Mưa trên vùng khô cằn là một điều phi thường, phải không? Mưa rửa sạch muôn lá, đất đai tươi mát trở lại. Và tôi nghĩ tất cả chúng ta đều có thể rửa sạch trí não ta hoàn toàn, như cây cối được rửa sạch bởi mưa, bởi vì chúng ta đã chất chứa nặng trĩu bụi bặm của hàng thế kỷ, thứ bụi mà ta gọi kiến thức, kinh nghiệm. Nếu bạn và tôi, ta có thể rửa sạch trí não mỗi ngày, giải thoát nó khỏi những hồi tưởng của ngày hôm qua, thì mỗi người chúng ta sẽ có một trí não tươi mới trở lại, một trí não đủ sức giải quyết bất kỳ vấn đề nào của cuộc sống.
Hiện nay, một trong các vấn đề lớn lao làm nhiễu loạn thế giới là điều mà người ta gọi là bình đẳng. Theo nghĩa nào đó, không có điều gì giống như sự bình đẳng, bởi vì tất cả chúng ta đều có nhiều năng lực khác nhau; nhưng ta nói về bình đẳng theo ý là tất cả mọi người phải được đối xử giống nhau. Ví dụ, trong một trường học, hiệu trưởng, thầy cô giáo và hội cha mẹ học sinh chỉ là những công việc, chức năng; nhưng bạn thấy đó, một số công việc hay chức năng đi kèm với cái gọi là địa vị, và địa vị được người ta kính trọng bởi vì địa vị hàm ý quyền lực, uy thế; địa vị có nghĩa là ở một vị thế có quyền ra lệnh, phân bố nhân sự, giao việc cho bạn bè và thành viên của gia đình. Vậy là, địa vị đi kèm chức năng; nhưng nếu ta có thể xóa bỏ toàn bộ cái ý niệm về địa vị, quyền lực, cấp bậc, uy thế, ban lợi lộc cho người khác, thì bấy giờ chức năng hẳn sẽ có một ý nghĩa đơn giản và khắc hẳn, phải không? Khi đó, dù là người có chức vụ trong hàng lãnh đạo, thủ tướng, hay là đầu bếp, giáo viên nghèo, tất cả đều được đối xử bằng một sự kính trọng như nhau, bởi vì mọi người đang thực hiện một nhiệm vụ chức năng khác biệt nhưng cần thiết trong xã hội.
Bạn có biết điều gì xảy ra, nhất là trong một trường học, nếu ta có thể thực sự xóa bỏ toàn bộ cảm giác về quyền lực, địa vị, uy thế; cái cảm giác rằng “Tôi là lãnh đạo, tôi là quan trọng.”? Tất cả chúng ta sẽ sống trong một bầu không khí hoàn toàn khác, phải không? Không có thứ uy quyền theo nghĩa người trên và kẻ dưới, người quan trọng và kẻ vô danh tiểu tốt, nhờ đó mới có thể có tự do. Và điều hết sức quan trọng là ta phải tạo cho được một bầu không khí như thế trong trường học, một bầu không khí của tự do, trong đó có tình yêu, trong đó mỗi người đều cảm nhận một sự tin tưởng vô bờ bến; bởi vì, bạn thấy đó, cảm giác tin tưởng chỉ xuất hiện khi bạn thấy tuyệt đối an toàn như ở nhà mình. Bạn có cảm giác thoải mái như ở nhà mình không nếu cha bạn, mẹ bạn hay ông bà bạn không ngừng bảo bạn phải làm việc này việc nọ, dần dần bạn mất hết lòng tin rằng tự mình có thể làm bất cứ việc gì? Càng trưởng thành, bạn càng phải đủ khả năng để thảo luận, để khám phá nhiều điều bạn nghĩ là có thực và rồi cứ bám lấy sự thật đó. Bạn phải đủ khả năng sẵn sàng đứng bên cạnh điều mà bạn cảm nhận là đúng, ngay cả khi điều đúng đó mang đến đau khổ, phiền muộn, mất mát tiền bạc, vân vân; bạn phải cảm nhận tất cả mọi điều đó, ngay khi bạn còn trẻ, hoàn toàn an toàn và thoải mái.
Phần đông người trẻ tuổi không cảm thấy an toàn bởi vì họ sợ hãi. Họ sợ người lớn, sợ thầy cô, sợ mẹ, sợ cha, vì thế họ thực sự không bao giờ cảm thấy như ở nhà. Nhưng khi bạn thực sự cảm thấy như ở nhà mình, thì sẽ có một điều hết sức lạ thường xảy ra. Khi bạn có thể đi vào phòng, khóa cửa và ở trong đó một mình, không để ý điều gì, không ai bảo bạn phải làm gì, bạn sẽ cảm thấy hoàn toàn an tâm; và bấy giờ bạn mới bắt đầu khai hoa nở nhụy, bạn bắt đầu thấu hiểu, khám phá. Giúp bạn khám phá là chức năng của nhà trường; và nếu nơi đó không giúp bạn khám phá, thì đó không phải là trường học.
Khi ở một nơi mà bạn cảm thấy thoải mái như ở nhà, theo nghĩa là bạn cảm thấy an tâm, an toàn, không bị đánh đập, không bị cưỡng bách làm việc này việc nọ, khi bạn cảm thấy hết sức hạnh phúc, hoàn toàn thoải mái, lúc đó bạn sẽ không còn ngỗ nghịch nữa, phải không? Khi bạn thực sự hạnh phúc, bạn không làm tổn thương bất kỳ ai, bạn không muốn hủy hoại bất cứ thứ gì. Nhưng làm cho người học trò cảm thấy hoàn toàn hạnh phúc là điều cực kỳ khó khăn, bởi vì người học trò đến trường với ý nghĩ rằng hiệu trưởng, thầy cô giáo và hội cha mẹ học sinh sẽ bảo các em phải làm gì và thúc sau lưng các em, do đó mới có sự sợ hãi.
Phần đông các bạn đã được giáo dục để kính trọng địa vị. Cha và mẹ của bạn là người có địa vị, hiệu trưởng có địa vị, vậy là bạn đến đây với nỗi sợ, với thái độ tôn kính địa vị. Nhưng ta phải tạo ra trong trường học một bầu không khí tự do thực sự, và bầu không khí đó chỉ có thể xuất hiện khi có chức năng mà không có địa vị, và nhờ đó mới có cái cảm giác bình đẳng. Mối quan tâm thực sự của nền giáo dục chân chính là giúp bạn trở thành một con người nhạy cảm và đầy sức sống, một con người không sợ hãi và không có cái cảm nhận sai lầm về sự tôn kính đối với địa vị.
Hỏi: Tại sao ta thấy vui khi chơi chứ không phải khi học?
Krishnamurti: Bởi một lý do hết sức đơn giản rằng thầy cô của các bạn không biết cách dạy. Tất cả là thế, không có lý do gì phức tạp cả. Các bạn biết đó, nếu thầy cô yêu thích toán học hay sử học hay bất cứ môn học nào họ dạy, thì bạn cũng sẽ yêu thích môn học đó, bởi vì tình yêu đối với thứ gì đó sẽ tự truyền đạt. Bạn không biết điều đó sao? Nếu một người ca sĩ thích hát và đặt trọn vẹn con người mình vào đó, chẳng phải cảm giác đó sẽ tự truyền đạt đến bạn là người đang lắng nghe sao? Bạn cảm thấy rằng bạn cũng muốn học hát. Nhưng phần lớn các nhà giáo không yêu thích môn học họ dạy; nó trở thành một nỗi buồn chán đối với họ, một thói quen thường nhật mà họ phải thực hiện để kiếm sống. Nếu người thầy thực sự thích dạy, bạn có biết việc gì sẽ xảy đến với bạn không? Bạn sẽ là một người phi thường. Bạn không chỉ yêu thích các trò chơi và việc học tập, mà còn yêu hoa cỏ, dòng sông, chim chóc, cả hành tinh này nữa, bởi vì trong tim bạn có cái gì đó rung động mãi; và bạn sẽ học nhanh hơn nhiều, trí não bạn sẽ trở nên xuất sắc chứ không tầm thường.
Thế nên, điều hết sức quan trọng là giáo dục nhà giáo dục - một việc rất khó khăn, bởi vì phần lớn các nhà giáo đã bị kẹt cứng trong các thói quen của họ. Nhưng thói quen không lưu lại quá nặng nề ở người trẻ; và nếu bạn yêu thích một điều gì vì chính điều đó - nếu bạn thực sự yêu thích các trò chơi, hay toán học, hay lịch sử, hay mỹ thuật, hay âm nhạc - thì bấy giờ bạn sẽ thấy rằng về mặt trí tuệ, bạn đầy tỉnh táo, đầy sức sống và học rất tốt mọi môn học. Nói chung, trí não muốn khám phá, muốn biết, bởi vì nó vốn hiếu kỳ; nhưng tính hiếu kỳ đó đã bị lối giáo dục sai lầm hủy hoại. Cho nên, không chỉ người học trò phải được giáo dục, mà cả người thầy cũng vậy. Bản thân cuộc sống là một tiến trình giáo dục, một tiến trình học hỏi. Các kỳ thi rồi cũng sẽ chấm dứt, nhưng việc học hỏi thì không, và bạn có thể học từ tất cả mọi thứ, nếu trí não bạn hiếu kỳ và tỉnh thức.
Hỏi: Ngài từng nói rằng khi ta thấy điều gì đó sai lầm, ta nên buông bỏ. Tôi thấy hằng ngày rằng hút thuốc là sai lầm nhưng người ta không buông bỏ nó.
Krishnamurti: Các bạn có bao giờ thấy người lớn hút thuốc không, cha mẹ các bạn, thầy cô giáo các bạn, người lân cận hay ai khác? Hút thuốc đã trở thành thói quen của họ, đúng không? Họ liên tục hút thuốc ngày này sang ngày khác, năm này sang năm khác, và họ trở thành nô lệ cho thói quen. Phần đông họ nhận ra rằng thật ngu ngốc khi làm nô lệ cho một thói quen, và họ chống lại thói quen, họ tự khép mình vào kỷ luật để chống lại nó, họ kháng cự nó, họ cố gắng tìm mọi cách để loại bỏ thói quen. Nhưng bạn thấy đó, thói quen là một thứ đã chết, nó là một hành động đã trở thành tự động, và càng chiến đấu kháng cự lại nó, ta càng làm tăng thêm sức mạnh cho nó. Nhưng nếu người hút thuốc trở nên ý thức được thói quen của mình, nếu anh ta nhận ra việc anh ta cho tay vào túi, lấy ra một điếu thuốc, gõ nhẹ cho điếu thuốc chặt, đặt lên môi, châm lửa và phì phèo hơi thuốc đầu tiên - nếu mỗi lần thực hiện thói quen này, anh ta chỉ đơn giản quan sát mà không lên án, không nói hút thuốc là tệ hại thế nào, thì lúc đó anh ta mới không tiếp thêm sức mạnh mới cho thói quen đó. Nhưng để thực sự buông bỏ điều gì đã trở thành thói quen, bạn phải tìm hiểu nó nhiều hơn, nghĩa là đi sâu vào toàn bộ vấn đề tại sao trí não cứ mãi nuôi dưỡng thói quen - tức là tại sao trí não không chịu chú tâm. Nếu mỗi ngày bạn đánh răng trong khi nhìn ra cửa sổ, việc đánh răng đó của bạn trở thành một thói quen; nhưng nếu bạn luôn luôn đánh răng một cách kỹ lưỡng, đặt hết sự chú tâm vào việc đó, thì việc đánh răng không trở thành thói quen, một thói quen là sự lặp đi lặp lại một động tác mà không hề suy nghĩ.
Hãy thử nghiệm điều này đi, hãy quan sát cách mà trí não muốn ngủ quên thông qua thói quen và sau đó duy trì trạng thái không bị quấy rầy này. Đa số trí não con người luôn luôn vận hành theo lối mòn của thói quen, và ta càng lớn việc đó càng tệ hại. Có lẽ bạn đã có rất nhiều thói quen. Bạn e sợ, không biết chuyện gì xảy ra nếu bạn không làm theo lời của cha mẹ bạn, nếu bạn không kết hôn với người mà cha bạn muốn, vậy là trí não bạn đã trượt dài theo một đường rãnh của lề thói; và khi đã hoạt động theo lối mòn, thì dù bạn chỉ mới mươi, mười lăm tuổi, hay đã già, bên trong bạn cũng sẽ suy tàn. Bạn vẫn có thể có một thân thể cường tráng, nhưng ngoài ra, bạn không còn gì khác. Cơ thể bạn có thể còn trẻ và thẳng thớm, nhưng trí não bạn thì cong oằn, nặng trĩu bởi chính sức nặng của nó.
Vì thế, điều vô cùng quan trọng là phải thấu hiểu toàn bộ vấn đề tại sao trí não cứ mãi ở trong những thói quen, đi theo những lối mòn, tại sao nó lại đi theo đường ray như một chiếc xe điện và sợ phải hỏi han, phải khám phá. Nếu bạn nói: “Cha tôi là một người Sikh, cho nên tôi là một người Sikh và tôi sẽ để tóc, quấn khăn đội đầu” - nếu bạn nói điều đó mà không cần truy vấn, không cần hỏi han, không có ý gì muốn thoát ra, thì bạn chẳng khác gì cái máy. Việc hút thuốc cũng khiến bạn trở thành một cỗ máy, làm nô lệ cho thói quen và chỉ khi nào bạn thấu hiểu mọi điều ấy, trí não mới tươi mới lại, trẻ trung, sống động, năng động, để mỗi ngày là một ngày mới, mỗi rạng đông phản chiếu trên dòng sông là một điều vui sướng vô cùng để ngắm nhìn.
Hỏi: Tại sao ta sợ khi thấy người lớn tỏ ra nghiêm túc? Và điều gì làm cho họ nghiêm túc như thế?
Krishnamurti: Có bao giờ bạn nghĩ nghiêm túc nghĩa là gì chưa? Bạn có bao giờ nghiêm túc không? Các bạn luôn luôn vui tươi, hớn hở, cười đùa, hay cũng có những lúc các bạn im lặng, nghiêm túc - không phải nghiêm túc về điều gì, mà đơn giản nghiêm túc vậy thôi? Tại sao ta phải sợ khi thấy người lớn tỏ ra nghiêm túc? Có gì để sợ chứ? Phải chăng các bạn sợ họ có thể thấy điều gì đó trong các bạn mà bản thân các bạn không thích? Bạn thấy đó, phần đông chúng ta không nghĩ về những vấn đề này, nếu ta sợ khi đứng trước một người lớn tuổi có vẻ nghiêm nghị hay nghiêm túc, tại sao ta không đi sâu vào nỗi sợ hãi đó, sao ta không tự hỏi: “Tại sao mình sợ?”.
Vậy, nghiêm túc là gì? Ta hãy cùng khám phá. Bạn có thể nghiêm túc về những thứ hết sức nông cạn. Khi đi mua một chiếc áo chẳng hạn, bạn có thể tập trung hoàn toàn vào việc mua sắm đó, bạn rất lo lắng về nó, đi vào cả chục tiệm quần áo và bỏ ra cả buổi sáng để nhìn ngắm các mẫu áo khác nhau. Đó cũng có thể được gọi là nghiêm túc; nhưng người như vậy chỉ nghiêm túc một cách nông cạn. Bạn cũng có thể nghiêm túc trong việc đi lễ mỗi ngày, dâng tràng hoa ở đó, cúng tiền cho các tu sĩ; nhưng tất cả những điều ấy đều rất sai lầm, phải không? Bởi vì sự thật hay Thượng đế không nằm trong bất kỳ đền thờ nào.
Và bạn cũng có thể rất nghiêm túc về chủ nghĩa dân tộc - đó là một sai lầm khác.
Bạn biết chủ nghĩa dân tộc là gì không? Đó là cảm giác: “Ấn Độ của tôi, đất nước của tôi, đúng hay sai”, hoặc cảm thấy rằng Ấn Độ có một kho báu mênh mông về tri thức tinh thần, và do đó vĩ đại hơn bất kỳ quốc gia nào khác. Khi ta tự đồng nhất mình với một quốc gia cụ thể, và cảm thấy tự hào về điều đó, ta đã tạo ra chủ nghĩa dân tộc trên thế giới. Chủ nghĩa dân tộc là một Thượng đế giả tạo, nhưng hàng triệu người lại rất nghiêm túc về việc đó; họ tham chiến, hủy diệt, giết người hoặc bị giết nhân danh tổ quốc của họ, và kiểu thái độ nghiêm túc này được các nhà chính trị sử dụng và khai thác.
Vậy là bạn có thể nghiêm túc về những điều sai lầm. Nhưng nếu bạn thực sự bắt đầu tìm hiểu sâu ý nghĩa của sự nghiêm túc, thì bạn sẽ thấy rằng có một sự nghiêm túc không bị đo lường theo hoạt động của cái sai lầm hay bị định hình theo một khuôn mẫu cụ thể - một sự nghiêm túc hình thành khi trí não không theo đuổi một kết quả, một mục tiêu.
Hỏi: Số phận là gì?
Krishnamurti: Bạn có thực sự muốn đi sâu vào vấn đề này không? Đặt một câu hỏi là việc làm dễ nhất trên đời, nhưng câu hỏi của bạn chỉ có ý nghĩa khi nó tác động lên bạn một cách trực tiếp, sao cho bạn trở nên vô cùng nghiêm túc với nó. Bạn có để ý thấy nhiều người mất hẳn sự quan tâm mỗi khi họ đặt xong câu hỏi không? Có lần, một anh chàng nọ đặt câu hỏi, rồi sau đó anh ta bắt đầu ngáp, gãi đầu và quay sang nói chuyện với người bên cạnh; anh ta hoàn toàn không quan tâm gì nữa. Vì thế, tôi xin đề nghị, bạn không nên đặt câu hỏi trừ phi bạn thực sự nghiêm túc.
Câu hỏi số phận là gì là một vấn đề vô cùng phức tạp và khó khăn. Bạn thấy đó, nếu có một nguyên nhân, chắc chắn nó phải sinh ra một kết quả. Nếu có một số lớn người, dù là người Nga, Mỹ hay Ấn Độ, chuẩn bị cho một cuộc chiến tranh, thì số phận của họ là chiến tranh; dù có thể họ bảo rằng họ muốn hòa bình và họ chuẩn bị chỉ để phòng vệ, nhưng họ đã khởi động nguyên nhân thì tất phải đưa đến chiến tranh. Tương tự, hàng triệu triệu người qua nhiều thế kỷ đã dự phần vào việc phát triển một nền văn minh hay văn hóa nào đó, họ đã khởi động một động thái trong đó, từng cá nhân bị kẹt cứng và bị cuốn theo, dù họ thích hay không; và toàn bộ quá trình bị kẹt cứng và bị cuốn đi bởi một dòng chảy văn hóa hay văn minh đó có thể được gọi số phận.
Rốt lại, nếu bạn được sinh ra là con trai của một luật sư và ông ấy cứ khăng khăng rằng bạn cũng phải trở thành một luật sư, và nếu bạn tuân theo ý muốn của cha, dù bạn thích làm việc gì đó khác, thì bấy giờ số phận của bạn rõ ràng là trở thành một luật sư. Nhưng nếu bạn từ chối trở thành một luật sư, nếu bạn nhất quyết làm điều mà bạn cảm thấy là đúng với bạn, điều mà bạn thực sự thích làm - có thể là viết lách, vẽ tranh, hoặc vô sản và đi ăn xin - thì bạn đã bước ra khỏi dòng chảy, bạn phá vỡ cái số phận mà cha bạn đã định hướng cho bạn. Điều đó cũng giống như đối với nền văn hóa hay văn minh.
Thế nên, điều hết sức quan trọng là bạn phải được giáo dục một cách đúng đắn - được giáo dục để không bị chết ngạt bởi truyền thống, không rơi vào số phận của một chủng tộc, văn hóa hay dòng họ nào, được giáo dục để không trở thành những người máy chỉ biết hướng về một mục tiêu định trước. Người thấu hiểu toàn bộ tiến trình này, người thoát ra khỏi nó và đứng riêng một mình, sẽ tạo ra động lượng của riêng họ; và nếu hành động của người ấy là phá vỡ cái sai lầm, để hướng về sự thật, thì bấy giờ bản thân động lượng sẽ trở thành sự thật. Một con người như thế mới thoát khỏi số phận.