14. Tự kỷ luật

Đã bao giờ bạn tìm hiểu lý do tại sao bạn bị khép vào kỷ luật, hay tại sao ta lại tự khép mình vào kỷ luật chưa?

Các đảng phái chính trị trên khắp thế giới đều khẳng định rằng kỷ luật của đảng phải được tuân thủ. Cha mẹ, thầy cô, xã hội quanh bạn - tất cả đều bảo bạn rằng bạn phải được khép vào kỷ luật, phải được kiểm soát. Tại sao? Có thực sự cần thiết phải áp dụng kỷ luật không? Tôi biết chúng ta đã quen với việc nghĩ rằng kỷ luật là cần thiết - kỷ luật được áp đặt hoặc bởi xã hội, bởi các đạo sư, bởi hệ thống đạo đức nào đó, hoặc bởi kinh nghiệm của riêng ta. Người có tham vọng muốn thành đạt, muốn làm ra thật nhiều tiền, muốn là một chính khách nổi tiếng - tham vọng của người ấy trở thành phương tiện khép anh ta vào kỷ luật của chính mình. Vì thế mọi người quanh bạn đều nói kỷ luật là cần thiết; bạn phải đi ngủ và thức dậy vào một giờ giấc nào đó, bạn phải học hành, thi cử, phải vâng lời cha mẹ, vân vân.

Vậy, tại sao bạn phải khép mình vào kỷ luật? Kỷ luật là gì? Nó có nghĩa là bạn phải tự điều chỉnh bản thân theo điều gì đó, đúng không? Phải điều chỉnh suy nghĩ của bạn theo điều người khác nói, kháng cự lại một hình thức dục vọng nào đó và chấp nhận những hình thức khác, tuân thủ cách thực hành này và phủ nhận cách khác, rập khuôn, cấm tiệt, vâng phục, không những trên bề mặt của trí não mà cả tận đáy sâu của trí não nữa - tất cả đều bao hàm trong kỷ luật. Qua hàng thế kỷ, hết thời đại này sang thời đại khác, ta đã được dạy bảo bởi giáo viên, đạo sư, tu sĩ, chính trị gia, vua chúa, luật sư, bởi xã hội mà ta sống, rằng phải có kỷ luật.

Vì thế, tôi mới tự hỏi - và tôi hy vọng bạn cũng tự hỏi - rằng liệu kỷ luật có cần thiết không, và liệu có một thái độ tiếp cận nào khác về vấn đề này không? Tôi nghĩ có một thái độ tiếp cận khác, và đó mới là vấn đề thực sự mà toàn bộ thế giới phải đối mặt, chứ không chỉ nhà trường. Bạn thấy đó, người ta thường chấp nhận rằng để có hiệu suất làm việc cao, bạn phải có kỷ luật, hoặc vâng theo một quy tắc đạo đức, một hệ thống tín điều trong chính trị, hoặc được huấn luyện làm việc như một cái máy trong một nhà máy; nhưng chính tiến trình tuân theo kỷ luật này đang khiến trí não trở nên tối tăm do sự tuân thủ rập khuôn.

Vậy, kỷ luật có làm cho bạn tự do không, hay nó khiến bạn tuân thủ rập khuôn theo một khuôn mẫu ý thức hệ, dù đó là mô hình xã hội không tưởng hay bất cứ khuôn mẫu đạo đức, tôn giáo nào? Kỷ luật có bao giờ giải phóng bạn được không? Vì đã trói buộc bạn, biến bạn thành một tù nhân, như tất cả các hình thái kỷ luật đã làm, thì liệu nó có thể buông tha bạn không? Làm sao nó buông tha bạn được? Hay cần phải có một thái độ tiếp cận hoàn toàn khác - tức là đánh thức một nhận thức thực sự sâu sắc về toàn bộ vấn đề kỷ luật? Nghĩa là, có thể nào cá nhân bạn chỉ có duy nhất một dục vọng, chứ không phải có hai hay nhiều dục vọng xung đột nhau? Bạn hiểu tôi muốn nói gì chứ? Khi bạn có hai, ba, hay mười dục vọng, thì bạn sẽ có vấn đề về kỷ luật, phải không? Bạn muốn được giàu có, sở hữu xe hơi, nhà lầu, đồng thời bạn lại muốn từ bỏ các thứ ấy, vì bạn nghĩ rằng sở hữu thật ít hoặc không có gì cả mới là hợp luân lý, đạo đức, tôn giáo. Và việc giáo dục đúng đắn sao cho toàn bộ con người được hợp nhất, không còn mâu thuẫn, và do đó, không cần kỷ luật, có khả dĩ không? Hợp nhất hàm ý cảm giác tự do, và khi sự hợp nhất này diễn ra, thì chắc chắn không cần đến kỷ luật. Hợp nhất nghĩa là hoàn toàn trở thành một thứ trên mọi bình diện cùng một lúc.

Bạn thấy đó, nếu ta được giáo dục đúng từ tuổi ấu thơ, thì nó sẽ mang đến một trạng thái mà trong đó không có mâu thuẫn, ở cả bên trong lẫn bên ngoài; và như thế thì không cần kỷ luật hay cưỡng bách, bởi vì bạn sống, hành động một cách trọn vẹn, tự do, với toàn bộ con người bạn. Kỷ luật chỉ khởi lên khi có mâu thuẫn. Các chính trị gia, các nhà cầm quyền, các tôn giáo có tổ chức muốn bạn phải đi theo một đường lối tư duy duy nhất, bởi vì nếu họ có thể biến bạn thành một tín đồ Hindu hoàn toàn, một tín đồ Kitô giáo hoàn toàn hay bất kỳ ai, thì con người bạn không còn là vấn đề nữa, bạn chỉ đơn giản tin tưởng và hoạt động như một cái máy; bấy giờ không còn có mâu thuẫn nữa bởi vì bạn chỉ làm một động tác duy nhất là tuân theo. Nhưng mọi sự tuân theo đều phá hoại khủng khiếp, bởi vì nó mang tính máy móc, chỉ đơn thuần là tuân thủ rập khuôn, mà không có sự giải thoát mang tính sáng tạo nào cả.

Vậy, liệu ta có thể tạo ra, từ lúc ấu thơ, một cảm giác an toàn trọn vẹn, một cảm giác như ở nhà mình, để bạn không phải tranh đấu để thành thế này mà không phải là thế nọ? Bởi vì, một khi có sự tranh đấu nội tâm thì tất phải có xung đột; và để khắc phục xung đột đó, tất phải có kỷ luật. Trái lại, nếu bạn được giáo dục đúng đắn, thì mọi việc bạn làm đều là một hành động hợp nhất; không có mâu thuẫn, và do đó, không có việc hành động do ép buộc. Chừng nào còn không có sự hợp nhất, chừng đó còn phải có kỷ luật, nhưng kỷ luật vốn mang tính phá hoại, bởi vì nó không dẫn đến tự do.

Không cần phải có một hình thức kỷ luật nào để có thể hợp nhất. Tức là nếu tôi làm việc tốt lành, điều gì đó về bản chất của nó là đúng đắn, điều gì đó thực sự đẹp đẽ, nếu tôi làm việc ấy với tất cả con người mình, thì sẽ không có mâu thuẫn trong tôi và tôi không đơn thuần tuân thủ rập khuôn theo điều gì đó. Nếu những điều tôi làm là hoàn toàn tốt, đúng đắn trong bản chất - chứ không phải đúng đắn theo một truyền thống Hindu nào đó, mà là cái đúng phi thời gian dưới mọi hoàn cảnh - thì lúc đó tôi là một con người hợp nhất và không cần giữ kỷ luật nữa. Và chẳng phải chức năng của trường học là tạo ra trong bạn cái cảm giác tin tưởng hợp nhất này sao, để điều bạn làm không phải đơn thuần là điều bạn muốn làm, mà do nó về cơ bản là đúng đắn và tốt đẹp, và chân thực mãi mãi?

Nếu bạn yêu thương thì không cần có kỷ luật, phải không? Tình yêu mang đến sự thấu hiểu sáng tạo vốn có của nó, cho nên không còn có đối kháng, không còn xung đột; nhưng chỉ có thể yêu thương bằng tất cả sự hợp nhất hoàn toàn như thế khi bạn cảm thấy an toàn sâu sắc, hoàn toàn như ở nhà mình, đặc biệt là khi bạn còn trẻ. Điều này thật ra có nghĩa là nhà giáo dục và người học trò phải hoàn toàn tin tưởng nhau, nếu không, ta sẽ tạo ra một xã hội xấu xa và đầy hủy hoại như hiện tại. Nếu ta có thể thấu hiểu ý nghĩa của hành động hợp nhất hoàn toàn, trong đó không có sự mâu thuẫn, và do đó, không cần đến kỷ luật, thì lúc đó tôi nghĩ chúng ta sẽ tạo nên một nền văn hóa hoàn toàn khác, một nền văn minh mới. Nhưng nếu ta chỉ đơn thuần kháng cự, triệt tiêu, thì thứ bị triệt tiêu chắc chắn sẽ phản ứng lại theo những chiều hướng khác và chắc chắn sẽ làm nảy sinh những hoạt động tàn hại và những biến cố hủy diệt khác.

Vì thế, điều hết sức quan trọng là phải hiểu được toàn bộ vấn đề kỷ luật. Đối với tôi, kỷ luật là một thứ hoàn toàn xấu xa; nó không mang tính sáng tạo, mà chỉ đưa đến hủy hoại. Nhưng nếu chỉ dừng lại ở đây, với một phát biểu như vậy, thì dường như hàm ý rằng bạn có thể làm bất cứ việc gì bạn thích. Trái lại, một người biết thương yêu không làm bất cứ điều gì họ thích. Chỉ có tình yêu mới dẫn ta đến hành động đúng. Thứ mang lại trật tự cho thế giới là yêu thương, cứ để tình yêu làm điều nó phải làm.

Hỏi: Tại sao ta ghét người nghèo?

Krishnamurti: Bạn thực sự ghét người nghèo sao? Tôi không lên án bạn; tôi chỉ hỏi, bạn thực sự ghét người nghèo khổ sao? Và nếu đúng thì tại sao? Có phải bởi vì một ngày nào đó bạn cũng có thể nghèo, và vì hình dung ra cảnh ngộ của chính mình khi đó nên bạn mới chối bỏ nó? Hay chính vì bạn không thích cuộc sống dơ dáy, bẩn thỉu, nhếch nhác của người nghèo, nên bạn nói: “Tôi không muốn có bất kỳ sự liên hệ gì với người nghèo khổ”, phải thế không? Nhưng ai đã tạo ra sự nghèo khổ, bẩn thỉu và mất trật tự trong thế giới? Chính bạn, cha mẹ bạn, nhà cầm quyền của bạn - toàn bộ xã hội của bạn đã tạo ra các thứ ấy; bởi vì, bạn thấy đó, ta không có tình yêu trong trái tim mình. Ta không yêu con cái ta, cũng như những người xung quanh, ta không yêu người sống cũng như kẻ chết. Ta không yêu bất cứ điều gì cả. Các nhà chính trị sẽ không xóa bỏ hoàn toàn sự nghèo khổ và xấu xa này trong thế giới, các tôn giáo cũng như các nhà cải cách xã hội cũng sẽ không làm gì hơn được, bởi vì họ chỉ quan tâm với những việc làm chắp vá, rải rác nơi này nơi khác; nhưng nếu có tình yêu, thì tất cả mọi điều xấu xa này có thể biến mất ngay ngày mai.

Bạn có yêu thương bất cứ điều gì không? Bạn biết tình yêu là gì không? Bạn biết không, khi bạn yêu thương trọn vẹn điều gì, với toàn bộ con người bạn, thì tình yêu đó không thuộc về tình cảm, nó không phải là bổn phận, nó không bị phân chia thành tình yêu xác thịt hay thần thánh. Bạn có yêu thương bất kỳ người nào hay vật gì bằng toàn bộ con người mình chưa - cha mẹ bạn, bạn bè, con chó, một cái cây trong vườn nhà? Bạn có yêu thương như thế không? Tôi e rằng bạn chưa hề. Thế nên trong bạn có nhiều không gian mênh mông chứa chấp những điều xấu xa, căm ghét, ganh tị. Bạn biết không, một người yêu thương thì không có chỗ trống cho bất cứ điều gì khác ngoài tình yêu. Ta phải thực sự dành thời gian để thảo luận tất cả mọi điều này và khám phá xem làm thế nào để xóa bỏ những thứ đang gây hỗn loạn quá mức trong trí não ta, đến mức khiến ta không còn chỗ để thương yêu; bởi vì chỉ khi yêu thương, ta mới có thể tự do và hạnh phúc. Chỉ những người yêu thương, đầy sức sống, hạnh phúc mới có thể tạo ra một thế giới mới - chứ không phải các chính khách, không phải các nhà cải cách hay những vị thánh nào đó.

Hỏi: Ngài nói về chân thực, tốt đẹp và hợp nhất, hàm ý rằng phía còn lại là giả dối, xấu xa và phân rã. Vậy làm thế nào ta có thể sống chân thực, tốt đẹp và hợp nhất mà không cần kỷ luật?

Krishnamurti: Nói một cách ngắn gọn, khi ghen tị, làm thế nào để thoát khỏi tính ghen tị mà không cần đến kỷ luật? Tôi nghĩ điều quan trọng là phải hiểu chính câu hỏi; bởi vì câu trả lời nằm trong câu hỏi chứ không nằm ở đâu bên ngoài câu hỏi.

Bạn biết ghen tị là gì không. Bạn có vẻ ngoài ưa nhìn, ăn mặc đẹp, và tôi cũng muốn ăn mặc giống như thế; nhưng tôi không thể, thế là tôi sinh ra ghen tị. Tôi ghen tị vì tôi muốn những gì bạn có; tôi muốn khác với mình ngay lúc này.

Tôi ghen tị vì tôi muốn cũng đẹp như bạn; tôi muốn có quần áo hợp thời trang, nhà cao cửa rộng, địa vị cao sang như bạn đang có. Do bất mãn với cái mình đang là, nên tôi muốn được giống như bạn; nhưng nếu tôi hiểu nỗi bất mãn của tôi và nguyên nhân của nó, thì tôi sẽ không muốn giống như bạn hay ao ước những gì bạn có nữa. Nói cách khác, một khi tôi bắt đầu hiểu tôi là gì, thì tôi sẽ không bao giờ so sánh mình với người khác hoặc ghen tị với bất cứ ai. Sự ghen tị khởi lên bởi vì tôi muốn thay đổi chính mình và trở nên giống người khác. Nhưng nếu bạn nói: “Dù tôi là gì đi nữa, thì đó cũng là điều tôi muốn hiểu”, khi đó sự ghen tị sẽ biến mất; lúc đó, không cần đến kỷ luật nữa; và nhờ hiểu được mình là gì, nên sự hợp nhất xuất hiện.

Nền giáo dục của ta, môi trường sống của ta, toàn bộ nền văn hóa của ta khăng khăng nhấn mạnh rằng ta phải trở thành điều gì đó. Các triết lý của ta, các tôn giáo và kinh sách của ta, tất cả cũng đều nói về điều đó. Nhưng giờ đây, tôi thấy rằng chính cái tiến trình trở thành điều gì đó hàm ý ghen tị, tức là tôi không thỏa mãn với cái tôi đang là; và tôi muốn thấu hiểu cái tôi đang là, tôi muốn khám phá tại sao tôi luôn so sánh chính mình với một người khác, cố gắng trở thành điều gì đó; và trong việc hiểu cái tôi đang là thì không cần có kỷ luật. Trong quá trình thấu hiểu đó, sự hợp nhất xuất hiện. Sự mâu thuẫn trong tôi đầu hàng trước sự thấu hiểu chính mình, và chính điều này mang đến một hành động hợp nhất, toàn vẹn.

Hỏi: Quyền lực là gì?

Krishnamurti: Có cái gọi là lực của máy móc, sinh ra bởi động cơ đốt trong, bởi hơi nước, hoặc điện. Có thứ lực ẩn náu trong một cái cây, làm cho nhựa sống lưu chuyển, tạo ra lá. Có thứ sức mạnh để suy nghĩ một cách sáng suốt, sức mạnh của tình yêu, sức mạnh của sự thù ghét, sức mạnh của một nhà độc tài, sức mạnh để bóc lột con người nhân danh Thượng đế, nhân danh các giáo chủ, nhân danh đất nước. Tất cả đều là các hình thái của quyền lực hay sức mạnh.

Và bây giờ, lực của điện hay ánh sáng, lực nguyên tử… - bản thân tất cả những hình thái của sức mạnh ấy đều tốt, đúng không? Nhưng sức mạnh của trí não - loại quyền lực được sử dụng vào các mục đích thù địch và chuyên chế bạo ngược, để đạt được điều gì đó - trong mọi trường hợp đều là cái ác. Người đứng đầu của một xã hội, giáo hội hay đoàn thể tôn giáo, nắm quyền lực trấn áp người khác là kẻ ác, bởi vì họ kiểm soát, định hình, dẫn dắt nhiều người khác mà tự thân họ không biết đi về đâu. Điều này thực sự diễn ra không chỉ ở các tổ chức lớn, mà cả ở những tổ chức xã hội nhỏ bé trên khắp thế giới. Khi một người trở nên sáng suốt, không bị hỗn loạn, thì họ sẽ không làm người dẫn dắt nữa, và do đó, họ không có quyền lực gì nữa.

Vì thế, điều vô cùng quan trọng là phải hiểu tại sao trí não con người đòi hỏi phải áp đặt quyền lực lên người khác.

Cha mẹ có quyền áp chế con cái, vợ áp chế chồng, chồng áp chế vợ. Bắt đầu từ gia đình nhỏ, cái ác mở rộng cho đến khi trở thành sự bạo ngược chuyên chế của chính quyền, của các lãnh tụ chính trị và những người diễn giải giáo lý. Và liệu ta có thể sống mà không khao khát quyền lực, không muốn gây ảnh hưởng hay bóc lột con người, không muốn quyền lực cho bản thân, hay cho một nhóm, một đất nước, hay cho một giáo chủ, một vị thánh nào đó? Tất cả mọi hình thái quyền lực như thế đều mang tính hủy diệt, đem lại sự đau khổ khốn cùng cho con người. Ngược lại là thực sự tử tế, biết quan tâm đến người khác, biết yêu thương - đây là một điều khác thường, bản thân nó đã có ảnh hưởng phi thời gian. Bản thân tình yêu đã là sự vĩnh hằng, và ở đâu có tình yêu, thì ở đó không có thứ quyền lực ác.

Hỏi: Tại sao ta tìm kiếm sự nổi tiếng?

Krishnamurti: Có bao giờ bạn nghĩ về điều này chưa? Ta muốn nổi tiếng với tư cách một nhà văn, một nhà thơ, một họa sĩ, một chính trị gia, một ca sĩ, hay bất cứ điều gì bạn muốn. Tại sao? Bởi vì, ta thực sự không yêu thích những gì ta đang làm. Nếu bạn yêu ca hát, hay yêu vẽ tranh hay yêu làm thơ - nếu bạn thực sự yêu thích điều đó - bạn sẽ không quan tâm liệu mình có nổi tiếng hay không. Muốn nổi tiếng là phô trương, tầm thường, ngu ngốc, nó không có ý nghĩa gì cả; nhưng bởi vì ta không yêu những gì ta đang làm, nên ta muốn làm giàu bằng sự nổi tiếng. Nền giáo dục hiện tại của ta đã mục nát bởi vì nó dạy ta yêu thích sự thành đạt chứ không phải yêu việc ta làm. Kết quả đã trở nên quan trọng hơn hành động.

Bạn biết không, tốt hơn hết là giấu kín tài năng của bạn, không cần danh vị, chỉ cần yêu thích việc mình đang làm và không phô trương trình diễn. Tốt hơn hết là sống tử tế mà không cần tên tuổi. Điều đó không làm bạn nổi tiếng, không khiến hình ảnh của bạn xuất hiện trên báo chí. Các chính khách sẽ không tìm đến nhà bạn. Bạn chỉ là một con người sáng tạo sống vô danh, nhưng chính trong điều đó có sự giàu có và cái đẹp vĩ đại.