Chọn kẻ rắc rối nhất và đặt họ trong tâm trí bạn. Điều đó có thể đau đớn, nhưng hình như họ đã ngụ ở đó, những kẻ gây chuyện hạ trại trong tiềm thức của chúng ta.
Có thể đó là người bạn đã nghĩ đến trong suốt phần đầu cuốn sách. Khi đọc, bạn hãy cố gắng giữ tâm trí rộng mở, tiếp thu những khái niệm mà chúng ta đã đề cập:
• Bạn đang nhìn qua những lăng kính của sự thật.
• Bạn được lựa chọn cách phản ứng thay vì chỉ đơn giản cảm thấy khó chịu.
• Bạn chủ động quyết định những gì mình có thể tác động vào tình huống và xác định điều gì nằm ngoài khả năng kiểm soát của bạn.
• Bạn chủ động phân tích các động lực thực sự trong một mối quan hệ.
• Bạn biết cách tác động đến người khác mà không chờ đợi sự thay đổi của họ.
• Bạn “đánh vật” với những tính cách riêng của các thành viên rắc rối trong gia đình.
• Bạn biết cách làm nổi bật tính cách riêng của mình và nhận ra nét riêng biệt của người khác.
• Bạn luôn suy nghĩ kỹ khả năng kiểm soát cảm xúc của chính mình.
Nhưng bạn vẫn sợ mọi thứ không hiệu quả. Sau tất cả những nỗ lực và năng lượng bỏ ra, bạn thực sự không chờ đợi người gây chuyện thay đổi.
Đó là một khả năng rất thực tế. Trong cuộc sống có rất nhiều người cố kéo chúng ta ra khỏi trạng thái bình thường. Nhưng niềm hạnh phúc và sự an toàn của chúng ta không phụ thuộc vào việc liệu họ còn rắc rối hay không. Nếu phải điều chỉnh tất cả những người gây chuyện mới khiến chúng ta cảm thấy ổn, thì chúng ta nên nghỉ ngơi an dưỡng tuổi già. Chúng ta cả đời sẽ bị điều khiển bởi sự thất thường của người khác.
Sống trên đời mà không dính dáng đến những người gây rắc rối là điều huyễn tưởng. Nhưng hãy lưu ý đến điểm mấu chốt: Có thể chúng ta không thể thoát khỏi sự hiện diện của người đó, nhưng hoàn toàn có thể thoát khỏi ảnh hưởng độc hại của họ lên đời sống của chúng ta. Dù người kia không thay đổi, chúng ta cũng không bị sự rắc rối của họ điều khiển.
TÌM TỰ DO
Từ cách nhìn nhận của một kẻ sống sót trong trại tập trung, Viktor Frankl nói giải pháp tốt nhất là: “Khi không thể thay đổi tình huống là lúc chúng ta được thử thách thay đổi chính mình.”
Chúng ta không thể quyết định những người chuyên gây rắc rối sẽ không tiếp cận mình nữa. Đó là một bài thực hành ý chí quyết tâm và sẽ chỉ chấm dứt chừng nào năng lượng của bản thân bị cạn kiệt. Chúng ta phải tự điều chỉnh mình. Điều đó không có nghĩa là chỉ hành động ra vẻ ổn, mà chúng ta phải trở thành người tốt, mặc cho người khác nói hoặc làm gì.
Nói cách khác, chúng ta dịch chuyển trọng tâm từ chỗ điều chỉnh người khác thành tự điều chỉnh bản thân. Việc tập trung năng lượng giúp hình thành nên những đặc điểm tính cách, giúp ta trở thành những con người có cảm xúc lành mạnh, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho những mối quan hệ lành mạnh.
Thay đổi bản thân có hai lợi ích:
Thứ nhất, giúp tự kiểm soát cảm xúc của mình, bất kể người khác làm gì.
Thứ hai, thay đổi thái độ của người khác với chúng ta.
Lợi ích thứ nhất là chính yếu, đó là nội dung được trình bày trong một số chương tiếp theo. Lợi ích thứ hai đi kèm lợi ích thứ nhất. Nếu chúng ta thật sự trở nên khác biệt, phản ứng của mọi người sẽ thay đổi. Phản ứng đó có thể tích cực hoặc tiêu cực, nhưng họ sẽ hành động khác hẳn.
Chúng ta có thể nghĩ ngay đến thời điểm một người nào đó thay đổi và chúng ta đã phản ứng với họ khác thế nào. Dù không hiểu lý do tại sao, nhưng nếu để ý, ta sẽ thấy họ không khó chịu như bình thường, hoặc họ chọn cách phản ứng dễ chịu hơn, hoặc họ muốn chứng tỏ mình bình tĩnh hơn. Lúc đầu, chúng ta thắc mắc có chuyện gì đang xảy ra và bao lâu chuyện này sẽ kết thúc. Nhưng khi họ cứ tiếp tục như vậy theo thời gian, chúng ta bắt đầu tìm hiểu lý do đằng sau sự thay đổi này. Cuối cùng, chúng ta nhận ra là họ đã thực sự thay đổi và đó là sự thay đổi lâu dài. Nếu có cảm nhận khác vì sự thay đổi đó, thì chúng ta sẽ tương tác với họ khác đi.
Ở một góc độ nào đó, họ đã trở thành một người khác hoàn toàn. Khi tương tác với họ, chúng ta không tương tác với con người trước đây của họ mà với một người đã thay đổi.
Cách đây nhiều năm, một trong những đồng nghiệp của tôi nổi tiếng kiêu ngạo và tư lợi, luôn lợi dụng tình huống theo hướng có lợi cho mình. Khi nói chuyện trực tiếp thì anh ấy khá thân thiện nhưng thường nói điều tiêu cực về người khác sau lưng họ. Không ai tin tưởng anh ta vì họ nghĩ sau lưng mình anh ta cũng sẽ làm điều tương tự.
Một ngày nọ, tôi rất ngạc nhiên thấy anh ta nói tích cực về một đồng nghiệp. Anh ta khẳng định về năng lực và kỹ năng của người đó, thừa nhận người này làm tốt hơn hẳn so với khi anh ta tự làm. Đó không phải là tính cách trước đây của anh ta và nó khiến tôi ngỡ ngàng.
Khi tôi chia sẻ nhận xét của anh ta với người đồng nghiệp kia thì phản ứng của người ấy là: “Anh nói nghiêm túc đúng không? Sao lại có sự thay đổi như vậy?”
Mấy tuần sau, điều tương tự diễn ra thường xuyên hơn và những lời bình luận tiêu cực về người đồng nghiệp đó giảm dần. Mọi người đều nghi ngờ, cho rằng đó chỉ là một mánh lới để thể hiện bản thân tích cực hơn. Nhưng sự thay đổi vẫn tiếp tục duy trì như vậy. Không ai biết tại sao, nhưng rõ ràng anh ta dễ chịu và dễ gần hơn.
Sự thay đổi xuất phát từ một khoảnh khắc “A ha!” trong một khóa đào tạo mà anh ta tham dự để bồi đắp kiến thức còn thiếu về an ninh. Anh đã từng nghĩ cách duy nhất để nâng mình lên là đè bẹp người khác xuống. Nhận ra căn nguyên vấn đề, anh ta bắt đầu cuộc hành trình thay đổi thực sự nhận thức của bản thân. Khi tiến hành thay đổi bản thân, thì chính sự thay đổi đó cũng tác động đến những người xung quanh.
Chúng ta không thể ép người khác phải tin mình chừng nào bản thân xứng đáng với sự tin tưởng đó. Một khi bạn có sự thay đổi thực sự từ bên trong, thì quan hệ thể hiện bên ngoài với mọi người cũng sẽ khác hẳn. Người khác sẽ nhận thấy sự thay đổi và phản ứng khác đi. Cách đó không đảm bảo mọi thứ sẽ tốt hơn và mối quan hệ sẽ được hàn gắn. Nhưng khi thay đổi, chúng ta trở thành một con người khác. Người kia sẽ kết nối với phiên bản “mới” của chúng ta chứ không phải phiên bản cũ.
Mục tiêu của chúng ta là trở thành kiểu người chúng ta muốn, bất chấp phản ứng của người khác. Đó là nền tảng giúp tránh được “tâm lý nạn nhân” trong mối quan hệ với những người gây chuyện.
THAY ĐỔI TỪ BÊN TRONG
Tôi đã gắn bó hơn ba thập kỷ trong các tổ chức cấp bộ, doanh nghiệp và có thể tương tác với nhiều kiểu người khác nhau mỗi ngày, kể cả gặp riêng và theo nhóm. Môi trường làm việc đó đã mang lại cho tôi cơ hội quan sát cách mọi người tương tác với nhau và những tác động xảy ra trong các mối quan hệ đó.
Đôi khi tôi gặp gỡ những người đã biết trong nhiều năm. Lúc khác lại là một nhóm người lạ lần đầu gặp mặt và dành cả ngày làm việc cùng nhau trong một hội thảo. Trong cả hai trường hợp, ít nhất luôn có một người gây chuyện. Trong một nhóm thì người đó có thể là người hay phá đám hoặc hung hăng, độc chiếm cuộc thảo luận hoặc đưa ra những câu hỏi không phù hợp. Khi nói chuyện riêng, người này chỉ biết chú trọng thể hiện mình thay vì quan tâm đến những người xung quanh. Nếu bạn đang tìm một người rắc rối thì việc tìm thấy họ thường không quá khó.
Khi nói chuyện với những người thường xuyên phải tiếp xúc với một gã gây chuyện, tôi thường nghe được một trong hai câu trả lời sau:
• Kẻ rắc rối đang phá hỏng cuộc đời họ, và họ muốn người đó thay đổi để họ có thể duy trì được một tinh thần lành mạnh.
• Kẻ rắc rối hiện diện trong cuộc đời họ, nhưng họ không để sự rắc rối của người kia kiểm soát.
Những năm qua, tôi đã nghiên cứu kỹ những người thuộc nhóm thứ hai – nhóm không phải là nạn nhân của tính rắc rối của người khác. Tôi tìm kiếm các kỹ thuật và các bài rèn luyện trí óc tốt mà họ đã trải qua để đối phó với tình trạng phiền toái đó. Nhưng tôi phát hiện ra giải pháp không nằm ở mặt kỹ thuật. Thay vào đó, họ tập trung năng lượng vào một thứ có ảnh hưởng thực sự tới họ: Bản thân họ.
Khi làm như vậy, tôi nhận ra bảy phẩm chất quan trọng mà họ đã rèn luyện trong suốt quá trình. Mặc dù có nhiều điểm mạnh bên trong để hình thành tính cách của mỗi người, nhưng bảy phẩm chất này luôn duy trì ổn định cho phép họ đối phó hiệu quả với người khác. Chúng ta sẽ tìm hiểu những phẩm chất này trong những chương tiếp theo, còn sau đây là phần miêu tả khái quát:
Khiêm tốn
Phần lớn mọi người đều thấy mình hoặc tốt hơn hoặc tồi hơn khả năng thực sự của mình, tập trung không đồng đều vào mặt tích cực hoặc tiêu cực. Khiêm tốn nghĩa là chính mình nhìn bản thân một cách chuẩn xác, chấp nhận chúng ta với những gì ta vốn có và trân trọng những đặc điểm riêng của mình.
Tình trạng nhìn nhận người khác từ một góc nhìn méo mó cũng dễ xảy ra. Khi nhìn những người hay gây phiền toái, tất cả những gì chúng ta thấy chỉ là rắc rối và thường thì ta bỏ qua những phần khác trong con người họ. Chúng ta không bao giờ thoát khỏi mặc định về họ (và cả bản thân mình) cho tới khi chúng ta nhìn thấy con người mà họ vốn được sinh ra.
Niềm vui
Cuộc sống nhiều thăng trầm. Những người có tư duy tích cực biết cách sống với cả hai cung bậc này. Họ tận hưởng những điều hay và không để bản thân bị điều không hay hạ gục. Niềm vui có nghĩa là trân trọng những trải nghiệm tích cực trong cuộc sống, nhưng đồng thời cũng tìm ra ý nghĩa trong những thời kỳ khó khăn. Điều đó có nghĩa là sống nhẹ nhàng và thực tế, bất kể có chuyện gì xảy ra.
Một người bạn là thợ chụp ảnh nói với tôi rằng những ngày nhiều mây là những ngày tốt nhất để chụp các bông hoa. Nền tối mang lại sự tương phản rõ rệt cho những bông hoa rực rỡ sắc màu. Không có sự tương phản thì màu sắc của hoa sẽ mờ nhạt.
Góc nhìn
Một số người hay hoang mang lo lắng quá mức về mọi thứ diễn ra quanh mình. Điều đó giống như việc họ luôn tìm ra điểm tiêu cực trong mọi tình huống, và tự cho mình bổn phận chịu trách nhiệm về hành vi của người khác. Nhưng cách nhìn nhận đó khiến họ bị chìm trong những tình huống rắc rối.
Những người có lối sống tích cực biết phân biệt những thứ họ phải chịu trách nhiệm với những thứ họ không phải chịu trách nhiệm và điều gì thực sự quan trọng. Tương tự như câu ngạn ngữ nổi tiếng: “Bạn là người chọn trận đánh.” Khi từ bỏ nỗ lực điều chỉnh mọi người, chúng ta tiến tới mong cầu sự yên ổn.
Tính kiên nhẫn
Sống trong xã hội hiện đại với lối sống nhanh khiến chúng ta rất khó xây dựng được các mối quan hệ tích cực. Chúng ta quen xem những chương trình truyền hình kịch tính cao để rồi sáu mươi phút sau ta nhận được một kết thúc hài lòng, cùng mười trang quảng cáo. Những người có cảm xúc tích cực nhận ra rằng mặc dù thay đổi có thể xảy ra, nhưng thực tế nó không thể diễn ra sau một đêm, bất kể người cần thay đổi là ai. Một khi chấp nhận thực tế đó, chúng ta càng đỡ cảm thấy thất vọng. Quan trọng hơn cả là phải nắm lấy hiện tại, nắm lấy hạnh phúc trong hôm nay, thay vì bị đưa đẩy bởi những bất định về tương lai của các mối quan hệ.
Lòng tốt
Lòng tốt thường bị nhìn nhận như một dấu hiệu của sự yếu đuối thay vì sức mạnh. Nhưng trong các mối quan hệ, nó trở thành chất bôi trơn giảm thiểu sự va chạm giữa người với người. Một khi nó thực sự trở thành nền tảng cho một người tương tác với những người khác, thì nó mang tới con đường đi đến sự tự do. Điều đó không làm giảm những cuộc đối đầu cần thiết, nhưng chúng ta có thể đương đầu với rắc rối bằng lòng tốt của mình.
Chính trực
Nhiều người đưa ra quyết định trên cơ sở tránh sự đau đớn và ngại ngùng, lựa chọn cách dễ dàng, thuận tiện thay vì cách đúng đắn. Nhưng nếu không có chiếc la bàn đạo đức, thì sẽ không có nền tảng để phát triển hoặc hàn gắn một mối quan hệ đích thực. Mọi người sẽ tin tưởng khi chúng ta sở hữu và thể hiện sự chính trực của cá nhân, từ đó giảm những rắc rối bắt nguồn từ việc thiếu sự tin cậy.
Tính chính trực là phần chân thật trong mỗi chúng ta. Đó là sự thống nhất giữa con người bên trong và cách thể hiện ra bên ngoài.
Cam kết
Có một câu nói thời xưa về quan hệ vợ chồng: “Ly dị không phải là một lựa chọn.” Trong xã hội ngày nay, chúng ta mong mọi người biến mất khi mọi thứ trở nên khó khăn. Đó là lý do tại sao khi một người vẫn ở lại lúc tình thế trở nên khó khăn lại tác động lớn đến các mối quan hệ. Điều đó không có nghĩa là không có thời điểm phù hợp để họ thoát ra. Mà vì đối với một người có lối sống tích cực, việc bỏ đi là phương sách cuối cùng, chứ không phải mong muốn ban đầu. Họ biết rằng khi có sự cam kết trong một mối quan hệ, mọi thứ sẽ không thể khác được.
Bảy đặc điểm tính cách quan trọng này không phải là những đặc điểm tính cách mà chúng ta có thể lôi ra từ một hộp dụng cụ khi cần đến. Chúng ta cần luyện tập để biến chúng trở thành một phần cuộc sống. Dù người khác cư xử tệ đến thế nào, chúng ta vẫn cư xử theo cách tích cực. Dựa vào bảy đặc tính chủ chốt này, khi gặp áp lực, chúng ta sẽ có được sự vững chãi bên trong.
VẬY, TÔI CÓ THỂ “MUA” NHỮNG “NGUYÊN LIỆU” NÀY Ở ĐÂU?
Nếu thiếu một số đặc điểm tính cách này, rất khó có thể hình dung một phần trong cuộc sống sẽ diễn ra thế nào. May mắn thay tất cả những đặc điểm tính cách đó đều rất thực tế. Chúng hoàn toàn đủ để mô tả chúng ta là ai.
Những đặc điểm đó không thể có được trong ngày một ngày hai. Chúng ta không thể uống một viên thuốc và cảm thấy khá lên ngay trong giờ đồng hồ sau. Tóm lại, không quan trọng mất bao nhiêu thời gian mà quan trọng là chúng ta sẽ hành động kiên định để trở thành người mà mình mong muốn.
Nội dung này sẽ được bàn đến trong những chương tiếp theo. Chúng ta sẽ tìm hiểu xem nếu có điều gì đó mới mẻ diễn ra, thì cuộc sống sẽ như thế nào. Chúng ta có thể hy vọng đối phó thành công những người gây chuyện mà không bị biến thành nạn nhân.
Chúa không làm cho những người rắc rối biến mất. Nhưng khi bản thân mình thay đổi, chúng ta sẽ thấy những con người đó khác hẳn. Như vậy, chính chúng ta mới là những người nắm chìa khóa mở ra các mối quan hệ tích cực.