23. Nhu cầu cô đơn

Chẳng phải là hết sức kỳ quái sao khi trong thế giới này, nơi có quá nhiều trò giải trí gây xao lãng, hầu hết mọi người đều làm khán giả, và chỉ rất ít người làm diễn viên? Bất cứ khi nào ta có chút thời gian rảnh rỗi, phần đông chúng ta đều tìm đến một hình thức tiêu khiển nào đó. Ta cầm lấy một cuốn sách nghiên cứu, một cuốn tiểu thuyết hay tạp chí. Nếu đang sống ở Mỹ, ta sẽ bật radio hay tivi, hay đắm chìm trong những cuộc trò chuyện bất tận. Con người luôn luôn có nhu cầu được vui chơi, được giải trí, được lôi kéo khỏi chính bản thân mình. Ta sợ sống một mình cô đơn, sợ không có bạn bè, không thể làm tâm trí mình xao lãng theo một kiểu nào đó. Chẳng mấy ai trong chúng ta từng đi dạo qua cánh đồng và rừng cây, không nói năng hay hát hò mà chỉ lặng lẽ đi dạo và quan sát mọi thứ xung quanh ta và bên trong ta. Chúng ta hầu như không bao giờ làm điều đó, bởi vì bạn thấy đó, phần đông chúng ta quá tẻ nhạt, ta bị vướng mắc vào một lịch trình tối tăm, trì trệ của dạy và học, làm việc nhà hay kiếm tiền, nên khi rảnh rỗi, ta muốn được giải trí, dù nhẹ nhàng hay nghiêm túc. Ta đọc sách hay đi xem phim - hay ta hướng đến một tôn giáo, cũng vậy thôi. Tôn giáo cũng đã trở thành một hình thức gây xao lãng, một kiểu lẩn trốn một cách nghiêm túc khỏi sự chán chường, khỏi vòng lặp hằng ngày.

Tôi không biết bạn có để ý đến tất cả những điều ấy không. Phần đông chúng ta luôn luôn bận rộn với một điều gì đó - cúng lạy, lễ bái, tụng niệm kinh kệ, lo lắng hết việc này đến việc khác - bởi vì ta sợ phải cô đơn đối mặt với chính mình. Bạn thử cô đơn một mình, không có bất kỳ hình thức gây xao lãng nào, và bạn sẽ thấy mình chạy trốn bản thân và quên đi cái bạn đang là nhanh như thế nào. Đây là lý do tại sao cơ cấu khổng lồ của ngành giải trí, của sự xao lãng tự động hóa, là một phần quan trọng của cái chúng ta gọi là văn minh. Nếu quan sát, bạn sẽ thấy rằng con người trên khắp thế giới đang ngày càng xao lãng, ngày càng phức tạp, rắc rối và trần tục. Niềm vui cứ nhân lên mãi, vô số sách được xuất bản, báo chí tràn ngập các sự kiện thể thao, đương nhiên tất cả những điều đó cho thấy rằng ta luôn luôn muốn được giải trí. Bởi vì nội tâm ta trống rỗng, tăm tối, tầm thường, nên ta mới sử dụng các mối quan hệ và các cuộc cải cách xã hội của mình như phương tiện để lẩn tránh chính ta. Tôi tự hỏi liệu bạn có bao giờ để ý thấy phần đông con người cô độc như thế nào chưa? Và để lẩn trốn nỗi cô độc, ta chạy đến đền thờ, chùa chiền, thánh đường, ta ăn mặc chưng diện chải chuốt và tham gia các hoạt động xã hội, xem tivi, nghe radio, đọc sách và vân vân.

Bạn biết cô độc nghĩa là gì không? Một số người có thể xa lạ với từ đó; nhưng bạn biết rất rõ cảm giác đó. Bạn thử ra khỏi nhà để đi dạo một mình, hoặc không có sách để đọc, không có ai để nói chuyện và bạn sẽ thấy bạn nhanh chóng chán nản như thế nào. Bạn biết rất rõ cảm giác đó, nhưng bạn không biết tại sao bạn chán, bạn chưa bao giờ đi sâu tìm hiểu điều đó. Nếu bạn đi sâu vào nỗi buồn chán thêm một chút, bạn sẽ thấy rằng nguyên nhân của buồn chán là cô độc. Để lẩn trốn nỗi cô độc nên ta mới muốn ở cùng người khác, ta mới muốn được tiêu khiển, muốn được xao lãng bằng mọi cách: các đạo sư, các lễ nghi tôn giáo, cầu nguyện, hoặc cuốn tiểu thuyết mới nhất. Bởi vì bên trong ta cô độc, nên ta mới trở thành những khán giả thuần túy trong cuộc sống; và ta chỉ có thể làm diễn viên một khi đã thấu hiểu nỗi cô độc và vượt qua nó.

Rốt cuộc, phần đông con người kết hôn và tìm kiếm các mối quan hệ xã hội khác là bởi vì họ không biết cách sống cô đơn. Không phải là ta nên sống cô đơn; nhưng nếu bạn kết hôn vì bạn muốn được yêu, hay nếu bạn buồn chán và sử dụng công việc như một phương tiện để quên đi chính mình, thì bấy giờ bạn sẽ thấy rằng toàn bộ cuộc sống của bạn chẳng là gì ngoài một cuộc tìm kiếm cách làm cho tâm trí xao lãng bất tận. Rất ít người có thể vượt qua được nỗi sợ hãi cô độc kỳ lạ này; nhưng dứt khoát ta phải vượt ra khỏi nó; bởi vì bên kia nỗi cô độc là cả một kho báu thực sự.

Bạn biết không, có một sự khác biệt lớn lao giữa cô độc và cô đơn. Một số bạn trẻ có thể vẫn không nhận biết về nỗi cô độc, nhưng những người lớn thì biết nó: cái cảm giác bị đứt lìa hoàn toàn, bỗng dưng sợ hãi mà không có nguyên nhân rõ ràng. Trí não nhận biết nỗi sợ hãi này khi trong một khắc, nó hiểu ra rằng nó không còn có thể dựa vào bất kỳ thứ gì, rằng không có cách xao lãng nào có thể xóa tan cái cảm giác trống rỗng tự khép kín ấy. Đó là sự cô độc. Nhưng cô đơn là cái gì đó hoàn toàn khác; nó là một trạng thái giải thoát xuất hiện khi bạn đã kinh qua sự cô độc và thấu hiểu nó. Trong trạng thái cô đơn đó, bạn không còn dựa vào bất kỳ ai về mặt tâm lý, bởi vì bạn không còn tìm kiếm niềm vui, không còn tìm cách để thỏa mãn, hài lòng. Chỉ bấy giờ trí não mới hoàn toàn cô đơn và chỉ một trí não như thế mới mang tính sáng tạo.

Tất cả những điều này đều là một phần của giáo dục: đối mặt với nỗi đớn đau của cô độc, cái cảm giác trống rỗng lạ thường mà tất cả chúng ta đều biết và không còn sợ hãi khi nó xuất hiện; không quay sang bật radio, hay vùi đầu trong công việc, hoặc chạy đi xem phim, mà nhìn thẳng vào nó, thâm nhập vào nó, thấu hiểu nó. Không một ai chưa từng hoặc sẽ không cảm nhận nỗi lo lắng đến mức run rẩy đó. Bởi vì ta tìm cách chạy trốn nó bằng mọi hình thức giải trí và thỏa mãn - tình dục, Thượng đế, công việc, nhậu nhẹt, làm thơ hoặc tụng niệm kinh kệ - do đó ta không bao giờ hiểu được nỗi bất an đó khi nó đến với ta.

Vậy, khi nỗi đau của cô đơn đến với bạn, hãy đối mặt với nó, nhìn thẳng vào nó mà không hề có ý nghĩ chạy trốn. Nếu bạn chạy trốn, bạn sẽ không bao giờ thấu hiểu nó và nó sẽ luôn luôn ở quanh quất đâu đó chờ đợi bạn. Ngược lại, nếu bạn có thể thấu hiểu sự cô độc và vượt qua nó, thì bấy giờ bạn sẽ thấy không cần lẩn trốn nữa, không có sự thôi thúc phải được thỏa mãn hay tiêu khiển nữa, bởi vì trí não của bạn sẽ nhận ra một sự giàu có, phong phú không thể bị hư hoại và không thể hủy diệt.

Tất cả điều này là một phần của giáo dục. Nếu ở trường bạn chỉ đơn thuần học các môn để thi cử, thì bản thân việc học đã trở thành một phương tiện để lẩn trốn nỗi cô độc. Hãy suy nghĩ sâu hơn một chút về vấn đề này và bạn sẽ thấy. Hãy bàn thảo vấn đề này với các nhà giáo dục và bạn sẽ nhanh chóng thấy được rằng họ đang cô độc ra sao, và bạn cũng đang cô độc thế nào. Nhưng với những người có nội tâm cô đơn, có trí não và trái tim thoát khỏi nỗi đau cô độc - họ mới là những con người thực sự; bởi vì họ có thể tự mình khám phá xem thực tại là gì, họ có thể lĩnh hội cái phi thời gian.

Hỏi: Sự khác biệt giữa nhận thức và tính nhạy cảm là gì?

Krishnamurti: Tôi tự hỏi liệu có sự khác biệt nào ở đây không? Bạn biết đó, khi bạn đặt một câu hỏi, thì điều quan trọng là tự bạn phải tìm ra sự thật của vấn đề chứ không phải chỉ đơn thuần chấp nhận những gì người khác nói. Vậy ta hãy cùng nhau khám phá xem nhận thức là gì.

Bạn thấy một cái cây đáng yêu với muôn lá lấp loáng sau cơn mưa; bạn thấy ánh nắng rọi trên mặt nước và trên bộ lông sắc xám của những chú chim; bạn thấy những người dân quê đi bộ ra phố mang theo hàng hóa nặng nề và nghe tiếng họ cười đùa; bạn nghe tiếng chó sủa hay tiếng một chú bê gọi mẹ. Tất cả đều thuộc về nhận thức, nhận thức về những thứ xung quanh bạn, không phải sao? Đến gần hơn chút nữa, bạn để ý thấy mối quan hệ của bạn với con người, với các ý tưởng và sự vật; bạn nhận ra cách bạn nhìn một ngôi nhà, một con đường; bạn quan sát các phản ứng của mình trước những gì người ta nói về bạn và cái cung cách trí não bạn luôn luôn đánh giá, phán xét, so sánh hoặc lên án. Tất cả những điều đó đều thuộc về nhận thức, bắt đầu từ bề mặt rồi tiến vào ngày càng sâu hơn; nhưng đối với phần đông chúng ta, nhận thức ngừng lại ở một điểm nào đó. Ta chìm trong những tiếng động, tiếng hát, những cảnh tượng đẹp và xấu, nhưng ta không nhận thức về các phản ứng của ta với chúng. Ta nói “Điều này đẹp” hay “Điều kia xấu” rồi bỏ qua; ta không đào sâu tìm hiểu xem đẹp là gì, xấu là gì. Mà chắc chắn, nhìn ra phản ứng của bạn, ngày càng tỉnh thức trước mọi động thái tư tưởng của chính bạn, quan sát được rằng trí não bạn bị quy định bởi sự tác động của cha mẹ, của thầy cô giáo, của chủng tộc và văn hóa - tất cả những điều này đều thuộc về nhận thức, phải không?

Trí não càng thâm nhập sâu hơn vào chính tiến trình tư tưởng của nó, thì nó sẽ càng hiểu rõ hơn rằng mọi hình thái của tư tưởng đều bị quy định; do vậy, trí não đó sẽ tự động trở nên hết sức tĩnh lặng - không có nghĩa là nó ngủ quên. Trái lại, lúc bấy giờ trí não sẽ cực kỳ tỉnh thức, không còn bị gây mê bởi những bài kinh tụng, bởi sự tụng niệm lặp đi lặp lại, hay bị uốn nắn theo kỷ luật. Cái trạng thái cảnh giác tĩnh lặng này cũng thuộc về nhận thức; và nếu bạn cứ thế thâm nhập sâu hơn nữa, bạn sẽ thấy rằng sẽ không còn sự phân chia giữa người nhận thức và đối tượng mà người ấy nhận thức.

Bây giờ, nhạy cảm nghĩa là gì? Nhận biết màu sắc và hình dáng, những gì người khác nói và phản ứng của bạn với lời nói ấy; quan tâm, có khiếu thẩm mỹ tốt, cung cách xử sự tử tế; không thô tục, không gây tổn thương người khác về mặt tâm lý hoặc nội tâm và không nhận biết về điều đó; thấy một thứ xinh đẹp và nán lại với nó; thử lắng nghe từng lời người khác nói mà không thấy buồn chán, sao cho trí não trở nên sắc bén, tinh nhạy - tất cả những điều đó là nhạy cảm, phải không? Vậy là có sự khác biệt lớn nào giữa nhạy cảm và nhận thức không? Tôi không nghĩ thế.

Bạn thấy đó, chừng nào trí não còn có ý lên án, phán xét, có ý kiến, kết luận, thì nó không thể nhận thức, mà cũng không nhạy cảm. Khi bạn còn thống trị người khác, khi bạn còn ngắt hoa để rồi vứt đi, khi bạn còn hành hạ thú vật, khi bạn còn vạch tên mình lên bàn ghế và bẻ gãy chân ghế, khi bạn ăn uống không đúng giờ, và nói chung có những cách cư xử xấu, tất cả đều cho thấy sự vô cảm, không phải sao? Điều đó cho thấy một trí não không đủ khả năng điều chỉnh một cách tỉnh thức. Và chắc chắn nhiệm vụ quan trọng của giáo dục là giúp người học trò có được sự nhạy cảm, sao cho các em không chỉ biết rập khuôn, bắt chước hay phản kháng, mà sẽ tỉnh thức, cảnh giác trước toàn bộ chuyển động của cuộc sống. Con người nhạy cảm trong cuộc sống có thể đau khổ nhiều hơn những người vô cảm; nhưng nếu họ thấu hiểu và vượt lên trên sự đau khổ này, họ sẽ khám phá được những điều phi thường.

Hỏi: Tại sao ta cười khi có người vấp ngã?

Krishnamurti: Đó là một hình thức vô cảm, chẳng phải sao? Cũng có thứ hành vi gọi là chơi ác (sadism). Bạn biết từ đó nghĩa là gì không? Một tác giả tên là Marquis de Sade đã viết cuốn sách nói về một người thích thú khi gây tổn thương cho người khác và thấy họ đau đớn. Do đó mà có từ “chơi ác”, có nghĩa lấy làm thích thú khi thấy người khác chịu đau đớn. Một số người đặc biệt thỏa mãn khi thấy người khác đau khổ. Bạn hãy tự quan sát bản thân để xem liệu bạn có cảm giác đó hay không. Nó có thể không rõ ràng, nhưng nếu nó có ở đó, bạn sẽ thấy nó tự thể hiện thành một xung động khiến bạn cười phá lên khi thấy người nào đó té ngã. Bạn muốn thấy người ở địa vị cao bị kéo xuống dưới; bạn bình phẩm, phao tin đồn nhảm mà không suy nghĩ về người khác, tất cả những điều đó đều thể hiện tính vô cảm, một hình thức muốn làm tổn thương người khác. Ta có thể cố ý làm hại người khác một cách dữ dội, hoặc ta có thể vô ý làm tổn thương họ bằng một lời nói, một cử chỉ, một cái nhìn; nhưng trong trường hợp nào thì sự thôi thúc cũng là gây tổn thương cho ai đó, và chẳng mấy người có thể loại bỏ triệt để kiểu niềm vui đồi bại này.

Hỏi: Một trong những người thầy của chúng tôi nói rằng những điều ngài đang trình bày với chúng tôi đây là hoàn toàn không thực tế. Ông ấy thách ngài có thể nuôi dạy sáu đứa con trai và sáu đứa con gái với mức lương 120 rupi. Ngài trả lời thế nào cho lời chỉ trích này?

Krishnamurti: Nếu tôi chỉ lãnh mức lương 120 rupi thì tôi sẽ không cố gắng nuôi dạy sáu đứa con trai và sáu đứa con gái; đó là việc đầu tiên. Thứ hai, nếu tôi đã là một người thầy thì đó phải là một sự cống hiến chứ không phải một công việc. Bạn thấy được chỗ khác biệt chứ? Dạy học ở bất kỳ bình diện nào cũng không phải là một nghề nghiệp, nó không phải là một công việc đơn thuần; nó là một hành động cống hiến. Bạn hiểu ý nghĩa của từ “cống hiến” không? Cống hiến là tự dâng hiến bản thân hoàn toàn cho điều gì đó mà không đòi hỏi phải đền đáp bất cứ điều gì, giống như một nhà sư, một nhà tu khổ hạnh, giống như một giáo viên vĩ đại và một nhà khoa học lớn - chứ không giống như những người đã vượt qua một số kỳ thi và tự gọi mình là giáo viên. Tôi đang nói đến những người tự dâng hiến bản thân cho việc dạy học, chứ không phải cho tiền bạc, mà bởi vì đó là thiên hướng của họ, đó là tình yêu của họ. Nếu có những nhà giáo như vậy, họ sẽ thấy rằng các cậu bé và cô bé sẽ được dạy một cách hết sức thực tiễn tất cả những điều mà tôi đang nói đến ở đây. Nhưng thầy cô giáo, nhà giáo dục, giáo sư mà công việc dạy học đối với họ chỉ để kiếm sống, thì chính họ sẽ nói với bạn rằng những điều tôi nói là không thực tiễn.

Rốt lại, thực tiễn là gì? Hãy suy ngẫm xem. Cách mà ta đang sống, cách ta dạy học, cách mà các nhà cầm quyền đang điều hành với sự bại hoại và chiến tranh không dứt - bạn có gọi đó là thực tiễn không? Tham vọng có thực tiễn không, lòng tham có thực tiễn không? Tham vọng làm sinh ra tranh giành, và do đó mà hủy diệt con người. Một xã hội được xây dựng dựa trên lòng tham và sự tích lũy luôn mang trong mình bóng ma của chiến tranh, xung đột, đau khổ; và đó là thực tiễn sao? Hiển nhiên là không. Đó là điều mà tôi đang ra sức nói với các bạn trong tất cả các buổi trò chuyện này đây.

Tình yêu là điều có tính thực tiễn nhất trên thế giới. Sống yêu thương, tử tế, không tham lam, không tham vọng, không để bị tác động bởi người khác mà tự mình suy nghĩ - tất cả những điều này đều vô cùng thực tiễn, và chúng mang lại một xã hội thực tiễn, hạnh phúc. Những nhà giáo không cống hiến, không thương yêu, có thể có một vài chức danh đi kèm với tên họ, nhưng chỉ đơn thuần là một nhà thầu cung cấp kiến thức nhặt nhạnh được từ sách vở - họ sẽ nói với bạn rằng tất cả những điều này là không thực tiễn, bởi vì họ đã không thực sự suy nghĩ thấu đáo về nó. Yêu thương là thực tiễn - hơn rất nhiều so với tính thực tiễn xuẩn ngốc của cái gọi là giáo dục này, vốn chỉ sản sinh những công dân hoàn toàn không có khả năng đứng một mình và tự khám phá bất cứ vấn đề gì.

Bạn thấy đó, điều này cũng thuộc về nhận thức: nhận biết thực tiễn rằng họ đang cười giễu ở góc đằng kia, đồng thời vẫn tiếp tục với mối bận tâm nghiêm túc của mình.

Điều khó khăn với phần đông người trưởng thành là họ đã không giải quyết được vấn đề trong cuộc sống của chính họ, nhưng họ vẫn nói: “Tôi sẽ nói bạn biết cái gì là thực tiễn và cái gì thì không”. Dạy học là một nghề nghiệp vĩ đại nhất trên đời, dù hiện nay nó lại bị xem thường nhất; nó là nghề cao cả nhất, tôn quý nhất trong các nghề. Nhưng nhà giáo phải cống hiến hoàn toàn, phải dâng hiến trọn vẹn bản thân cho nó, họ phải dạy học bằng tất cả trái tim và trí óc của mình, bằng cả con người mình; và từ sự cống hiến đó, mọi thứ đều có thể trở thành hiện thực.

Hỏi: Một nền giáo dục tốt để làm gì, nếu trong khi đang được giáo dục thì chúng ta cũng bị hủy diệt bởi lối sống xa hoa hưởng thụ của thế giới hiện đại?

Krishnamurti: Tôi e bạn đang sử dụng từ ngữ sai. Ta phải có một số tiện nghi vật chất nào đó, phải không? Khi ta ngồi yên lặng trong một căn phòng, sẽ thật tốt khi căn phòng sạch sẽ và ngăn nắp, mặc dù nó có thể hoàn toàn không có nội thất gì ngoài một chiếc chiếu trải trên sàn; căn phòng cũng phải cân đối đẹp mắt, với những ô cửa sổ có kích thước phù hợp. Nếu trong căn phòng có treo một bức tranh thì thật đáng yêu, và nếu có một cành hoa cắm trong một lọ hoa thì đằng sau nó ẩn chứa cái tinh thần của người đã đặt lọ hoa ở đó. Ta cũng cần có thức ăn tươi lành và một nơi yên tĩnh để ngủ nghỉ. Tất cả những điều đó đều thuộc về tiện nghi vật chất mà thế giới hiện đại cung cấp; và liệu tiện nghi vật chất này có đang hủy diệt những con người được gọi là có ăn có học không? Hay người được gọi là có giáo dục, thông qua tham vọng và lòng tham của mình, đang hủy diệt tiện nghi vật chất bình thường của tất cả con người? Ở các quốc gia thịnh vượng, nền giáo dục hiện đại đang khiến con người ngày càng mê đắm vật chất hơn, và do đó, lối sống xa hoa dưới mọi hình thức đang làm hỏng và tàn phá trí não; còn ở các quốc gia nghèo như Ấn Độ, giáo dục không khuyến khích bạn tạo ra một nền văn hóa mới mẻ hoàn toàn, nó không giúp bạn trở thành một nhà cách mạng. Tôi đã giải thích ý tôi là gì khi nói đến một nhà cách mạng - không phải kiểu ném bom, tàn sát con người. Những kẻ giết người như thế không phải là nhà cách mạng. Một con người cách mạng đích thực là người thoát khỏi mọi sự xúi giục, thoát khỏi mọi hệ tư tưởng và những sự vướng mắc của xã hội, vốn là một biểu hiện của ý chí tập thể đa số; và nền giáo dục của bạn không giúp bạn thành một nhà cách mạng theo kiểu này. Trái lại, nền giáo dục đó dạy bạn tuân thủ rập khuôn, hoặc đơn thuần cải cách những gì đã có sẵn.

Vậy, chính cái gọi là giáo dục của bạn đang hủy hoại bạn, chứ không phải lối sống xa hoa của thế giới hiện đại. Tại sao bạn không nên có xe ô tô và đường sá thật tốt? Nhưng bạn thấy đó, mọi kỹ thuật và phát minh hiện đại đều được sử dụng hoặc cho chiến tranh, hoặc đơn thuần để giải trí, như phương tiện để lẩn trốn chính mình, và thế là trí não bị lạc lối trong vật chất. Giáo dục hiện nay đã trở thành phương tiện để phát triển những tiện nghi vật chất, những thiết bị, máy móc giúp bạn nấu nướng, lau chùi, giặt giũ, tính toán và làm những công việc cần thiết khác, sao cho bạn không còn phải bận tâm đến chúng mọi nơi mọi lúc nữa. Và bạn nên có những tiện nghi ấy, không phải để bị lạc lối trong chúng, mà để trí não tự do làm những điều hoàn toàn khác.

Hỏi: Tôi có một nước da quá đen và phần đông người ta lại ngưỡng mộ nước da sáng. Làm thế nào tôi có thể đạt được sự ngưỡng mộ này?

Krishnamurti: Tôi tin có một vài loại mỹ phẩm đặc biệt được cho là có thể làm da bạn sáng hơn; nhưng liệu nó có giải quyết được vấn đề của bạn không? Bạn vẫn sẽ muốn được ngưỡng mộ, được xã hội biết đến, bạn vẫn sẽ khao khát địa vị, uy thế; và chính trong nhu cầu được ngưỡng mộ đó, trong cuộc đấu tranh để được nổi bật đó, luôn luôn có một sự đau khổ day dứt. Chừng nào bạn còn muốn được nổi tiếng, được ngưỡng mộ thì nền giáo dục của bạn sẽ còn hủy hoại bạn, bởi vì nó sẽ giúp bạn trở thành một nhân vật nào đó trong xã hội này, và xã hội này đã rất thối nát rồi. Ta đã xây dựng cái xã hội mang tính hủy diệt này bằng sự tham lam của mình, bằng thói ghen tị của mình, bằng nỗi sợ của mình, và ta không thể chuyển hóa nó chỉ bằng cách lờ đi hay gọi nó là một ảo tưởng. Chỉ có một nền giáo dục đúng đắn mới xóa sạch sự tham lam, sự sợ hãi, tích lũy, sao cho ta có thể tạo dựng một nền văn hóa hoàn toàn mới mẻ, một thế giới hoàn toàn khác; và chỉ có thể có một nền giáo dục đúng đắn khi trí não thực sự muốn thấu hiểu chính nó và thoát khỏi đau khổ.