Xứ Mèo, biết ở nơi nao!
Sông sâu mấy dải, non cao mấy tầng?
Trong sương, ai hát vang lừng;
Lửa thông, ai nhóm trong rừng rậm khơi?
Truyện nghìn xưa, nhớ chăng ai:
Tổ tiên lưu lạc quan ngoài Hồ Nam.
... Câu hát, bằng một giọng trầm buồn, cất lên khoảng trời cuối thu vàng lạnh.
Tum Đìang đứng sững lại; mắt long lanh tìm trên dải đường đất thẳm, như vết thương dài còn tươi hon hỏn, rạch vào ngay sườn rặng núi tím đằng xa: một đoàn mã phu, chừng non hai chục anh Mèo, đương cùng hát vang lên một lượt.
Họ ngất ngưởng trên lưng những con ngựa thồ gầy đi nối đuôi nhau, như chúng vẫn từng đi thế, từ khi có giống người phiêu lưu nọ.
Tum Đìang bâng khuâng lắm! Trong lòng anh, có một rung động chưa thấy bao giờ. Anh tựa hồ thoáng nghe một tiếng gọi thiết tha. Nhưng kìa, đám người ngựa đã mất vào sau một khuỷnh đường. Câu hát bẵng đi. Một trận gió đìu hiu. Một cái rùng mình chạy lướt trên những khóm lau bạc.
Anh Mèo tuổi trẻ ngơ ngác nhìn quanh: núi rừng tan trong một thứ bụi phấn tỏa mơ hồ. Anh lắng nghe: chỉ còn tiếng thác ồ ồ với câu hát còn ngân trong lòng anh chưa dứt hẳn. Và, trước mắt anh, con đường vẫn mở ra tun hút, con đường mà trên đó, bao nhiêu đoàn phu tải, trong số có cha anh nữa, đã đi qua và hát vang lừng. Lại cũng trên con đường này, mẹ anh trong cái chuyến gia đình anh rời từ một ngọn núi thuộc địa phận Hoàng Tsưphì về Nặm Tỉ đã đẻ rơi anh trên lưng ngựa. À, việc ấy lâu rồi! Nghe đâu từ những năm mười bảy lần hoa tsi tàu đông nở rồi lại nở. Việc đã qua, Tum Đìang tại sao chiều nay còn nhớ tới?
Anh Mèo tuổi trẻ rút cái điếu can mà anh vẫn giắt ở hầu bao và đập đá lấy lửa châm thuốc hút. Anh ta giật luôn mấy hơi, để làn khói xám tản dần qua góc mép. Anh có thói quen hút ngấu nghiến như thế, mỗi lần anh gặp phải sự gì làm óc anh phải bận rộn. Anh nhổ toẹt xuống đất rồi lũi cũi đi. Con dao cài trong cái vỏ gỗ thừng mực, khẽ đập vào cạnh đùi bên trái anh như gõ nhịp.
Tum Điàng thong thả đi về xóm Nặm Tỉ. Anh lách qua những khóm lau già, những khóm cây không tên lá bắt đầu vàng rụng. Mặt anh ra vẻ nghĩ ngợi lắm. Anh bâng khuâng nhìn quanh. Trong đời anh, có lẽ lần đầu Tum Điàng nghĩ đến những ngày qua. Sao chóng thế? Mới độ nào, cha anh còn phải cõng anh lên nương để anh chơi nghịch trong khi ông già làm việc. Mới độ nào, mẹ anh còn phải hát để ru anh ngủ. Vậy mà nay, anh đã thành một người như hết thảy mọi người lớn khác. Anh đã phải lên nương làm thay cha. Và thản nhiên, cảnh vật bên mình anh cứ hết mùa nọ qua mùa kia, vẫn thay đổi mà không khác đi một chút nào.
Qua một cánh rừng vầu. Trên những gióng tròn, bụi nước bám vào như một lớp mồ hôi. Không khí giá ngắt Tum Điàng rùng mình. Bỗng, anh ngẩn ngơ dừng bước: một nấm đất lù lù bên cạnh một gốc cơi già, nhắc anh nhớ đến một kỷ niệm. Tum Điàng thở dài và giơ một bàn tay vuốt giọt nước mắt chảy ra gò má.
Rồi, anh đi lại.
Nếp nhà tranh ở đầu xóm Nặm Tỉ đã hiện đằng xa. Vẻ cũ kỹ của nó là một cái gì mà Tum Điàng, mãi buổi chiều nay, mới nhận ra. Cùng lâu như nhau vậy mà, trong khi nếp nhà cũ dần đi, xấu dần đi, anh lại nhớn lên, khỏe mạnh thêm và biết nghĩ ngợi khác với khi còn bé. À, sao từ độ ấy, cha anh không dọn đi nơi khác nữa nhỉ? Hàng xóm nhà anh có người nào quen biết cũ đâu! Họ đi cả rồi. Bất giác Tum Điàng ngoảnh trông con đường dài mà anh đoán phỏng trong sương lạnh. Câu hát của đoàn mã phu vừa đi rồi lại văng vẳng trong tâm hồn anh như một lời quyến rũ:
Xứ Mèo, biết ở nơi nao!