Donatello

D

onatello sinh năm 1386 tại thành phố Firenze và đó thực sự là may mắn lớn nhất trong đời ông bởi Firenze khi đó là trung tâm văn hóa, khoa học, kỹ thuật và nghệ thuật của không chỉ Italia mà còn của cả châu Âu. Nghệ sĩ khắp nơi đổ về Firenze với hy vọng được các nhà quý tộc của thành phố yêu nghệ thuật này tiếp nhận. Với Donatello, chỉ môi trường thuận lợi chưa là sự đảm bảo. Trên thực tế, ông đã phải trải qua những khó khăn và sự khổ luyện rất cực nhọc.

Năm 1406, khi mới 20 tuổi, Donatello đã có may mắn được tham gia trang trí cho nhà nguyện Santa Maria Del Fiore cùng Nanni Di Banco - khi đó đã là một nhà điêu khắc rất nổi tiếng. Đây là công trình rất phức tạp đòi hỏi độ chính xác và tỉ mỉ cũng như thái độ làm việc cầu thị.

Chọn Donatello làm phụ tá, Nanni đã biết Donatello là một tài năng dù vậy ông vẫn luôn nhắc nhở Donatello phải thận trọng và khiêm tốn. Chính nhờ quá trình học hỏi bên cạnh người thầy Di Banco, Donatello chững chạc hơn rất nhiều.

Donatello học nghề tại xưởng của Ghiberti, một người thợ kim hoàn, một họa sĩ và cũng là một nhà điêu khắc. Sau khi rời xưởng học nghề, Donatello đã làm việc suốt 30 năm tại giáo đường ở Florence, nơi ông đã phát triển một phong cách riêng biệt. Ông hiểu biết khá nhiều và chịu nhiều ảnh hưởng của nền điêu khắc Hy Lạp và La Mã cổ đại. Tuy vậy, ông là nhà điêu khắc đầu tiên tìm ra những quan điểm mới về nghệ thuật phối cảnh, đó là hệ thống toán học để biểu đạt khoảng cách và tạo nên cảm giác của không gian ba chiều.

Ông thường dùng đá thạch anh, đồng hoặc gỗ để sáng tạo ra những tác phẩm điêu khắc. Về sau, ông học cách tính toán làm méo mó hình ảnh nhân vật để tạo cho công chúng thưởng thức những cảm giác mạnh hơn. Chẳng hạn khi chạm khắc và vẽ hình của bà Mary Madalene đứng tuổi, ông đã chọn cách làm cho nhân vật xấu xí đi, để nhấn mạnh đến tính cách của nhân vật, nhằm tạo nên sự cuốn hút đầy ấn tượng đối với người xem.

Trong sự nghiệp của mình, Donatello tập trung chủ yếu vào việc sáng tác phù điêu và đúc tượng. Các tác phẩm của ông xoay quanh đề tài tôn giáo - đề tài phổ biến khi đó nhưng những nét tươi mới luôn làm nghệ thuật của Donatello có những sự khác biệt đáng kể. Người ta thấy những bức phù điêu thánh Mac, Madona Cherubin, Madona Orlandini, Hạ thánh giá, Lời phán bảo… không đơn thuần là những điển tích trong kinh thánh mà ở đó có những nét rất gần gũi, rất đời thường.

Donatello còn rất xuất sắc với nghệ thuật đúc đồng. Tại quảng trường Santo ở Firenze, ngày nay, bức tượng đồng Gattamelata vẫn sừng sững vượt qua mọi thử thách của thời gian. Người anh hùng Gattamelata ngồi vững chãi trên lưng ngựa trong bộ áo giáp của người La Mã, sẵn sàng tiêu diệt mọi kẻ thù.

Một tác phẩm rất đáng chú ý là phù điêu bằng đồng “Thiên thần âm nhạc” được họa sĩ thực hiện từ năm 1446 đến năm 1450. Trong tác phẩm, ông miêu tả bốn vị thần mỗi người chơi một nhạc cụ với dáng điệu khác nhau đang cùng tấu lên những cung nhạc du dương làm say đắm lòng người. Những bức phù điêu này hiện vẫn còn được đặt tại nhà thờ thánh Antonio ở Firenze.

Các tác phẩm của Donatello đều rất khỏe khoắn với những nét chạm dứt khoát mà tinh tế. Chính Michelangelo đã thừa nhận ông học hỏi rất nhiều ở nghệ thuật của Donatello. Không chỉ Michel mà cả một lớp những nghệ sỹ Leonardo Di Vinci, Botticelli, Rafael… đã tôn Donatello là thầy, là người mở ra thời kỳ phục hưng - thời kỳ hoàng kim của nghệ thuật Italia và châu Âu.

Vào khoảng giữa những năm 1433 và năm 1438, Donatello đã chạm khắc bức Cantoria hay còn gọi là Singing Gallery cho nhà thờ Chính Tòa Florence. Sau đó, Luca della Robbia đã hoàn tất bức khảm thứ hai đồng bộ với bức này và ráp thành một tác phẩm hoàn thiện.

Cho đến năm 1688, tấm khảm có hình hai chiếc ban công, chỗ đứng của các ca viên và đặt các cây đàn organ phục vụ các buổi cử hành nghi thức tôn giáo, đã được đặt phía bên trên của lối vào phòng thánh của nhà thờ chính tòa.

Lấy nguồn cảm hứng từ những ngôi mộ đá của Kitô giáo thời đầu và hậu cổ điển, Donatello đã mô tả phần phía trước của Singing Gallery như một mái vòm với những trẻ thiên thần, những họa tiết vui nhộn của đồng quê, và những điệu nhảy tưng bừng trên bãi cỏ hoa.

Các cột trụ mỏng manh phía ngoài hành lang và bức tường phía sau giáp với bức khảm, được tạo nên bởi những khe nhỏ mạ vàng và áp kính màu. Bề mặt của bức khảm được làm cho lấp lánh, có ý diễn tả ánh nến và đèn lung linh trong nhà thờ. Phần nửa tối của dãy cuốn (mái vòm), của bức khảm, của những mảng được tô màu được đặt trong một khung kiến trúc và các thiên thần nhỏ trong áo choàng đang bay mang lại một sức sống tỏa sáng.

Donatello đã đạt được một ảnh hưởng tích cực và lớn lao đến tâm trí người xem, một kiểu phấn khích mang tính hình tượng và trang trí.

Trong sáng tạo thành công của mình cho Singing Gallery của nhà thờ chính tòa, ngôi nhà thờ rất nguyên sơ về cấu trúc, kỹ thuật và tượng ảnh được dùng trong nhà thờ, người nghệ sĩ này đã khai thác những ý tưởng mà ông đã nghiên cứu về thời kỳ Hy Lạp, thời kỳ thời đầu và hậu cổ điển Kitô giáo và kiến trúc Rome, khi ông còn ở Rome giữa những năm 1430 và 1433.

Khi nhắc đến bức tượng David, nhiều người thường nghĩ đến tác phẩm của nhà điêu khắc thiên tài Michelangelo. Tuy nhiên, trên thế giới còn có rất nhiều tượng David khác nhau và để lại dấu ấn quan trọng trong lịch sử nghệ thuật thế giới không kém. Điển hình là tượng David bằng đồng của nhà điêu khắc Donatello luôn được xếp vào danh sách những tác phẩm điêu khắc vĩ đại nhất thế giới. Không ai biết chính xác thời gian Donatello thực hiện tượng David bằng đồng mà chỉ ước chừng việc này diễn ra trong khoảng thời gian 1420 - 1460. Bức tượng mô tả David với nụ cười bí ẩn, chân đặt trên chiếc đầu bị cắt lìa của Goliath. Chàng trai hoàn toàn khỏa thân, đội mũ có vòng nguyệt quế, chân mang ủng còn tay cầm thanh kiếm của Goliath. Khác với tượng David của Michelangelo có thân hình vạm vỡ, tượng David bằng đồng của Donatello lại có dáng vẻ mảnh khảnh, thư sinh. Ở một số góc nhìn nghiêng, David trông như một người phụ nữ. Vóc dáng David mềm mại, nữ tính đối lập với thanh kiếm lớn một cách vô ly trong tay. Donatello ly giải rằng điều đó cho thấy David chiến thắng Goliath không phải nhờ sức mạnh thể chất, mà là thông qua Đức Chúa. Có y kiến cho rằng Donatello là người đồng tính và ông bày tỏ quan điểm tình dục của mình thông qua bức tượng này. Lại có y cho rằng bức tượng thể hiện đến quan hệ đồng giới trong xã hội Florence thời đó chứ không phải của Donatello. Trang trí bằng các lá vàng, tượng đồng David được các sử gia nghệ thuật công nhận nó là tác phẩm nổi bật nhất của Donatello và là “biểu tượng tối cao” của tinh thần Phục hưng. Đặc biệt, đây là tác phẩm bằng đồng trong tư thế đứng không có điểm tựa đầu tiên thời Phục hưng. Đây cũng là bức tượng nam khỏa thân đứng tự do có kích thước như người thật đầu tiên từ thời cổ đại.

Trước khi thực hiện tác phẩm David bằng đồng, nhà điêu khắc Donatello đã tạc một tượng David với nguyên liệu là đá cẩm thạch vào năm 1408 cho nhà thờ Florence, Ý. Tượng David bằng đồng được ông thực hiện theo đơn đặt hàng của gia tộc lừng danh Medici để đặt giữa sân lâu đài Medici Palace tại Florence. Các nhà nghiên cứu cho rằng đây là hành động để chứng tỏ quyền lực của gia tộc Medici thời đó.

Donatello là một nhà điêu khắc đã tìm ra những ý tưởng mới về hình phối cảnh để diễn đạt khoảng cách và không gian ba chiều. Ông có ảnh hưởng lớn với các nhà điêu khắc ở Florence.