Chương 1:Lợi ích của việc đọc ehon đối với trẻ

1. Ehon - Món quà tuyệt vời dành cho trẻ thơ

“Ehon có cái gì hấp dẫn mà tại sao tụi trẻ con say mê thế cơ chứ?”, đó là câu nhận xét của hầu hết các bố mẹ khi bắt đầu đọc ehon cho con nghe. Để rồi trong quá trình đọc ehon cho con, bố mẹ sẽ dần dần hiểu và cảm nhận được sức mạnh kì diệu của ngôn từ và hình ảnh được kết hợp một cách tài tình trong ehon khiến trẻ em say mê, và người lớn thì bị cuốn hút.

Có rất nhiều thứ đẹp đẽ đứa trẻ được tiếp xúc trong những năm tháng đầu đời, đó là giọng nói nhẹ nhàng tình cảm của bố mẹ, là những bức tranh đầy màu sắc, là những trò chơi hấp dẫn thú vị, là thế giới tự nhiên xung quanh mình. Và kì diệu thay, ehon có thể làm được tất cả những điều đó. Bạn cầm một cuốn ehon lên, đọc bằng giọng mà hằng ngày bạn vẫn thủ thỉ với trẻ, vừa nhìn những bức tranh minh hoạ đẹp đẽ vừa kể cho trẻ nghe một câu chuyện tuyệt vời về một chủ đề nào đó con yêu thích, và trải nghiệm cảm giác hạnh phúc trọn vẹn đó cùng con, trong thế giới của câu chuyện. Ehon là thứ giúp cha mẹ nhìn thấy, cảm nhận thấy rất nhiều khoảnh khắc hạnh phúc khi ở bên con. Và đó là lí do đầu tiên để nói rằng ehon là món quà tuyệt vời đối với thế giới tâm hồn trẻ thơ.

Một lí do đặc biệt khác khiến ehon cuốn hút trẻ thơ là bởi ehon được sáng tác bám sát đặc điểm tâm sinh lí và quá trình phát triển của trẻ theo từng độ tuổi. Do đó, các cuốn sách sẽ có độ dài khác nhau, số lượng từ hay tính phức tạp trong các câu chuyện cũng khác nhau tùy theo từng độ tuổi. Đây là một yếu tố mà phụ huynh nên cân nhắc khi chọn sách cho trẻ. Chẳng hạn, sách dành cho trẻ 0-2 tuổi thường khá ngắn, sử dụng nhiều từ đơn và các câu ngắn, các câu chuyện đơn giản kể về các con vật, đồ vật hay sự việc gần gũi, quen thuộc với trẻ. Trẻ ở giai đoạn này rất thích các cuốn sách có nhiều từ tượng thanh thể hiện tiếng kêu của các con vật, bởi những âm thanh ấy sẽ kích thích vùng ngôn ngữ trong não trẻ phát triển.

Ngoài ra ở giai đoạn này ehon cũng giống như một món đồ chơi, nên các thể loại ehon lật giở, ehon tương tác thực sự là một giáo cụ vô cùng hữu ích để bố mẹ vừa chơi cùng con, lại vừa dạy con về ngôn ngữ.

Lí do thứ ba là chủ đề trong các cuốn ehon cũng rất đa dạng. Đó có thể là những câu chuyện rất gần gũi trong đời sống thường ngày, hoặc cũng có thể là thế giới kì ảo đầy màu sắc để trẻ tưởng tượng và bay bổng trong đó. Nhưng dù là chủ đề nào thì giá trị mà ehon muốn đem đến cho trẻ đằng sau mỗi câu chuyện là những thông điệp chứa đựng tính nhân văn sâu sắc được truyền tải một cách nhẹ nhàng và dễ tiếp thu, chứ không hề khô khan giáo điều, hoặc có thể là những tiếng cười sảng khoái cho trẻ.

Các nhân vật có thể là con người, là ai đó trong chính các em, là cuộc sống hằng ngày diễn ra ngoài đời thực, hoặc là các loài động vật nuôi quen thuộc, các con vật trong rừng, thiên nhiên… nhưng tất cả đều được nhân hóa, tạo nên những câu chuyện thú vị đối với trẻ. Các nhân vật trong truyện được thể hiện sống động và gần gũi với trẻ em, hồn nhiên, trong sáng như chính tâm hồn trẻ, khiến trẻ cảm thấy bản thân có nét tương đồng với nhân vật, tạo nên sự đồng cảm trong trẻ.

Trong những năm đầu đời, trẻ chưa được tiếp xúc nhiều với thế giới bên ngoài, nhưng chính những cuốn sách tranh này sẽ mở rộng thế giới của trẻ, tạo tiền đề để trẻ khám phá và trải nghiệm thế giới trong quá trình trưởng thành sau này.

Nhờ những cuốn ehon, thế giới tâm hồn của trẻ thơ được tưới mát bởi những điều đẹp đẽ tuyệt vời, và trong kí ức của các em sẽ luôn lưu giữ những khoảnh khắc hạnh phúc diệu kì.

2. Tác dụng tuyệt vời của việc đọc ehon

Các bố mẹ có biết vì sao cha mẹ Nhật lại đọc ehon cho con nghe từ 0 tuổi không? Bởi ehon được người Nhật xem là thực phẩm của tâm hồn giúp nuôi dưỡng khả năng ngôn ngữ, tư duy cho trẻ, một tâm hồn phong phú giàu tính cảm thụ, và việc đọc ehon cho con nghe như một bữa ăn không thể thiếu mỗi ngày.

Rất nhiều nghiên cứu của các nhà giáo dục đã chỉ ra rằng, việc đọc ehon cho trẻ nghe từ nhỏ sẽ mang lại rất nhiều tác dụng tuyệt vời.

Nuôi dưỡng nền tảng ngôn ngữ cho trẻ bởi vì trẻ được tiếp xúc với ngôn ngữ phong phú và chuẩn

Bạn có biết sự khác biệt lớn nhất giữa một em bé được tắm ngôn ngữ trong thế giới của ehon từ những năm tháng đầu đời, và một em bé không được nghe đọc ehon là gì không? Chính là ở khả năng thẩm thấu và sử dụng ngôn ngữ, và một tâm hồn phong phú, giàu cảm xúc. Ngôn ngữ của ehon vô cùng phong phú, đa dạng và phát triển theo từng giai đoạn. Giai đoạn 0-2 tuổi là những từ đơn, câu ngắn nhưng đầy đủ cả chủ ngữ và vị ngữ, ngôn từ chắt lọc nên trẻ bắt chước và học được cách sử dụng rất nhanh. Tôi còn nhớ khi Bon hơn 2 tuổi, mỗi lần bố mẹ không cho cu cậu làm việc gì đó theo ý mình là cu cậu luôn biết dùng những câu nói cảm xúc để diễn tả “Con buồn lắm”.

Ngôn ngữ trong ehon là ngôn ngữ được chắt lọc, với những từ ngữ đẹp, giàu âm thanh và hình ảnh, khác với ngôn ngữ nói. Vì thế một em bé được nghe đọc ehon nhiều sẽ có cách sử dụng ngôn ngữ rất “chất” và linh hoạt.

Khi Bon hơn 3 tuổi cu cậu đã biết dùng những tính từ làm bổ ngữ để diễn tả cho câu nói của mình “Mẹ nhìn kìa bầu trời đỏ rực rỡ” hay “Gió thổi mát rượi, thật là sảng khoái mẹ nhỉ”. Lên 4 tuổi, con sẽ nói kiểu “Sao mẹ để mọi thứ lộn xà lộn xộn thế”, hay khi đi dưới trời tối, cu cậu nhận xét “Trời tối đen như mực mẹ ạ”.

Khi trẻ lên 3-4 tuổi, thay vì chỉ nói những câu ngắn hoặc chưa thể diễn đạt tốt suy nghĩ của mình cho người khác thì các em bé được nghe đọc nhiều ehon sẽ có thể diễn đạt mong muốn và suy nghĩ của mình bằng ngôn ngữ hồn nhiên nhưng rất logic.

Hồi 3 tuổi, trong một lần về quê thăm bà ngoại, Bon bị chị họ dỗi không chơi cùng, thế là anh chàng ra năn nỉ “Chị ơi đây là nhà của chị, quả này cũng là của chị. Em chỉ về đây chơi thôi mà. Mấy hôm nữa em về thì chị giận với ai”.

Và đôi khi cũng thật hài hước:

“Bon ơi sao con cứ nhảy chân sáo thế”.

“Con buồn đi ị và con đang chạy cho cục phân trôi xuống”.

Nếu như không được tiếp xúc với nhiều chủ đề trong các câu chuyện ehon và không được trò chuyện nhiều, chắc chắn trẻ sẽ ít khi biết sử dụng ngôn ngữ miêu tả như vậy. Đây là nền tảng đầu tiên cho việc học tập sau này.

Nuôi dưỡng tâm hồn nhân văn, phong phú, giàu cảm xúc và biết yêu thương đồng cảm với mọi người

Những cuốn ehon với thông điệp đầy nhân văn như những dòng nước ngọt ngào tưới mát tâm hồn trẻ thơ. Những câu chuyện đẹp về tình yêu với động vật, hoa lá cỏ cây, về tình yêu giữa cha mẹ với con cái, anh chị em với nhau, giữa bạn bè với nhau, sẽ dạy cho trẻ đối xử với mọi người xung quanh một cách nhân văn. Trẻ học được cách yêu thương, chia sẻ với mọi người và cách thể hiện tình cảm rất hồn nhiên và chân thành. Trẻ học được cách đồng cảm và sẻ chia với những cảm xúc của người khác. Ngoài ra, thế giới ehon phong phú nhiều màu sắc nên thế giới tâm hồn con trẻ cũng nhờ đó mà phong phú theo.

Bon chưa có em nhưng cu cậu rất thích chơi với các em nhỏ. Mỗi lần chơi với các em là Bon thường hay chạy đến vuốt má hoặc thơm em. Có lần trong lúc đang chờ mọi người cùng đi chơi, Bon chơi với em Anna, con của một cô giáo ở trường. Tôi thấy Bon chạy ra nói thầm với tôi “Mẹ ơi con vừa thơm lên trán em Anna một cái đấy”. Hay khi về quê con thích chơi với em Tôm, em Trúc Anh của mình và thường xuyên kể lại với mẹ những hành động của các em và nhận xét “Em đáng yêu thế mẹ nhỉ”.

Hôm đó Bon sang trường đón bạn Gấu về nhà mình chơi cùng một số bạn thân khác như đã hẹn. Em Bống là em gái của Gấu cũng học ngày thứ Bảy. Lẽ ra em Bống không được sang chơi như trong kế hoạch, nhưng Bon đã hỏi mẹ là “Con rủ cả em Bống sang chơi cùng tụi con nữa có được không?”. Rồi khi mẹ đồng ý, con dắt tay em Bống ra lấy ba lô rồi dắt em đi sang nhà rất ân cần. Có lẽ đó là bài học đầu tiên của con về việc biết yêu thương và quan tâm đến những người không phải người thân của mình.

Hồi Bon 4 tuổi, hôm đó tôi gọi xe grab nhưng anh lái xe không nghe theo chỉ dẫn nên đi sai đường và hai mẹ con tôi phải chờ gần 15 phút. Tôi gọi điện có nói hơi cao giọng một chút mà phải rất tinh ý mới nhận ra, thế là Bon nhìn tôi hỏi “Sao mẹ lại cáu với chú lái xe?”. Tôi nhận ra con nhận biết cảm xúc của người khác rất nhanh. Mẹ chỉ thay đổi một xíu trong lời nói là con đã cảm nhận được.

Ngoài ra, đọc ehon còn giúp trẻ giữ được sự điềm tĩnh, ít nổi cáu vô cớ hoặc dùng bạo lực để ứng xử với người khác. Vì thế những em bé được nghe đọc nhiều ehon thường có xu hướng vui vẻ, tâm thái hiền hòa hơn những em bé ít được tiếp xúc với ehon. Có thể đó chính là một phần khiến các em bé Nhật ứng xử rất nhẹ nhàng, văn minh và điềm đạm.

Đọc ehon chính là để góp phần tạo nên những đứa trẻ hạnh phúc, và đó là sứ mệnh tuyệt vời của ehon.

Nuôi dưỡng trí tưởng tượng, năng lực tư duy thông minh cho trẻ nhờ những hình ảnh và chủ đề phong phú của ehon

Kết quả nghiên cứu của giáo sư Taira Masato ở trường đại học Y Nha khoa Tokyo đã chứng minh rằng việc cha mẹ đọc truyện cho con nghe sẽ kích thích “hệ viền” (limbic system) vốn là trái tim của bộ não, nơi điều khiển ký ức và tạo ra động lực, đồng thời sản sinh cảm xúc, giúp khả năng biểu đạt cảm xúc của trẻ thêm phong phú, ngôn ngữ thêm phát triển.

Ngoài ra, một số kết quả điều tra cho thấy những học sinh được cha mẹ đọc ehon cho nghe từ khi còn nhỏ có tỉ lệ đỗ vào trường đại học Tokyo (đại học nổi tiếng nhất của Nhật) cao hơn hẳn so với những học sinh khác.

Những em nhỏ đọc nhiều ehon sẽ có nhiều chủ đề quan tâm hơn, đặc biệt là giai đoạn 3-4 tuổi, trẻ luôn luôn đặt bố mẹ trong tình trạng phải căng não để trả lời các câu hỏi vì sao sau khi đọc sách: “Vì sao chỉ có khủng long mẹ phải chiến đấu đến cùng? Khủng long bố đi đâu mà sao vô trách nhiệm thế”.

Là chất keo tuyệt vời kết nối tình cảm giữa cha mẹ và con cái, củng cố tình yêu thương, sự gắn bó và tin tưởng

Trẻ sẽ cảm nhận được tình yêu thương qua giọng đọc của cha mẹ. Thời kỳ ấu thơ là thời kỳ quan trọng nuôi dưỡng trí tuệ cảm xúc cho trẻ, nên giọng nói và cách trò chuyện của cha mẹ sẽ được trẻ lưu nhớ dần dần trong bộ não, khi đã lí giải đầy đủ rồi trẻ sẽ biểu hiện nó ra ngoài. Chính vì thế càng nghe được giọng nói của cha mẹ nhiều thì ấn tượng trong não bộ trẻ càng lớn, sợi dây liên kết giữa cha mẹ và con cái càng bền chặt. Những câu tôi nhận được hằng ngày từ con chính là câu “Con yêu mẹ lắm. Con cảm ơn mẹ ạ”.

Tôi vẫn nhớ những câu chuyện của Bon thế này:

Bon: Tình cảm được làm từ gì hả mẹ?

Mẹ:Được làm từ những sự quan tâm chúng ta dành cho nhau. Mẹ chơi cùng con, nấu ăn cho con, đọc truyện cho con, và con quan tâm lại mẹ như hôm trước con bảo “Mẹ ơi mẹ bị mệt à, con xoa đầu cho mẹ nhé”.

Bon: Cảm xúc là gì hả mẹ?

Mẹ:Là khi con ôm mẹ, hôn mẹ, cười với mẹ tự nhiên sẽ có một thứ tình cảm xuất hiện đó.

Bon: Tình yêu là gì hả mẹ?

Mẹ:Là ngay cả khi con làm gì đó khiến mẹ buồn thì mẹ vẫn yêu con. Đó là tình yêu.

Những câu hỏi trừu tượng của Bon về tình yêu khi cậu 4 tuổi rưỡi lắm lúc khiến tôi bối rối vì không biết trả lời như thế nào. Nếu bê nguyên những lời giải thích trong từ điển thì thật nhàm chán và làm mất đi màu sắc sinh động trong trí tưởng tượng của con trẻ. Và khi ấy tôi lại tìm đến một cuốn ehon nào đó để trả lời cho những câu hỏi của con.

Món quà lớn nhất mẹ con tôi nhận được từ việc đọc ehon cho con có lẽ là nó giúp con có một thế giới nội tâm giàu cảm xúc và thể hiện tình yêu ấy với mẹ rất ngọt ngào. Rất nhiều người nói rằng họ yêu thích câu chuyện Nụ hôn trên bàn tay mà tôi kể về Bon trên facebook.

Đó là hồi Bon 3 tuổi rưỡi, tối ấy khi đọc xong cuốn ehon “Nụ hôn trên bàn tay”⁽¹⁾, bắt chước theo mẹ Gấu Mèo, tôi cầm bàn tay nhỏ xíu của Bon đặt một nụ hôn lên lòng bàn tay rồi gói năm ngón tay lại. Sau đó tôi mở lòng bàn tay ra áp lên má Bon, lên ngực Bon: “Tình yêu của mẹ gửi gắm trong nụ hôn này đấy. Con gói nó lại, khi nào nhớ mẹ con mở ra thì sẽ hết nhớ”.

“Vì sao thế mẹ?”.

“À, vì nụ hôn này sẽ giúp con cảm thấy luôn có mẹ ở bên, ở trên má, ở trong tim con này”.

Cu cậu cười thích thú rồi cũng bắt chước, cầm lấy tay mẹ hôn. Sau đó ôm ghì cổ mẹ và hôn má mẹ “Con yêu mẹ”.

Những ngày sau đó, cu cậu liên tục thể hiện tình cảm với mẹ nhiều hơn, như đang chơi cũng chạy đến đưa hai tay ôm má mẹ rồi hôn má bên này, lại hôn má bên kia. Mỗi lần như thế lại “Quay má ra đây, quay má ra đây” rồi hai mẹ con phì cười. Có khi đang ăn cơm cũng phải thể hiện tình cảm, đang chơi cũng chạy đến ôm ghì lấy chân mẹ, ôm tay mẹ rồi hôn lên tay mẹ “Con yêu mẹ”.

Đến giờ khi đã gần 6 tuổi rồi nhưng thói quen ôm ghì mẹ, nói yêu mẹ vẫn không thay đổi.

Chính nhờ ehon mà cả hai mẹ con tôi đã học được cách thể hiện tình cảm phong phú và ngọt ngào như vậy. Những cuốn ehon hay giống như những món quà tuyệt đẹp, không chỉ gieo vào tâm hồn người đọc những câu chuyện ý nghĩa mà còn giúp sợi dây tình cảm giữa cha mẹ và con cái thêm bền chặt.

Nuôi dưỡng khả năng lắng nghe và tập trung

Cô giáo dạy cảm thụ âm nhạc ở trường mầm non Tsubaki mà tôi làm việc đã nhận xét như thế này “Em đi dạy ở rất nhiều trường mầm non khác, kể cả trường quốc tế, nhưng em thấy trẻ con trường mình khả năng tập trung và lắng nghe rất tốt chị ạ. Các bạn có thể ngồi yên lặng lắng nghe lời cô nói và tập trung trong tiết âm nhạc”. Tôi nhận ra rằng đó là kết quả của suốt 4 năm thực hiện việc đọc ehon cho trẻ ở trường mầm non Tsubaki. Từ lớp 1 tuổi đến lớp 5 tuổi, các bạn được cô đọc ehon cho nghe 4-5 lần, đều đặn hằng ngày. Trước khi bắt đầu một hoạt động các cô cũng đọc ehon để giúp trẻ tập trung lắng nghe rồi mới vào hoạt động chính. Không có em bé nào không thích nghe cô đọc ehon cả. Chính việc duy trì thói quen ấy đều đặn hằng ngày đã giúp trẻ hình thành khả năng tập trung và lắng nghe lời cô nói.

Theo nghiên cứu của Hiệp hội Ehon Nhật Bản, trẻ được nghe đọc ehon từ nhỏ thì khi lên tiểu học khả năng tập trung và lắng nghe sẽ tốt hơn, từ đó kết quả học tập của các em cũng tốt hơn. Tác dụng của việc đọc ehon cho trẻ thật tuyệt vời phải không bố mẹ?

Là công cụ giúp trẻ rèn luyện thói quen sinh hoạt, tính tự giác

Khi Bon lên 5 tuổi con vẫn có một số thói quen chưa sửa được, chẳng hạn trả lời không đầy đủ câu hỏi của người lớn hoặc là vẫn còn hay chạy ra khỏi chỗ trong giờ học. Mặc dù cô giáo và mẹ cũng đã nói chuyện và giải thích với con những quy tắc, nhưng có vẻ chưa có hiệu quả lắm.

Thế là hằng tối hai mẹ con cùng nhau đọc cuốn “Cẩm nang sinh hoạt bằng tranh cho bé - Kĩ năng giao tiếp” (NXB Kim Đồng), rồi hai mẹ con đóng vai nhân vật và tập nói với nhau. Từ những tình huống đã đọc trong ehon, mẹ thường xuyên đặt câu hỏi lại với con là mẹ đóng vai bác hàng xóm hỏi con thì con trả lời như thế nào. Khi con gặp bác hàng xóm, con sẽ nói như thế nào. Khi ở trong lớp thì mình nên làm gì. Khi có mâu thuẫn với bạn, mình có tự ý đánh bạn hay không. Để học nói cảm ơn, hai mẹ con đọc cuốn ehon “Cảm ơn bạn cà chua” trong series “Những người bạn ngộ nghĩnh” (NXB Kim Đồng). Để dạy Bon học cách mặc quần hồi 2-3 tuổi, tôi đã đọc cho con nghe cuốn “Mặc được rồi, mặc được rồi” (Ehomebooks).

Là tiền đề để trẻ trở nên yêu thích việc đọc sách, từ đó làm nền tảng cho quá trình học tập sau này

Năng lực học tập dựa trên nền tảng về vốn từ và khả năng tư duy ngôn ngữ, mà ehon làm hai điều này rất tốt. Trẻ đọc nhiều ehon có chủ đề phong phú sẽ có vốn từ phong phú. Khả năng tư duy ngôn ngữ của trẻ rất tốt bởi vì qua quá trình được đọc, nghe và lí giải các câu chuyện, trẻ sẽ hình thành năng lực sắp xếp các ý theo trật tự để diễn đạt cho người khác hiểu, biết kết nối nguyên nhân và kết quả của sự việc. Đó là khả năng ngôn ngữ được thể hiện rõ khi trẻ lên 4-5 tuổi. Trẻ biết “lí sự” với bố mẹ “Con không ăn nữa sao mẹ cứ gắp cho con nhỉ”, “Sao mẹ không nhìn vào bát cơm của mẹ mà mẹ cứ nhìn vào bát cơm của con rồi mẹ nổi cáu nhỉ”.

Trẻ đọc nhiều thì khả năng tư duy logic trong học tập cũng rất tốt. Chị bạn tôi có kể rằng cô con gái của chị biết đọc từ năm 4 tuổi, và đọc rất nhiều sách, sở thích duy nhất chỉ là đọc sách. Cô bé có tư duy logic và khả năng nắm bắt các vấn đề rất nhanh, cũng như có khả năng biến những kiến thức phức tạp trở nên đơn giản để diễn giải cho người khác hiểu.

Đương nhiên để có được năng lực ấy cần một quá trình lâu dài đọc sách sau này của bé. Giai đoạn 0-6 tuổi là giai đoạn gieo mầm để cho cây mọc, và tiểu học là giai đoạn nuôi dưỡng phát triển cái cây đó. Có thể gặt hái quả ngọt hay không sẽ tùy thuộc vào việc bố mẹ gieo hạt mầm ấy mạnh mẽ chắc khỏe cỡ nào, chăm bón lúc nuôi dưỡng ra sao.

Ở giai đoạn 0-6 tuổi đứa trẻ nào cũng có một hạt mầm “yêu đọc sách” ở trong mình, việc ba mẹ kiên nhẫn đọc cho con nghe hằng ngày chính là hành động gieo mầm đó xuống đất. Nếu không gieo thì sẽ chẳng có cây.

Để hạt mầm vươn lên chắc khỏe thì điều quan trọng nhất khi đọc ehon cho trẻ nghe chính là không khí thoải mái, không ép buộc để trẻ được trải nghiệm và thích thú với ehon theo cách riêng của trẻ. Trẻ có thể giở ngược để xem, lật qua lật lại, liếm, gặm… mỗi hành động đều mang ý nghĩa nhất định, nên hãy tôn trọng mong muốn ấy của trẻ. Hơn nữa hãy hướng tầm nhìn đến mục tiêu mười năm sau con sẽ trở nên thích sách để bản thân không nôn nóng trông chờ vào kết quả ngay tức thì.

Giai đoạn 0-6 tuổi điều quan trọng nhất khi đọc sách cùng con chính là tạo cho con không khí vui vẻ, thoải mái, đừng đặt nặng những mục tiêu và áp lực con phải giỏi ngôn ngữ, phải giàu cảm xúc như những điều tôi kể ở trên. Bởi vì khi đứa trẻ được đọc ehon trong không khí vui vẻ, háo hức và coi ehon như là hơi thở thì những tác dụng tuyệt vời sẽ đến một cách rất tự nhiên. Bố mẹ chỉ cần đều đặn tưới nước - gieo thói quen - hằng ngày cùng con trong bầu không khí tràn ngập ánh sáng và gió của những niềm vui và sự thoải mái mà thôi.

Ảnh hưởng đến ước mơ và tương lai sau này của trẻ

Một điều đáng tiếc là nhiều bạn trẻ ngày nay không có thói quen đọc sách, thậm chí còn không thích cầm sách đọc. Có lẽ vì người ta thường bị “nghiện” với những thứ dễ dàng như điện thoại thông minh, mạng xã hội vì chúng không yêu cầu người sử dụng phải tư duy hay đòi hỏi sự kiên trì như đọc sách. Rồi nhiều bạn trẻ không biết mục đích sống của mình là gì, không biết mình thích gì hay muốn gì. Có lẽ vì từ thời ấu thơ các bạn ít được trải nghiệm với thế giới phong phú của sách truyện nên tầm nhìn bị bó hẹp.

Ehon không chỉ là một giáo cụ để phát triển trí tuệ đơn thuần, ehon còn như một “chiếc gương màu nhiệm” chỉ cho cha mẹ biết trẻ thích gì, có hứng thú với cái gì, đồng thời là phương tiện để cha mẹ trò chuyện cùng con, là cách để cha mẹ cho trẻ cảm nhận tình yêu thương của mình. Có nhiều người nói rằng việc đọc một cuốn ehon hồi nhỏ đã giúp họ nuôi dưỡng ước mơ sau này.

Nếu bố mẹ nghĩ đến tương lai và hành trình của con sau này thì việc đọc ehon cho con nghe từ khi còn nhỏ chính là một cách giáo dục con vô cùng tuyệt vời và hiệu quả, để gieo cho con ước mơ và động lực cố gắng, theo đuổi những mục tiêu trong cuộc đời.

3. Văn hóa đọc ehon cho con ở Nhật

Trong tiếng Nhật, đọc ehon cho trẻ nghe được gọi bằng cụm từ riêng “Ehon no Yomikikase (đọc là Ê-hon nô Yô-mi-ki-ka-sê). Nó đã trở thành một cụm từ phổ biến trong giáo dục trẻ thơ, luôn đứng đầu tất cả các bảng xếp hạng những thói quen giáo dục tốt cha mẹ nên làm cho con mà các nhà giáo dục khuyến khích cha mẹ Nhật.

Ehon được sáng tác với mục đích giáo dục trẻ thơ và trở nên phổ biến ở Nhật từ khoảng những năm đầu thế kỉ 20, khi các nhà xuất bản của Nhật cũng bắt đầu ra đời nhiều hơn.

Từ trước chiến tranh thế giới thứ hai, ehon được sáng tác dưới hình thức tạp chí dành cho các trường mẫu giáo như tạp chí Kodomonokuni, King Book. Nhờ ảnh hưởng tốt của các tạp chí ấy mà sau chiến tranh lần lượt có thêm nhiều tạp chí ehon và các series ehon dành cho thiếu nhi của các nhà xuất bản ra đời.

Đồng thời sách tranh của nước ngoài cũng được dịch sang tiếng Nhật, và cha mẹ Nhật không phân biệt ehon của Nhật hay sách tranh của nước ngoài, đều gọi chung là ehon và đọc cho con nghe. Nhà xuất bản chuyên về ehon như Fukuinkan còn có tập san hằng tháng giới thiệu các ehon mới và hỗ trợ cha mẹ cách đọc ehon cho con nghe. Rất nhiều tạp chí tư vấn nuôi dạy trẻ đều dành thời lượng lớn để trao đổi về ehon.

Ở Nhật, mỗi phường, quận hay thành phố đều có một thư viện, quy mô tùy theo lượng dân cư của khu vực đó. Mỗi thư viện đều có một góc truyện ehon dành cho thiếu nhi để trẻ em có thể đến đọc hay mượn về tự do. Trẻ từ 0 tuổi cũng được làm thẻ thư viện riêng để cha mẹ có thể mượn sách về đọc cho con nghe. Hình ảnh những bà mẹ địu con đến mượn ehon, những em nhỏ tầm 4-5 tuổi đi cùng cha mẹ, hay học sinh tiểu học tự đi mượn sách ở thư viện là hình ảnh thường xuyên bắt gặp ở Nhật.

Ngoài ra, ở các trung tâm phúc lợi xã hội như các trung tâm vui chơi miễn phí cho trẻ nhỏ dưới 6 tuổi cũng có sẵn ehon cho các bé đọc ngay tại đó. Mỗi trường mẫu giáo, trường tiểu học, trung học cơ sở… đều có một thư viện cho học sinh đọc ehon thoải mái tại chỗ hoặc mượn về nhà. Đặc biệt, tại tất cả các nhà trẻ và trường mẫu giáo, đọc ehon là một trò chơi hằng ngày mà các cô giáo dành cho bé.

Ở các thư viện lớn đều có một “sân chơi” để các bé và cha mẹ tham gia, đó là buổi tình nguyện đọc ehon cho bé nghe diễn ra vào một ngày cố định trong tuần. Trong buổi đọc ehon ấy, các tình nguyện viên, chủ yếu là những người trung niên đã về hưu hoặc nhân viên thư viện, những người hoạt động vì cộng đồng, các bà mẹ có thời gian rảnh, sẽ đọc ehon, kể chuyện, dạy hát cho các bé. Buổi đọc ehon đó thường diễn ra vào các buổi sáng trong tuần, được chia theo độ tuổi là 0-2 tuổi và 3-6 tuổi. Đồng thời các tình nguyện viên sẽ giới thiệu các cuốn ehon hay để cha mẹ tham khảo và tư vấn về cách đọc ehon.

Còn tại nhà, cha mẹ Nhật đọc ehon cho trẻ như thế nào? Ehon chính là một giáo cụ, một đồ chơi không thể thiếu trong mỗi gia đình Nhật. Dù là một bà mẹ bận rộn cả ngày đi làm về chỉ có chút ít thời gian buổi tối bên con thì họ vẫn cố gắng dành ra 10-15 phút mỗi ngày để đọc ehon cho con nghe. Hầu như mỗi trẻ đều có một tủ sách nho nhỏ của riêng mình.

Ehon được người Nhật xem là thực phẩm của tâm hồn, giúp nuôi dưỡng khả năng phát triển ngôn ngữ, tư duy cho trẻ, giúp tâm hồn trẻ phong phú, giàu tính cảm thụ. Vì vậy, việc đọc ehon được đánh giá như một “bữa ăn” không thể thiếu mỗi ngày của mọi trẻ em Nhật.

4. Văn hóa đọc sách ở Nhật

Cha mẹ Nhật nỗ lực đọc sách cho con như thế nào?

Khảo sát về thói quen đọc sách cho con ở độ tuổi 0-6 tuổi do Kumon, một công ty giáo dục uy tín của Nhật, thực hiện năm 2013 đã chỉ ra những kết quả như sau:

- Đọc sách cho con từ giai đoạn nào: gần 90% cha mẹ đọc truyện cho con khi con dưới 1 tuổi, trong đó 18,3% cha mẹ bắt đầu đọc từ giai đoạn thai giáo, và 51,4% cha mẹ bắt đầu đọc từ giai đoạn con 1-6 tháng tuổi.

- Thói quen đọc sách cho con: 95,3% cha mẹ trả lời đều có thói quen đọc sách cho con, trong đó 57,4% cha mẹ hầu như đọc hằng ngày, 27,8% cha mẹ đọc nhiều lần trong tuần, 10,1% cha mẹ đọc nhiều lần trong tháng.

- Thời gian đọc mỗi ngày: 53,8% cha mẹ đọc khoảng 10 - 20 phút mỗi ngày; 35,7% cha mẹ đọc khoảng 5 phút; 5,8% cha mẹ đọc trên 30 phút cho con.

- Đọc bao nhiêu cuốn mỗi ngày: 52,7% cha mẹ đọc từ 2-4 cuốn/ngày; 32% cha mẹ đọc 1 cuốn/ngày; 7,7% cha mẹ đọc 5-10 cuốn/ngày; 2,9% cha mẹ đọc trên 11 cuốn/ngày.

- Đọc vào khoảng thời gian nào: 45,7% cha mẹ đọc cho con vào trước giờ đi ngủ; 31,3% cha mẹ không cố định thời gian; 9,8% cha mẹ đọc vào buổi chiều tối; 8,5% cha mẹ đọc vào buổi sáng hoặc sau bữa ăn trưa.

Những kết quả trên cho thấy ở Nhật cha mẹ rất chú trọng đến việc đọc truyện cho con nghe và trẻ đã được tạo môi trường tiếp xúc với sách từ rất sớm.

82% cha mẹ phản hồi rằng đọc sách làm gia tăng cơ hội giúp trẻ trưởng thành. Khi được hỏi về lí do vì sao đọc sách cho con thì hơn 90% cha mẹ cho rằng đọc sách để giúp nuôi dưỡng tâm hồn cho con và để con được tiếp xúc với thế giới đa dạng và phong phú qua những câu chuyện tuyệt vời.

Nói không với thiết bị kĩ thuật số

Nếu như ở Việt Nam hình ảnh các em nhỏ được ba mẹ cho chơi Ipad, Iphone… vô tư để giết thời gian hoặc để tranh thủ làm việc nhà, hay thậm chí là khi con mè nheo, con không chịu ăn thì lấy ra để dụ con, là điều bắt gặp thường xuyên, thì ở Nhật hầu như không bao giờ có cảnh tượng đó. Ở trên xe điện hay nơi vui chơi, cha mẹ cho trẻ đem theo sách truyện, đồ chơi và ngồi chơi trong lúc chờ đợi. Một số lí do có thể kể đến là để tránh nuông chiều trẻ, tránh cho trẻ những đòi hỏi về vật chất, bị cuốn hút vào các thiết bị kĩ thuật số thông minh và khó rèn luyện khả năng tập trung.

Ngoài ra không cho trẻ dùng điện thoại của ba mẹ là một cách dạy trẻ biết tôn trọng đồ dùng của người khác. Trẻ sẽ không được phép dùng đồ người khác nếu không hỏi ý kiến, ngay cả là người thân như cha mẹ. Đó cũng là một trong những lí do giúp trẻ Nhật và người lớn Nhật không tự tiện lấy đồ của người khác nếu không hỏi ý kiến người đó.

Để hiểu hơn về thế giới công nghệ kĩ thuật số có ảnh hưởng thế nào đến sự phát triển của trẻ, mời các bậc cha mẹ tìm đọc thêm cuốn sách Cha mẹ thời đại kĩ thuật số của tác giả Shin Yee Jin do Ehomebooks phát hành.

Luyện thói quen tự tra cứu và đọc sách buổi sáng

Phương pháp giáo dục của Nhật có một điểm rất hay đó là luyện cho trẻ thói quen tự tra cứu, tự học để giúp trẻ phát huy tính chủ động tìm tòi và sáng tạo trong học tập và nghiên cứu. Tiếng Nhật có đặc trưng là có rất nhiều từ đồng âm nhưng khác chữ Hán, và khác nghĩa, vì thế ở tiểu học và trung học thì quyển từ điển tiếng Nhật luôn là vật bất li thân.

Các nhà giáo dục nhận thấy việc dùng kim từ điển trong những năm tháng đầu đời sẽ khiến trẻ không thể rèn luyện thói quen tự tra cứu, vì thế thời gian gần đây phong trào dùng từ điển giấy đã quay lại. Những nhà biên soạn từ điển cũng vô cùng tỉ mỉ khi bỏ công đi khảo sát thực tế và ghi lại những từ ngữ quan sát được ở trên đường, bảng hiệu... liên tục cập nhật nội dung làm ví dụ minh họa trong từ điển để trẻ dễ hiểu.

Hoạt động “Đọc sách buổi sáng” được khởi xướng từ năm 1988, và sau 30 năm, tỉ lệ phổ cập hoạt động “Đọc sách buổi sáng” này ở các trường tiểu học trên toàn nước Nhật là 76% (theo kết quả điều tra xã hội được công bố vào tháng 3 năm 2018). Hằng ngày 10 phút trước khi bắt đầu tiết học chính khóa, học sinh sẽ được tự do đọc những cuốn sách mình yêu thích, có thể là mượn từ thư viện của trường, hoặc tủ sách lớp học, hay tự mình mang đi.

Theo kết quả nghiên cứu của công ty Tohan HP về văn hóa đọc sách buổi sáng ở trường học thì “Việc đọc sách trong thời gian ngắn nhưng được duy trì đều đặn hằng ngày vừa giúp học sinh yêu thích việc đọc sách, vừa nâng cao năng lực đọc hiểu và vốn từ phong phú, vừa nuôi dưỡng tâm hồn và loại bỏ bớt những hành vi tiêu cực. Khi trẻ được thầy cô đọc sách cho nghe, được cùng thầy cô cảm nhận niềm vui từ việc đọc sách, cùng chia sẻ những trải nghiệm của sự tự do và bay bổng, của trí tưởng tượng và tò mò, vừa xoa dịu những trái tim và nâng niu cảm xúc, đó là khởi đầu xây dựng nên sự gắn kết giữa thầy và trò để cùng nhau sống, và cùng nhau học tập, cùng nhau trải nghiệm”.

Người Nhật đọc sách khi nào?

Người Nhật đọc sách khi nào trong khi công việc vô cùng bận rộn? Họ tranh thủ mọi lúc mọi nơi như đứng đợi tàu, ngồi trên xe điện, trên xe buýt...

Rất nhiều người Nhật có thói quen dành ra mỗi ngày khoảng 30 phút đến 1 tiếng để đọc sách. Có lẽ ngay từ khi còn nhỏ được tiếp xúc với sách truyện nên việc thích đọc sách đã trở thành một điều tự nhiên đối với nhiều người Nhật.

Tuy nhiên trào lưu gần đây của dân công sở là chuyển qua dùng sách nghe trên tàu hoặc trong lúc đi bộ. Vì những lúc xe điện đông hoặc lúc đi bộ họ không thể đọc sách được nên việc đăng kí gói cước nhất định và nghe người khác đọc chính là một cách tiết kiệm thời gian hiệu quả.

Ngoài ra ở các ga tàu điện cỡ trung và lớn luôn có một tiệm bán sách nho nhỏ để mọi người có thể mua bất cứ khi nào. Trong các cửa hàng tiện ích 24h Combini, hay trong một số siêu thị cũng có bán sách. Trên tàu điện, các bảng quảng cáo không chỉ đơn thuần quảng cáo sản phẩm mà có khi còn là trích đoạn một cuốn sách đang “hot”, hay áp phích giới thiệu một cuốn sách mới ra mắt và đang thịnh hành để kích thích sự tò mò của mọi người, khiến mọi người mong muốn được đọc cuốn sách đó hơn.

5. Tạo môi trường cho con thích đọc ehon ở Việt Nam

Ehon bắt đầu được đọc ở trường tiểu học của Nhật từ năm 1896, nghĩa là cách đây hơn 120 năm. Để văn hóa đọc ehon được lan tỏa từ trẻ nhũ nhi tới học sinh tiểu học là một quá trình có sự chung tay của cộng đồng xã hội và các đoàn thể địa phương. Như đã giới thiệu ở mục Văn hóa đọc ehon cho con ở Nhật, ở Nhật có rất nhiều câu lạc bộ tình nguyện đọc ehon cho trẻ được tổ chức tại các thư viện, trung tâm vui chơi phúc lợi trẻ em.

Ngoài ra, hoạt động đọc ehon ở trường tiểu học cũng nhờ sự hỗ trợ và đồng hành từ thành viên của các câu lạc bộ tình nguyện đọc ehon, nhân viên của thư viện gần đó, hoặc hội phụ huynh của trường. Định kì hằng tuần hoặc hằng tháng các thành viên trong các tổ chức đoàn thể này sẽ đến trường để đọc ehon cho trẻ nghe, bên cạnh giờ đọc sách hằng ngày ở trường của trẻ. Có rất nhiều bố mẹ cũng tình nguyện đến trường để đọc sách cho con nghe. Những buổi đọc sách như thế này chủ yếu sử dụng ehon to (giống như phiên bản “Chú sâu háu ăn” khổ to dành cho trường mầm non - Ehomebooks phát hành) hoặc là kịch giấy kamishibai⁽¹⁾.

Bên cạnh đó, nếu như ở Nhật cha mẹ có thể mượn ehon cho con đọc rất dễ dàng thì ở Việt Nam lại rất khó khăn vì thư viện ít và thói quen đọc truyện cho con từ 0 tuổi cũng chưa hình thành rõ nét. Hiện nay số lượng ehon Nhật và ehon nước ngoài đã tăng lên khá nhiều, nhiều cha mẹ muốn mua cho con đọc hết các bộ nhưng điều kiện kinh tế lại hạn chế. Mà mỗi cuốn ehon trẻ chỉ đọc một loáng là xong, nhu cầu một ngày được đọc 10-15 cuốn là rất lớn.

Vậy nên cần khuyến khích các mô hình thư viện cụm dân cư, khu chung cư để làm nơi trao đổi ehon cho nhau, vừa giảm chi phí cho cha mẹ, vừa giúp các em được đọc nhiều cuốn. Nếu người lớn dạy trẻ biết cách trân trọng giữ gìn sách, giữ lời hứa khi mượn thì đây sẽ là mô hình rất hiệu quả khi hiện nay thư viện vẫn chưa thực sự phổ biến.

Ngoài ra mỗi trường mầm non cũng nên có một thư viện cho các em. Phụ huynh có thể đóng góp để làm thư viện chung cho các em mượn về nhà đọc rồi hôm sau đem đến trả lại. Nếu biết chia sẻ theo cách đó thì chúng ta đang từng bước nỗ lực để xã hội hóa việc đọc truyện cho trẻ nghe.

Khi viết cuốn sách này tôi mang một khát khao rất lớn đó là có thể lan tỏa đến xã hội để có thêm nhiều người thấy được giá trị của việc đọc ehon cho trẻ, từ đó xây dựng những cộng đồng cùng tham gia vào việc đọc ehon cho trẻ, nuôi dưỡng văn hóa đọc cho thế hệ trẻ Việt Nam. Mỗi chung cư có một thư viện nhỏ, có một nhóm tình nguyện đọc ehon định kì hằng tuần cho trẻ là một điều hoàn toàn khả thi. Ở Việt Nam, số trẻ từ 0-2 tuổi chưa đi học mầm non rất cao, nhưng các em không nhận được nhiều tương tác từ người chăm sóc (chủ yếu là ông bà hoặc người giúp việc). Vì thế việc tạo một môi trường để trẻ có những buổi nghe đọc ehon như thế này sẽ là môi trường giáo dục vô cùng tuyệt vời cho trẻ em.

Đối với trẻ đi học ở trường mầm non, việc đọc ehon cho trẻ là dễ thực hiện nhất bởi chỉ cần trường mầm non đó đưa việc đọc ehon vào trong hoạt động hằng ngày và bố mẹ đọc ehon hằng ngày cho con là chúng ta đã gieo một mầm cây cho tình yêu đọc sách của con sau này rồi. Gieo đi một hạt giống tốt, một hạt mầm hạnh phúc, chắc chắn tương lai chúng ta sẽ gặt được trái ngọt.

Còn đối với trẻ tiểu học, hội phụ huynh có thể đề xuất với nhà trường để có những buổi cha mẹ đến đọc cho khối lớp của con trong những giờ đọc sách để khích lệ phong trào đọc sách ở trường.