Mặc dù những biểu hiện này không được dùng để giao tiếp có chủ đích trong giai đoạn này, nhưng người lớn xung quanh có thể coi bé đang giao tiếp với mình bằng cách đáp lại những tín hiệu đó. Điều này tạo tiền đề cho những giao tiếp thực sự sẽ diễn ra chỉ trong một thời gian ngắn sau này vì bé sẽ học được rằng những hành vi khác nhau sẽ nhận được những phản hồi khác nhau. Ví dụ, khi bé khóc hay ọ ẹ, mẹ có thể nói với bé “Bé yêu của mẹ muốn thay bỉm đúng không?”, hoặc khi bé nhìn hướng về một đồ chơi nào đó, mẹ có thể nói “Bé yêu muốn gặp bạn gấu bông à” và mang đồ chơi đó về phía bé.

Những khuôn mặt khác nhau luôn thu hút sự chú ý của bé vì bé thấy trên khuôn mặt có nhiều đặc điểm thú vị để ngắm nhìn: hình khối ba chiều thay vì hai chiều, tương phản giữa sáng và tối, những đường cong thay vì đường thẳng^{2, 3, 4}. Thực tế là chỉ khoảng 36 tiếng sau khi chào đời, bé đã tỏ ra hứng thú với một đoạn video ghi hình khuôn mặt mẹ của bé hơn là video có hình khuôn mặt của người lạ, điều này cho thấy khả năng học của bé diễn ra nhanh đến đáng ngạc nhiên⁵. Bé cũng thích thú quan sát những chuyển động của mọi người hơn là của động vật hay đồ vật⁶. Trẻ sơ sinh có một năng lực rất đặc biệt, thường mất đi sau vài tuần, đó là năng lực bắt chước động tác thè lưỡi và mở miệng nếu trẻ nhìn thấy ai đó làm những động tác này⁷. Trẻ cũng có thể bắt chước nét mặt thể hiện cảm xúc buồn, vui và ngạc nhiên^{8, 9, 10}. Cho đến nay, chúng ta vẫn chưa thể giải thích được tại sao những khả năng này lại tồn tại trong giai đoạn này.

SỰ PHÁT TRIỂN CHUNG

Xét đến sự phát triển chung của trẻ trong giai đoạn này, bé bắt đầu cố gắng khám phá thế giới. Bé sẽ quay đầu về phía bóng đèn, và cho dù vẫn chưa có thị giác hai mắt, bé đã có thể nhận biết được rằng kích cỡ và hình dáng của một vật vẫn giữ nguyên cho dù được nhìn từ những góc độ và khoảng cách khác nhau¹¹. Ở giai đoạn này, bé có thể phân biệt hình chữ thập, hình tròn và hình tam giác¹².

Bé có rất ít khả năng kiểm soát cơ thể và phần lớn động tác đều ngẫu nhiên và kỳ quặc. Giống như mọi loài động vật có xương sống, sự phát triển khả năng kiểm soát cơ thể ở trẻ sẽ bắt đầu từ phần đầu cho đến chân, nghĩa là bé sẽ có thể kiểm soát phần đầu trước, đến phần thân rồi đến phần chân. Trong tháng đầu tiên này, bé đã có thể giữ đầu ổn định trong vài giây nếu được đỡ vai. Những hành vi phản xạ đầu tiên đã xuất hiện và dần dần sẽ trở nên có chủ đích: ví dụ nắm chặt bàn tay khi chạm vào lục lạc. Khi được bế thẳng người, bé sẽ thể hiện rất rõ phản xạ bước đi hoàn chỉnh và có tính phối hợp, nhưng điều này chỉ kéo dài trong vài tuần.

KHẢ NĂNG CHÚ Ý

Có hai đặc điểm nổi bật liên quan đến khả năng chú ý của trẻ trong tháng đầu đời. Thứ nhất, nhìn chung thời gian chú ý vô cùng ngắn; thứ hai, trẻ không có cơ chế xử lý các yếu tố gây nhiễu.

Trong tháng đầu tiên, hãy để ý cách bé nhìn vào một đồ chơi trong thời gian ngắn ngủi. Tương tự, bé cũng chỉ nhìn khuôn mặt của bạn trong thoáng chốc. Và khi cho bé ăn, bạn chỉ có thể bắt được ánh mắt của bé trong chốc lát.

KHẢ NĂNG LẮNG NGHE

Khả năng lắng nghe – nghĩa là tập trung vào điều chúng ta muốn nghe, duy trì sự tập trung ấy và sàng lọc những âm thanh ta không muốn nghe – bắt đầu từ khi trẻ được sinh ra và phát triển theo các giai đoạn. Năng lực này cần một chặng đường dài để hoàn thiện. Có lẽ đây là mảng phát triển ít được quan tâm và thường bị xem nhẹ nhất, nhưng lại có ý nghĩa sống còn với sự phát triển trí tuệ và ngôn ngữ của trẻ. Đó cũng là một trong những năng lực dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường xung quanh, và chúng ta sẽ thảo luận điều này trong các mục về khả năng lắng nghe.

Trẻ sơ sinh nhận ra giọng nói của bố mẹ ngay từ ngày đầu tiên bé chào đời¹³, và thực tế cho thấy trẻ còn phản hồi các âm thanh này nhiều hơn khi chúng được ghi âm lại nhằm mô phỏng cách thức những âm thanh ấy vang lên ở trong bụng mẹ, điều này cho thấy trẻ đã lắng nghe những âm thanh này trong một khoảng thời gian¹⁴. Trẻ cũng sẽ phản ứng với một chương trình tivi hay radio thường được phát ở gần trẻ trong giai đoạn thai kỳ¹⁵. (Thực tế là trẻ đã bắt đầu lắng nghe trong khoảng thời gian hai tháng trước khi chào đời vì hệ thống thính giác đã hoạt động từ tháng thứ bảy của thai kỳ).

Thính giác của trẻ sơ sinh vẫn chưa nhạy như của người lớn¹⁶. Nhưng chỉ trong mấy ngày, bé có thể phân biệt được bản thu âm tiếng khóc của bé với bản thu âm tiếng khóc của những em bé khác, đồng thời có thể phân biệt được tiếng khóc thật và tiếng khóc do máy tính mô phỏng – nghĩa là bé sẽ khóc to hơn khi nghe tiếng khóc thật. Cũng ở giai đoạn này, bé thích những giọng nói có âm vực cao và giàu âm điệu, lên xuống liên tục^{17, 18}.

Có thể thấy bé đang thực sự lắng nghe qua phản xạ của bé khi hướng về những âm thanh nhỏ nhẹ¹⁹ và đôi lúc ngừng mọi hoạt động khi một âm thanh mới phát ra gần bé. Ban đầu, bé không có phản hồi khác nhau với rất nhiều âm thanh xung quanh, vì thời gian này, hầu hết các âm thanh đều không có nghĩa với bé. (Bạn có thể tưởng tượng tình cảnh mình không biết ý nghĩa của các âm thanh như tiếng lách cách khi bạn đặt chiếc tách lên đĩa, hay tiếng lách cách khi tra chìa khóa vào ổ khóa hay không?).

Tuy nhiên, trong vòng vài tuần, bé bắt đầu hiểu được ý nghĩa của những âm thanh thường gặp và quan trọng với bé, ví dụ những âm thanh liên quan đến việc ăn uống. Ban đầu bé chỉ có thể làm được điều này khi âm thanh ở rất gần, nhưng khi sự liên kết giữa các âm thanh và nguồn phát âm thanh trở nên ổn định hơn, bé bắt đầu có thể nhận ra chúng ở khoảng cách xa hơn.

THÁNG THỨ HAI

SỰ PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG GIAO TIẾP

Nụ cười thiên thần đầu tiên của bé xuất hiện ở khoảng tuần thứ sáu là một điều kỳ diệu, đầy sức mạnh, có thể khiến trái tim người lớn xung quanh bé tan chảy – những người sẵn sàng làm mọi thứ kể cả bày ra tư thế “trồng cây chuối” để đổi lấy nụ cười ấy. Ở giai đoạn này, lượng âm thanh bé tạo ra và tần suất bé thay đổi nét mặt không hề khác biệt dù bé có đang nhìn một người lớn hay không. Bé sẽ cười trước nhiều kích thích khác nhau, không chỉ với mọi người xung quanh²⁰. Tuy nhiên, ở giai đoạn này, thỉnh thoảng bé sẽ bắt đầu một chuỗi tương tác bằng cách thu hút ánh mắt của người lớn rồi kết thúc bằng việc nhìn ra chỗ khác.

Trong giai đoạn này, bé cho thấy rằng bé ngày càng quan tâm nhiều hơn đến môi trường xung quanh nói chung và con người nói riêng. Bé thường quay đầu và nhìn theo hướng có giọng nói, đồng thời chăm chú lắng nghe bất kỳ ai đang nói. Bé dường như có phản ứng với giọng điệu của người nói và đến giữa tháng thứ hai, bé thỉnh thoảng mỉm cười khi được ai đó trò chuyện.

Việc tạo âm của bé lúc này cũng đang phát triển. Những âm gừ nhẹ bắt đầu xuất hiện, thường cho thấy bé đang cảm thấy thoải mái. Những âm gừ này thường nhẹ nhàng, êm ái hơn tiếng khóc, bao gồm một âm giống với phụ âm theo sau là một âm dạng nguyên âm và đôi khi lặp lại âm giống nhau. Giai đoạn này bé thường tạo ra những âm đặc biệt để báo hiệu bé đói bụng, nghĩa là lần đầu tiên một âm thanh có ý nghĩa cụ thể xuất hiện. Từ thời điểm này bé sẽ đòi hỏi sự chú ý của người lớn thông qua việc tạo âm.

SỰ PHÁT TRIỂN CHUNG

Lúc này, bé có những khoảng thời gian thức rõ rệt và kéo dài hơn. Sự phát triển vận động của bé bị chi phối bởi phản xạ trương lực cổ không đối xứng, khi đó đầu của bé sẽ nghiêng sang hướng ưa thích, với cánh tay cùng phía mở rộng trong khi cánh tay còn lại co vào. Tư thế đó hạn chế tầm nhìn của bé, nhưng khả năng kiểm soát cơ mắt của bé đang phát triển. Bé có thể quay đầu về phía một cái trống lắc hay ánh sáng đang chuyển động và dùng mắt nhìn theo một vật chuyển động, ban đầu theo chiều ngang, sau đó theo chiều dọc. Bé có thể quan sát một hoạt động vui chơi và thỉnh thoảng tập trung vào một vật nào đó trong khoảng thời gian dài hơn. Khả năng kiểm soát đầu của bé cũng tốt hơn và bé có thể nhấc đầu khi nằm sấp. Hệ cơ của bé cũng khỏe hơn, có thể thấy khi bé đá mạnh ở trong chậu tắm.

KHẢ NĂNG CHÚ Ý

Tháng thứ hai, bé có một số thay đổi. Bé đã có khả năng duy trì sự chú ý trong một thời gian ngắn, đầu tiên là với một vật chuyển động theo chiều ngang và khoảng một tuần sau đó là vật chuyển động theo chiều dọc. Bạn hãy chú ý lúc bé ngừng hoạt động và nhìn chằm chằm vào một thứ bé quan tâm. Bé cũng có thể nhìn bạn chăm chú mặc dù chỉ trong chốc lát. Lúc này, bé bắt đầu chú ý tới mọi giọng nói xung quanh, chứ không chỉ là giọng nói của những người thân thuộc nhất.

KHẢ NĂNG LẮNG NGHE

Khi được một tháng tuổi, bé thể hiện sự hứng thú khi lắng nghe các âm thanh khác nhau và đôi lúc sẽ tập trung vào một âm thanh thú vị nào đó trong một khoảng thời gian. Đặc điểm nổi bật ở giai đoạn này là bé có thể phân biệt các âm vị – đơn vị ngôn ngữ nhỏ nhất biểu đạt ý nghĩa. Ví dụ, bé có thể phân biệt được sự khác biệt rất nhỏ giữa âm /p/ và /b/ trong hai từ tiếng Anh “Pat” và “Bat”²¹. Điều này có thể thôi thúc chúng ta kết luận rằng trẻ sinh ra gần như đã quen thuộc với lời nói, nhưng cũng có thể là lời nói được điều chỉnh phù hợp với những đặc điểm bẩm sinh của con người.

Đến hai tháng tuổi, bé có thể phân biệt được giọng đàn ông và giọng phụ nữ.

THÁNG THỨ BA

SỰ PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG GIAO TIẾP

Từ thời điểm được tám tuần tuổi, ánh mắt và những âm thanh nhỏ của bé thường sẽ hướng đến người lớn nhiều hơn. Đến tầm mười hai tuần tuổi, bé đặc biệt chú ý tới mọi người hơn so với bất kỳ kích thích nào khác trong môi trường xung quanh. Bé tạo âm nhiều hơn với mọi người và nhiều nhất là với mẹ của bé²². Đây là thời điểm lần đầu tiên bé phản ứng với những biểu hiện trên khuôn mặt và ngữ điệu trong giọng nói của mẹ, và có thể tự thể hiện những biểu cảm trên khuôn mặt mình. Bé thường sẽ mỉm cười với người thân quen nhiều hơn so với người lạ.

Đây là thời điểm bé ngày càng quan tâm tới ngôn từ và thường xuyên nhìn xung quanh để tìm kiếm và có thể thành công định vị được người nói. Bé có thể phân biệt được giọng nói thân thiện hay tức giận và thường quan sát môi và miệng của người nói thay vì cả khuôn mặt, tựa như bé phát hiện ra rằng đó là nơi những âm thanh thú vị phát ra. Bé ngày càng quan tâm đến mọi loại âm thanh xung quanh, liên tục nhìn quanh tìm kiếm chúng, ví dụ âm thanh khi mở cửa ra vào, tiếng dao dĩa va vào nhau lách cách hay tiếng động khi làm việc nhà. Bé thể hiện sự hứng thú với âm nhạc bằng cách trở nên yên lặng. Bé thích mọi loại nhạc, dù là nhạc pop hay cổ điển, nhưng ở giai đoạn này bé thích tiếng nhạc nhẹ hơn là ồn ào. Loại nhạc tốt nhất đối với bé lúc này là tiếng hát của mẹ.

Việc tạo âm của bé cũng phát triển cả về số lượng và chất lượng. Bé tự u ơ với mình nhiều hơn, thỉnh thoảng tạo ra hai hoặc nhiều âm tiết khác nhau có chứa một phụ âm và một nguyên âm, và ta có thể nghe thấy chuỗi 10 âm liên tục hoặc nhiều hơn cùng một lúc. Thỉnh thoảng sau khi hoặc trong khi ăn, bé sẽ tạo ra một âm giống như nguyên âm dài. Khi được ba tháng, bé sẽ tạo âm thể hiện sự vui vẻ hưng phấn và dùng nụ cười để đáp lại một nụ cười.

Những tiếng gừ nhẹ là hoạt động tạo âm chủ yếu của bé trong giai đoạn này, thậm chí bé còn chơi đùa với âm thanh khi cảm thấy thỏa mãn. Bé cũng dò dẫm, mấp máy lưỡi và môi, cảm giác như bé đang cố gắng nói thành lời, thường thấy khi bé đối mặt với người lớn. Các âm của bé đa dạng hơn, đồng thời chuyển từ các âm tạo ra ở phần trước của miệng sang các âm tạo ra ở phần sau của miệng. Nhiều âm thanh biểu cảm cũng xuất hiện như tiếng cười giòn, cười khúc khích hay cười vang lên sung sướng.

Việc tạo âm tương tác cũng đang phát triển. Khi được nói chuyện, thỉnh thoảng bé đáp lại bằng cách tạo âm gừ nhẹ kèm theo một nụ cười - một sự kết hợp không gì có thể cưỡng lại. Sự tương tác âm thanh thú vị giữa người lớn và trẻ sơ sinh lúc này chính là khởi đầu cho các cuộc trò chuyện trong suốt cuộc đời của bé. Bé sẽ tạo âm nhiều hơn khi được nói chuyện, đặc biệt là với những người lớn thân thuộc với bé và thể hiện nét mặt sống động.

SỰ PHÁT TRIỂN CHUNG

Nhờ khả năng kiểm soát phần đầu ngày càng tốt hơn mà trẻ có được nhiều sự phát triển như trình bày ở trên, và trên thực tế, đến giai đoạn này trẻ có thể kiểm soát tất cả 12 cơ kiểm soát chuyển động của mắt. Lúc này bé có thể tự nâng đầu khi nằm ngửa và giữ đầu ổn định khi ngồi trên đùi người lớn. Bé có thể nhìn từ vật này sang vật khác, dõi theo một vật chuyển động theo hình tròn và quan sát một vật bị kéo đi.

Phản xạ trương lực cổ không đối xứng và những phản xạ ở giai đoạn mới sinh cũng dần mất đi. Bé thích tư thế ngồi, từ tư thế này bé thể hiện sự hứng thú ngày càng tăng với thế giới xung quanh. Bé bắt đầu ý thức được những tình huống quen thuộc. Bé nhanh chóng nhìn và tỏ ra thích thú với đồ chơi trước mặt và có động tác vươn tay với lấy đồ chơi. Bé cũng vung tay ra xung quanh, đưa lên nghịch ngón tay tựa như vừa khám phá ra điều gì đó mới. Bé nhìn chăm chú vào các ngón tay của mình và giờ bé có thể nắm lấy cái lục lạc nếu được đặt vào tay. Hành động đá nước trong chậu tắm thậm chí còn mạnh mẽ hơn.

Trái với quan điểm cũ, những nghiên cứu đáng chú ý gần đây cho thấy trẻ nhỏ sở hữu năng lực nhận thức về những nguyên tắc chi phối thế giới vật chất ở mức cao đến bất ngờ. Trẻ dường như biết rằng đồ vật cứng không đi xuyên qua nhau được và không thể lơ lửng trong không trung nếu không có sự hỗ trợ có thể nhìn thấy²³. Nghiên cứu cho thấy trẻ ba tháng tuổi có thể nhớ được rằng những vật được giấu đi vẫn tiếp tục tồn tại, trí nhớ này bao gồm những thông tin về đồ vật được cất giấu, thậm chí cả thông tin về vị trí, kích thước và các đặc tính như độ cứng và tính mềm dẻo²⁴. Điều bí ẩn vẫn chưa được giải đáp là tại sao trẻ không sử dụng thông tin này, không đi tìm vật được giấu cho đến tận khi trẻ được 8 - 9 tháng tuổi – độ tuổi mà trước đây người ta cho rằng trẻ biết được những đồ vật đó vẫn tồn tại.

Giờ đây chúng ta cũng biết rằng trẻ em bắt đầu hình thành các khái niệm từ khi được sinh ra. Ví dụ, khi được ba tháng tuổi, nếu được cho xem những bức tranh về ngựa bình thường, trẻ có thể hình thành một khái niệm về ngựa mà không có những con vật khác, kể cả ngựa vằn²⁵. Nghĩa là trong ba tháng ngắn ngủi, trẻ đã trở thành một nhà khoa học nhí tài ba một cách đáng ngạc nhiên.

KHẢ NĂNG CHÚ Ý

Ở tháng thứ ba, bé bắt đầu có thể kiểm soát sự chú ý. Lần đầu tiên bé có thể chuyển đổi sự chú ý thị giác từ vật này sang vật khác, cho dù mới chỉ là những cái liếc mắt trong thời gian ngắn. Bé có thể quan sát một vật thú vị nào đó di chuyển theo hình tròn hoặc được buộc dây kéo đi trong một thời gian ngắn. Bé cũng cho thấy sự chú ý ổn định hơn tới mọi người xung quanh, ngắm nhìn miệng của người đang nói và thích ngắm mọi người di chuyển xung quanh. Vào cuối giai đoạn này, bé bắt đầu có thể hướng mắt mình theo hướng ai đó đang nhìn, đây chính là nền tảng đầu tiên cho khả năng cùng chia sẻ sự chú ý với người lớn – một khả năng sống còn với việc học ngôn ngữ.

KHẢ NĂNG LẮNG NGHE

Chúng ta đã thấy cách trẻ sẵn sàng tương tác, thể hiện qua khả năng lắng nghe và sự phát triển khả năng lắng nghe của bé. Chúng ta đã biết cách bé tìm kiếm người nói và yên lặng khi có giọng nói cất lên trong những tháng đầu tiên và chưa đến bốn tháng, trẻ đã có khả năng kỳ diệu là phân biệt các âm vị. Ở tháng thứ hai và thứ ba, trẻ ngày càng quan tâm đến người đang nói, âm nhạc và tất cả những âm thanh khác trong môi trường. Tuy nhiên, ở giai đoạn này, trẻ vẫn chưa có khả năng tập trung vào các âm thanh cần nghe và sàng lọc âm thanh nền. Điều này có ý nghĩa rất quan trọng với Chương trình Trẻ học nói.

CHƠI CÙNG TRẺ

Việc chơi cùng trẻ – ở giai đoạn này và tất cả các giai đoạn về sau – kết hợp hoàn hảo với việc cung cấp đầu vào ngôn ngữ cho trẻ. Ở giai đoạn này, việc chơi hoàn toàn dựa trên sự tương tác giữa người lớn và trẻ, vẫn chưa có sự tham gia của các sự vật hay sự việc bên ngoài. Do đó, người lớn hầu như là “đồ chơi” duy nhất mà trẻ cần ở thời điểm này. Nhưng con bạn sẽ khéo léo lôi kéo bạn tham gia những hoạt động mà bé thấy vui vẻ và thích thú nhất.

Trong giai đoạn sơ sinh, bé rất thích những trò chơi liên quan đến cơ thể. Bạn sẽ là người khởi xướng các hoạt động đó. Hãy vỗ nhẹ bàn chân bé, nhẹ nhàng cù mặt bé, để ngón tay của bé cuộn quanh ngón tay của bạn, đếm ngón chân và ngón tay của bé và nhẹ nhàng dụi đầu vào bụng bé. Tất cả những hoạt động này không chỉ đem lại sự hưng phấn cho bạn và bé, cung cấp đầu vào ngôn ngữ mà còn kích thích bé, giúp bé duy trì mức độ tò mò để khám phá thế giới xung quanh bằng các giác quan. Việc chơi, ngay cả trong những tuần đầu tiên, cũng đóng vai trò quan trọng trong việc định hình mối quan hệ tin tưởng lẫn nhau, giúp bạn và bé tích lũy thêm những dự định, hoạt động và vốn hiểu biết chung, tạo nền tảng cốt yếu cho sự phát triển ngôn ngữ sau này.

Khi được hai tháng, hoạt động tạo âm lần lượt được mô tả ở trang 66-67 sẽ trở thành một hoạt động chơi thú vị, nhưng ở giai đoạn này, không phải bé làm theo ý bạn mà ngược lại, bạn phải chiều theo ý bé.

Đến khi được ba tháng tuổi, bạn sẽ thấy bé có nhiều điều thay đổi. Con bạn sẽ cần những đồ vật để nhìn ngắm và lắng nghe, đến cuối giai đoạn này là đồ vật để cầm nắm. Bé sẽ thích thú đung đưa một cái lục lạc nếu bạn đặt nó vào tay bé và sẽ bắt đầu với lấy đồ vật, thích thú cầm nắm khi bạn đưa cho bé. Miệng bé là phương tiện khám phá chính, nhưng bé cũng sẽ bắt đầu nhìn vào đồ vật ở phía xa hơn và cần được thay đổi vị trí để có thể nhìn nhiều thứ khác nhau. Bé cần thời gian để chơi một mình với nhiều đồ chơi khác nhau cũng như thật nhiều thời gian chơi với người lớn.

Trẻ ở giai đoạn này sẽ thích âm nhạc và tiếng hát, đồng thời sẽ tận hưởng cơ hội được đá chân và tự do ngọ nguậy khi không bị quần áo bó buộc.

TIVI VÀ VIDEO

Chúng ta sẽ nói về tivi khá nhiều trong Chương trình Trẻ học nói, vì nó là một phần có ảnh hưởng lớn trong xã hội chúng ta. Tivi có thể có tác dụng lớn với trẻ em ở những giai đoạn nhất định, giúp các bé học hỏi, mở ra những phương diện khác nhau của thế giới mà nếu không có tivi, thế giới ấy sẽ bị đóng lại, đồng thời là một nguồn giải trí tuyệt vời. Tuy nhiên, tivi cũng có thể làm gián đoạn sự phát triển của trẻ ở những giai đoạn khác, đặc biệt là những giai đoạn đầu đời.

Như chúng ta đã biết, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có sẵn năng lực giao tiếp và tương tác tuyệt vời và có thể có những bước tiến vượt bậc nhanh chóng trong những năm tháng đầu đời. Tuy nhiên, để điều này xảy ra được, trẻ cần có một đối tác giao tiếp có tính tương tác và sẵn sàng phản hồi, trong khi đó, tivi không thể nào đảm đương được vai trò này.

Trẻ nhỏ cần thật nhiều cơ hội để khám phá và tìm hiểu về thế giới xung quanh – một nhiệm vụ to lớn đang đón chờ bé. Các bé sẽ chẳng thể học được gì từ tivi cho tới khi trẻ đã có cơ hội được khám phá và trải nghiệm môi trường xung quanh cũng như tìm hiểu về các sự vật và con người thật sự trong môi trường ấy.

Ở giai đoạn này, đừng quá sốt sắng dùng tivi để dỗ con bạn khi bé quấy khóc. Mặc dù những màu sắc tươi sáng chuyển động trên tivi là một nguồn kích thích mạnh mẽ và trẻ có thể bị hấp dẫn và sẽ chủ động “đòi” xem tivi từ khi mới được vài tuần tuổi, xin đừng để trẻ xem tivi trong giai đoạn này.

TỔNG KẾT

Tóm lại, ở ngưỡng ba tháng tuổi, con bạn có thể:

✔ Cười khẽ hoặc cười to khi bạn chơi với bé để thể hiện bé thích việc chơi đó như thế nào.

✔ Gừ nhẹ và tạo ra nhiều âm khác nhau có chứa một nguyên âm và một phụ âm.

✔ Đôi khi tạo âm đáp lại bạn khi bạn nói chuyện với bé: các cuộc trò chuyện đang bắt đầu hình thành.

✔ Cho bạn biết rằng bé quan tâm đến lời nói bằng việc nhìn xung quanh tìm kiếm người đang nói và quan sát môi và miệng của họ.

✔ Bé thích những âm thanh khác như những âm thanh gắn với các hoạt động trong gia đình.

✔ Thích nghe nhạc và bộc lộ rõ niềm hứng thú với âm nhạc.

LÝ DO CẦN LO LẮNG

Chúng ta đã nói về nhiều yếu tố trong quá trình phát triển bình thường của trẻ, nhưng trên cương vị là cha mẹ, chúng ta đều muốn biết ngay lập tức khi nào con mình có những dấu hiệu cho thấy con đang gặp vấn đề. Dưới đây là những tình huống mà bạn nên đi gặp bác sĩ tư vấn cho sự phát triển của con bạn. (Mặc dù vậy, hãy nhớ rằng sự phát triển nhanh trong phương diện này có thể khiến một phương diện khác tạm thời phát triển chậm lại).

Cha mẹ cũng cần lưu ý rằng không một danh sách nào có thể thay thế ý kiến từ các chuyên gia. Nếu bạn lo lắng, ngay cả khi lý do khiến bạn lo lắng không được đề cập đến ở đây, hãy đưa con bạn đến gặp bác sĩ ngay khi có thể.

Khi con bạn được ba tháng tuổi, có thể bạn sẽ phải lưu tâm nếu:

✔ Con bạn không cười.

✔ Bé không yên lặng khi nghe thấy giọng nói hay được bế lên.

✔ Bé không tạo ra những âm gừ nhẹ bằng những nguyên âm đơn giản.

✔ Bé không bao giờ hướng mắt tới ánh sáng, hay âm thanh của lục lạc đồ chơi.

✔ Bé không khóc khi tới giờ ăn.

CHƯƠNG TRÌNH TRẺ HỌC NÓI

Lúc này đây bạn đang rất hạnh phúc với thiên thần của mình và biết rằng điều kỳ diệu mới chào đời sẽ thay đổi cuộc đời bạn mãi mãi, và giống như bao phụ huynh khác, bạn sẵn sàng làm những gì tốt nhất cho thiên thần bé nhỏ này.

Bạn không cần lo lắng! Như chúng ta đã thấy, rõ ràng trẻ sơ sinh không phải là những đối tác bị động trong quá trình tương tác, trái lại, bé có thể đóng góp rất nhiều trong quá trình ấy. Do bản năng sinh học chỉ dẫn, người lớn chúng ta sẽ phản hồi trẻ bằng cách thức giao tiếp và tương tác phù hợp nhất ở giai đoạn này. Tất nhiên, bạn sẽ cần phải học thêm nhiều điều về việc chăm sóc trẻ, nhưng thật thú vị, dường như chúng ta đã biết mọi điều về giao tiếp – yếu tố quan trọng nhất đối với sự phát triển của nhân loại – ngay trong những giai đoạn đầu tiên. Những tương tác dựa trên nguyên lý sinh học này giống nhau ở hầu hết các nền văn hóa cho dù tập quán chăm sóc trẻ có sự khác biệt rõ rệt.

Yếu tố bản năng đó rất tiếc lại không còn thích hợp với các giai đoạn phát triển của trẻ sau này vì khi đó tất cả chúng ta đều cần học những gì phải làm và làm như thế nào. Tuy nhiên trong những tháng đầu tiên, chỉ cần các điều kiện quan trọng cơ bản được đáp ứng đầy đủ, bạn hoàn toàn có thể làm mọi thứ hoàn hảo mà không phải vất vả gì. Chúng ta sẽ thảo luận về những điều kiện này, và trong các độ tuổi sau, tôi sẽ miêu tả những điều bạn gần như chắc chắn sẽ nhìn thấy. Nếu bất kỳ điều gì được nói đến không xảy ra, những việc bạn thấy cần phải điều chỉnh cũng trở nên dễ dàng và dễ chịu.

NỬA TIẾNG MỖI NGÀY

Điều tiên quyết và cũng là sợi chỉ đỏ xuyên suốt chương trình này là hình thành thói quen dành nửa tiếng mỗi ngày để chơi một - một với con, nghĩa là trong khoảng thời gian này, hai bên có thể toàn tâm toàn ý với nhau. Đây chính là món quà tuyệt vời nhất mà bạn có thể dành cho con, mang đến cho con những lợi ích không gì có thể đong đếm và sẽ thay đổi phù hợp với độ tuổi và các giai đoạn phát triển của con. Thật không may, cuộc sống của chúng ta dễ bị nhiều thứ khác lấp đầy, đến mức đôi khi ta khó có thể sắp xếp được thời gian cho hoạt động này, đặc biệt là đối với những bé không phải con đầu lòng trong gia đình. Cho dù phải tốn nhiều công sức, việc thiết lập một khoảng thời gian chơi 30 phút mỗi ngày như vậy là một việc thực sự đáng làm.

Ở giai đoạn này, bạn có thể thiết lập khoảng thời gian ấy bằng cách kéo dài thời gian cho ăn và thay bỉm thay vì dành riêng 30 phút. Khoảng thời gian này sẽ cho bạn và con cơ hội tuyệt vời để hiểu nhau hơn, để bạn quan sát thế giới xung quanh từ góc nhìn của bé và nắm bắt trọn vẹn những năng lực tuyệt vời của con.

TẠO MÔI TRƯỜNG PHÙ HỢP

Điều quan trọng tiếp theo trong suốt chương trình này là cần phải đảm bảo một không gian yên tĩnh, tránh xa tất cả những yếu tố gây mất tập trung dành cho khoảng thời gian chơi đặc biệt này. Nghĩa là không có tivi, video, radio hay âm nhạc (tất nhiên những thứ này đều sẽ có vị trí riêng của chúng trong những thời điểm khác và những tình huống khác). Một điều quan trọng nữa là cần phải hạn chế tối đa việc người khác ra vào không gian chơi. Như chúng ta đã biết, khả năng chú ý bắt đầu phát triển từ từ, từng ít một nhưng rất quan trọng, với điều kiện phải có một môi trường hầu như không có các yếu tố gây nhiễu.

Thời điểm này khả năng lắng nghe cũng đang bắt đầu con đường phát triển lâu dài, hướng tới khả năng tổ chức “vùng thính giác”: nghĩa là có thể tập trung vào các âm thanh cần nghe và sàng lọc âm thanh nền. Để làm được điều này, trẻ cần có sự khác biệt giữa âm thanh nền và âm thanh cần nghe rõ rệt hơn nhiều so với người lớn.

Khả năng kỳ diệu là phân biệt các âm vị (các âm nhỏ nhất tạo ra nghĩa khác nhau, ví dụ từ “pin” và “bin” trong tiếng Anh) của bé cũng đang phát triển ở giai đoạn này. Nhiều minh chứng khoa học cho thấy điều này chỉ có thể xảy ra nếu môi trường được thiết lập thích hợp để những năng lực phân biệt âm vị có thể phát huy, nghĩa là trẻ cần có cơ hội được nghe các âm thật rõ ràng. Nói cách khác, trẻ cần có những lúc được nghe một người lớn nói chuyện với mình trong môi trường thật yên tĩnh. Điều cần lưu ý là một nhóm người lớn nói chuyện với nhau sẽ không có tác dụng đối với quá trình phát triển này, tức là nếu có những người lớn khác nhau cùng tham gia chương trình với bé sẽ rất vui, nhưng tốt nhất là vào những thời điểm khác.

Xã hội mà chúng ta đang sống ngày càng trở nên ồn ào với nhiều kích thích. Nhiều trẻ em hầu như không có cơ hội được trải nghiệm môi trường mà các bé có thể lắng nghe và chú ý tới một nguồn âm thanh duy nhất tại một thời điểm. Trong một nghiên cứu được tiến hành với hàng trăm đứa trẻ, tôi nhận thấy 86% các bé đang ở trong tình trạng này.

Hai kỹ năng cơ bản là lắng nghe và chú ý giữ vai trò then chốt đối với quá trình học tập của trẻ sau này. Chúng ta sẽ thảo luận các cách để hỗ trợ phát triển những kỹ năng này nhưng quan trọng nhất, bạn phải tạo ra một môi trường yên tĩnh để chơi với trẻ.

NÓI CHUYỆN VỚI CON

Hãy bắt đầu nói chuyện với bé ngay từ ngày đầu tiên bé chào đời. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng lượng ngôn từ hướng tới trẻ có mối quan hệ chặt chẽ với sự phát triển ngôn ngữ của trẻ^{26, 27}, và chắc chắn làm như vậy không phải quá sớm. Tất nhiên, bé vẫn chưa hiểu bạn đang nói gì, nhưng giọng nói truyền tải cảm xúc của bạn đến trẻ một cách rõ ràng. Đây là một trong những công cụ hỗ trợ tốt nhất kết nối bạn và con – một sự kết nối vô cùng cần thiết cho đời sống tinh thần của bé. Chúng ta cũng đã thấy việc dùng giọng nói để dỗ dành trẻ hiệu quả như thế nào và đó cũng là một trong những cách chủ đạo để bạn thể hiện phản hồi đối với bé, cho bé biết rằng đối với bạn, bé không chỉ là một cá thể riêng biệt mà còn là một đối tác xã hội có nhiều tác động đến người đối diện.

Không giống với giai đoạn sau, ở giai đoạn này, bạn nói cái gì không thực sự quan trọng. Hãy nói với bé về mọi thứ đang diễn ra hay những gì bạn đang nghĩ. Ví dụ, bạn có thể nói: “Con yêu, chúng mình cùng chơi nào. Con đang ngắm gấu bông nè”. Tôi vẫn nhớ rất rõ lúc nói chuyện với cô con gái nhỏ ba ngày tuổi của tôi về tất cả những gì tôi nhìn thấy trên đường từ bệnh viện về nhà. Hoặc bạn có thể nói những câu như: “Mẹ rất thích những tờ giấy xanh lá cây cùng với các bạn động vật nhỏ mà bố mẹ đã chọn cho phòng chơi của con. Mẹ hi vọng con cũng sẽ thích”.

Hãy thường xuyên nói chuyện với bé

Khi bên nhau trong không gian yên tĩnh, hãy nói chuyện với bé theo cách thật đặc biệt:

✔ Dùng những câu ngắn đơn giản với giọng điệu lên xuống thay đổi. Bạn có thể nói những câu như: “Bế lên nào” hay “Con đang ngồi trên đầu gối mẹ này”.

✔ Hãy chú ý giọng bạn cần cao hơn một chút so với lúc nói chuyện với người lớn.

✔ Hãy nói chậm với những quãng dừng ngắn sau mỗi cụm hay mỗi câu.

✔ Hãy lặp lại nhiều lần, ví dụ: “Đây là ngón tay của con nhé. Một ngón tay, thêm một ngón tay nữa, thêm một ngón tay nữa này…”. Cứ như vậy, bạn có thể nói “Mắt của gấu bông này, mũi của gấu bông này, miệng của gấu bông này…”.

✔ Hãy chắc chắn bạn và bé thật gần nhau và mặt đối mặt, khi đó bạn sẽ thấy mình không thể cưỡng lại mong muốn chạm vào bé thật nhiều.

✔ Hãy sử dụng những ngôn từ ngọt ngào đến một cách tự nhiên ở giai đoạn này như “Chu cha, ai mà đáng yêu thế này? Con của mẹ đấy. Đúng rồi, con mẹ mà. Thiên thần của mẹ đây mà”.

Cách nói chuyện này đã có sẵn trong chúng ta và các bé sẽ tự động kích thích ta phát triển khả năng này, không chỉ vì từ khi sinh ra, trẻ đã thích cách nói chuyện như vậy^{28, 29}, mà còn vì cách nói này đem đến cho trẻ nhiều lợi ích trên nhiều phương diện. Trẻ thực sự nhạy cảm với nhịp điệu, âm lượng và âm điệu mà chúng ta thường phóng đại ở giai đoạn này. Người lớn có xu hướng nói với trẻ bằng giọng nói với âm vực cao xuất phát từ thực tế rằng kích thước và hình dạng ống tai ngoài của trẻ khiến âm thanh dội lại ở tần số cao hơn so với người lớn. Đây cũng chính là dạng ngôn ngữ giúp trẻ phát triển khả năng phân biệt các âm vị tốt nhất từ thời điểm trẻ được một tháng tuổi.

Giọng nói với âm vực cao cũng dễ dàng thu hút sự chú ý của trẻ nhất. Trẻ cũng chú ý đến gương mặt đang cười, đang chuyển động, thay đổi đi kèm với cách nói này. Đi liền với sự chú ý là mức độ hứng thú của trẻ. Để duy trì điều này, bạn nên thay đổi tần suất chuyển động đầu, ánh mắt nhìn bé nhằm đảm bảo rằng bé không bị chán hay bị kích thích quá mức.

Việc lặp lại kiểu lời nói này cũng bắt nguồn từ thực tế trẻ hình thành các liên kết não bộ nhờ những trải nghiệm lặp đi lặp lại.

Trong những tuần đầu, bạn sẽ thấy bạn và bé tạo âm cùng lúc, việc đó hoàn toàn không có vấn đề.

Khi được sáu đến tám tuần tuổi, bạn sẽ bắt đầu nhận thấy bạn và bé đang bắt đầu xây dựng “hội thoại”. Hãy dựa theo hoạt động của bé để điều chỉnh lượt nói của bạn cho phù hợp. Ví dụ, hãy gừ nhẹ đáp lại bé khi bé gừ nhẹ, lắc lư cái đầu sang hai bên theo bé hay đáp lại nụ cười của bé bằng một nụ cười. Đây đích thực là khởi đầu cho hoạt động giao tiếp trong cuộc đời bé sau này. Bạn cũng sẽ nhận ra ở giai đoạn này bé gừ nhẹ nhiều hơn khi bạn nói chuyện với bé một cách sinh động, nhí nhảnh, với vẻ mặt cường điệu và giọng nói giàu âm điệu. Bạn sẽ thấy mình rất tự nhiên đáp lại những điều bé muốn nói thông qua những âm thanh, điệu bộ và nét mặt của bé. Bạn sẽ đáp lại bé tựa như bé truyền đi một thông điệp cụ thể nào đó. Ví dụ, khi bé cáu nhặng lên, hãy đáp lại bé: “Ôi, con yêu của mẹ đói rồi à. Mẹ cho con bú sữa nhé”. Điều này sẽ giúp bé hiểu rằng việc tạo âm có thể có những hiệu quả nhất định, nhờ đó giúp bé có thể truyền đi những thông điệp cụ thể.

Khi bé đạt ngưỡng ba tháng tuổi, bạn sẽ thấy mình tham gia các “cuộc hội thoại” tương tác nhiều hơn, bắt chước những âm thanh bé tạo ra và phản hồi những giao tiếp không có chủ đích của bé nhiều hơn. Hãy bắt chước các âm của bé thật nhiều vì đây là cách phát triển hội thoại tốt nhất ở giai đoạn này.

Hãy hát cho bé nghe thật nhiều trong suốt những tháng này. Bé sẽ rất thích nghe hát, cảm thấy được vỗ về, và trên hết giúp bé cảm nhận được rằng việc lắng nghe giọng nói vô cùng thú vị. Điều này thực sự rất quan trọng. Theo quan điểm về việc lắng nghe, không có âm thanh nào đến tai bé trong một môi trường yên tĩnh tốt hơn tiếng hát. Bạn chọn bài hát nào, giai điệu nào ở giai đoạn này không quan trọng; đơn giản là hãy hát bất kỳ bài gì mà bạn nhớ và thích. Việc lặp lại thường xuyên những bài hát giống nhau cũng rất tốt.

Có thể lúc này bạn đang phân vân liệu có thể nói chuyện với bé theo cách này dù không phải trong thời gian của Chương trình Trẻ học nói. Phần lớn thời gian bạn có thể nói chuyện với bé theo cách đó. Tại những thời điểm khác, khi bạn đang bận rộn với công việc khác, không thể trò chuyện trực tiếp với bé, bạn có thể liên tục tường thuật những việc bạn đang làm hoặc những việc đang diễn ra. Ví dụ, bạn có thể nói với con: “Mẹ đang gọt khoai tây nè. Cho một củ vào trong nồi, cho thêm một củ nữa này. Mẹ phải nhanh tay hơn thôi. Hôm nay, nhà mình phải ăn trưa sớm”. Kiểu nói chuyện này là một mũi tên trúng hai đích. Đầu tiên, nó giúp bạn và con giữ liên lạc với nhau trong khi cả hai không cùng nhau làm một việc nào đó. Thứ hai, nó giúp bé nghe được ngôn ngữ hoàn chỉnh về mặt âm điệu, nhịp điệu và trọng âm của chuỗi lời nói liên tục. Đây là những thông tin rất quan trọng với bé.

ĐẶT CÂU HỎI

Tiện đây, tôi có đôi lời về việc sử dụng các câu hỏi. Tôi muốn trao đổi ở đây vì đặt câu hỏi là một phần quan trọng của ngữ liệu giao tiếp mà người lớn dành cho trẻ, có thể có ích hoặc không tùy thuộc vào cách thức, lý do và số lượng câu hỏi được sử dụng. Trong ba tháng đầu tiên, bạn thường sẽ dùng những câu hỏi tu từ một chiều đơn thuần như “Bé nào thông minh thế nhỉ?”. Những câu hỏi như vậy không cần câu trả lời, và thực tế là những câu thể hiện cảm xúc nên hoàn toàn không có vấn đề gì. Việc sử dụng loại câu hỏi này hay những loại câu hỏi khác sẽ được thảo luận khi chúng ta cùng nhau phân tích về chương trình trong các chương sau.

SONG NGỮ

Tôi đã nhận được nhiều câu hỏi về việc nên sử dụng ngôn ngữ nào với trẻ trong những gia đình sử dụng nhiều hơn một ngôn ngữ.

Nhiều phụ huynh nghĩ rằng con họ có thể rơi vào trạng thái nhầm lẫn và bị kìm hãm sự phát triển khi tiếp xúc với nhiều hơn một ngôn ngữ, nhưng điều này chỉ xảy ra khi phụ huynh trộn lẫn hai ngôn ngữ ở mức độ rất cao, ví dụ tiếng nọ tiếng kia trong một câu hoặc nói với trẻ bằng thứ tiếng không phải tiếng mẹ đẻ của họ. Sử dụng ngôn ngữ không phải tiếng mẹ đẻ để nói chuyện với trẻ là một vấn đề rất đáng lưu tâm, bởi chúng ta đều biết rằng việc điều chỉnh cách chúng ta nói một ngôn ngữ mà không phải tiếng mẹ đẻ thực sự rất khó. Bạn sẽ thấy nội dung trọng tâm của Chương trình Trẻ học nói là điều chỉnh cách bạn nói chuyện với em bé mới sinh theo nhiều cách cụ thể trong khoảng thời gian chơi đặc biệt hằng ngày. Sử dụng những bài thơ, bài đồng dao hay trò chơi ngôn ngữ truyền thống với con của bạn cũng sẽ rất hữu ích, tuy nhiên bạn ít khi biết đến những điều đó trong ngôn ngữ mà không phải tiếng mẹ đẻ của mình.

Cách đây một thời gian, tôi có cơ hội trò chuyện với một phiên dịch Anh – Nga sử dụng hai ngôn ngữ này vô cùng thành thạo. Những điều cô ấy nói khiến tôi quan tâm. Mặc dù có thể sử dụng tiếng Nga và tiếng Anh thành thạo, nhưng cô cảm thấy cô không thể nói chuyện với con bằng tiếng Anh, vì bản năng cho cô biết rằng nói chuyện với con bằng tiếng Nga sẽ tốt hơn vì đó là tiếng mẹ đẻ của cô (xem Phụ lục 2, trang 425).

Tôi đã từng nhận được một cuộc điện thoại đầy lo lắng từ một người mẹ có con được ba tuần tuổi. Cô ấy hỏi tôi việc cho con ngậm ti giả khi bé khó chịu vào buổi tối có gây hại gì không. Tôi đã không ngần ngại đáp “Tất nhiên là không rồi”. Khi bắt đầu làm cha mẹ, chúng ta cần đến mọi sự hỗ trợ có thể và tôi vẫn chưa gặp em bé nào mà tôi nghĩ sự phát triển ngôn ngữ bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi việc dùng một cái ti giả. Vấn đề chỉ có thể phát sinh trong trường hợp không có cái gì kích thích sự quan tâm của bé và bé có quá ít tương tác với mọi người xung quanh, khiến bé phải mút ti giả hay ngón cái trong nhiều giờ mỗi ngày. Điều này chắc chắn sẽ không xảy đến với con bạn.

KHÔNG CHỈ NỬA TIẾNG MỖI NGÀY

✔ Thường xuyên nói chuyện với bé về những việc bạn đang làm hoặc những việc đang diễn ra. Điều đó giúp bé nghe được “cấu trúc” hoàn chỉnh của ngôn ngữ.

✔ Hãy giữ âm thanh nền xung quanh bé ở mức thấp nhất để bé có thể tập trung vào một loại âm thanh tại một thời điểm.

✔ Hãy dùng các câu ngắn và lặp lại nhiều lần.

✔ Hát cho bé nghe: bất kỳ bài nào và bất kỳ lúc nào bạn thấy thoải mái.