Bạn đặt báo thức, nhưng nó không đổ chuông. Lúc này chỉ còn chưa đầy nửa tiếng để chuẩn bị mọi thứ, bạn vùng dậy bước khỏi giường và bị vấp ngón chân. Sáng nay, do có cuộc họp nên bạn không thể đến muộn, vì thế bạn đã tắm thật nhanh và mặc quần áo, chỉ có điều bộ quần áo định mặc lại vẫn nằm trong rổ đựng quần áo bẩn. Sau khi chọn được bộ khác, bạn chộp lấy một gói ngũ cốc thay cho bữa sáng và đi tìm chìa khóa. Không thấy chìa khóa đâu cả. Cuối cùng, khi đã tìm được chùm chìa khóa thì bình ắc quy xe hơi bị chết vì bật đèn xe cả đêm.
Bạn sẽ nói gì với chính mình?
“Mình thật ngu ngốc”, có thể bạn sẽ nói vậy. “Không thể tin là mình đã không hề kiểm tra chuông báo thức, quên giặt đồ, và không đóng cửa xe tối qua. Mình sẽ bị muộn, và hôm nay điều đó đã xảy ra. Sao lúc nào mình cũng bừa bãi. Thật vô tổ chức…”
Nghe quen quá nhỉ? Hầu hết chúng ta đều có khuynh hướng đánh giá bản thân bằng bộ lọc cảm xúc của mình. Chúng ta thường có xu hướng tự đánh mình khi có một ngày tệ hại như vậy, nói bản thân là ngu xuẩn, lười biếng, và vô tổ chức. Nếu không thách thức những cảm xúc đó, thì thời gian còn lại trong ngày sẽ theo đường xoắn đi xuống và những suy nghĩ đó sẽ ảnh hưởng đến mọi việc chúng ta làm.
Vấn đề là chúng ta thường đánh giá một tình huống dựa trên cảm xúc chứ không phải sự thật. Nếu không nhìn nhận bản thân một cách đúng đắn thì hy vọng kiểm soát những cảm xúc đó rất nhỏ nhoi.
Sau đây là những sự thật mà chúng ta có thể tự nói với bản thân: “Hôm nay có cuộc họp quan trọng và mình sẽ bị muộn. Nếu chuẩn bị chu đáo hơn từ buổi tối hôm trước mình đã không phải hối tiếc về điều này. Khởi đầu một ngày như vậy là do mình đã lơ là trong việc chuẩn bị. Thật thất vọng, và ước gì nó không xảy ra. Bản thân mình đâu có ngu ngốc, lười biếng hoặc hoàn toàn vô tổ chức. Mình là một người hoàn toàn bình thường đã mắc phải một số sai lầm tối qua và sẽ phải thận trọng hơn trong tương lai.”
Đó là cách phản ứng của những người nhìn cuộc sống qua lăng kính sự thật. Họ không đưa ra những phán xét về bản thân khi mọi việc đang rối tung. Thay vào đó, họ nhận ra vấn đề chính là những việc họ gây ra, chứ không nhìn nhận bản thân họ có vấn đề. Tuy vẫn bị cảm xúc mạnh khi mọi việc không theo ý muốn, nhưng họ sẽ dừng lại và phân tích đúng vấn đề.
Đó là một cách miêu tả hay về sự chân thực. Trong một mối quan hệ, sự chân thực là một thế mạnh. Điều đó có nghĩa là chúng ta hãy nhìn nhận bản thân và người khác qua lăng kính sự thật chứ đừng đánh giá bằng cảm xúc tiêu cực của mình.
NHẬN RA SỰ THẬT
Bạn đang trò chuyện với một người mà mình muốn gây ấn tượng. Người đó có thể là một nhà tuyển dụng tiềm năng, một người bạn mới, hoặc một diễn giả mà bạn đã lấy hết can đảm để tiếp cận. Cuộc trò chuyện có vẻ diễn ra suôn sẻ, và bạn cảm thấy cuộc gặp gỡ tiến triển tốt đẹp. Nhưng ngay sau đó, thoáng thấy mình trong gương và nhận ra một mẩu rau cải xôi dính ở kẽ răng, bạn hiểu ngay rau dính ở đó trong cả quãng thời gian trò chuyện mà người kia không hề đề cập tới.
Nếu họ nhắc nhở điều đó, thì chắc bạn phải rất xấu hổ và làm như vậy còn khiến họ không được thoải mái. Vậy bạn có muốn biết cách để xử lý vấn đề không?
Nhìn thẳng vào sự thật nghĩa là không đánh giá hay hơn, mà cũng không nghĩ tệ hơn về bản thân. Bất cứ khi nào có cách nhìn nhận không thực tế về bản thân, chúng ta đã mất đi nền tảng của những mối quan hệ tích cực vì không bắt đầu từ sự thật.
Cách thức tương tự cũng được áp dụng khi nhìn nhận người khác. Khi so sánh mình với người khác, có thể chúng ta thấy họ có nhiều điểm tốt hơn hoặc xấu hơn chúng ta. Nếu cho rằng họ tốt hơn mình nghĩa là chúng ta nhìn họ qua lăng kính tự ti. Nếu nghĩ họ tệ hơn mình có nghĩa là chúng ta nhìn họ qua lăng kính tự cao. Cả hai cách nhìn đều làm mất đi khả năng nhìn nhận trung thực vì chúng ta đang nhìn qua lăng kính méo mó.
Lấy ví dụ một người cố tình lờ đi tình hình tài chính vì sợ phải đối diện với sự thật. Thay vì phân tích thói quen tiêu xài và tiết kiệm, họ vẫn tiếp tục mua sắm, tiêu xài, và hy vọng về những điều tốt nhất. Không nắm được tình hình tài chính thực tế của mình, thì sẽ không giải quyết được các vấn đề mất cân đối chi tiêu.
Các mối quan hệ tích cực luôn dựa trên sự thật. Khiêm tốn nghĩa là nhìn ra những gì thực sự thuộc về bản thân và người khác.
TÌNH YÊU MÙ QUÁNG
Chúng ta thường có xu hướng lấy cảm xúc làm nền tảng của mối quan hệ thay vì sự thật. Trong quá khứ, nếu bị một người chọc tức, chúng ta thường chú trọng vào tính rắc rối của họ và cho là mình đúng. Khi cảm thấy khó chịu vì những rắc rối bủa vây hoặc phải đối phó với chúng, sau đây là một trong hai phản ứng thường có:
• Tránh xa họ.
• Nếu không thể tránh được, cố làm ra vẻ mọi thứ đang rất ổn để họ không cảm thấy khó chịu.
Nhưng cả hai cách trên đều không thực sự hữu ích, và có xu hướng kéo dài nỗi đau. Chúng ta đâu có tránh người khác được mãi, và sẽ rất mệt mỏi nếu lúc nào cũng phải giả vờ ổn.
Kelli cho rằng mình đang kiểm soát tốt những mối quan hệ rắc rối. Bất cứ khi nào có ai khó chịu với mình, cô chủ động đến gặp và tìm hiểu xem mình có thể làm gì để tình hình tốt lên. Đó dường như là một cách tiếp cận hiệu quả vì cô đang cố gắng để mối quan hệ trở nên tốt đẹp. Nhưng thực tế cách làm đó không tích cực và sẽ không mang lại kết quả tốt.
Cô luôn mong được tha thứ và cố khắc phục tình hình, ngay cả khi chẳng làm điều gì sai. Kiểu ứng xử đó mang lại cảm giác vô thức về tính tự cao. Cô thấy mình cao thượng hơn người khác vì đã chủ động hàn gắn mối quan hệ. Nhưng trong quá trình đó, Kelli không bao giờ để người khác chịu trách nhiệm cho những sai lầm mà họ gây ra và khiến cho nỗi tức giận cứ âm ỉ trong lòng cô (và có khi còn cảm thấy hãnh diện hơn vì đã kiểm soát được nỗi tức giận). Thực tế thì không có sự giải tỏa về cảm xúc vì cô đâu có giải quyết nỗi tức giận của mình. Nó sẽ trở nên day dứt và lớn dần, sau đó dẫn đến suy nhược. Cô đã dành hết năng lượng để làm cho người khác không tức giận với mình, thay vì thực sự xử lý những vấn đề nhức nhối trong lòng. Cô ấy cần học cách đối diện với sự thật.
Không ai thích đau khổ. Chúng ta thường cố hết mức để tránh hoặc lờ đi. Khi cảm thấy có một triệu chứng về mặt thể chất khiến chúng ta phải suy nghĩ, có thể cố lờ những triệu trứng đó đi hoặc tránh gặp bác sĩ, hy vọng chúng biến mất. Chúng ta sợ rằng giải pháp có thể còn gây đau khổ hơn cả vấn đề. Tuy nhiên, nếu cố tình bỏ qua các triệu chứng, bệnh tình có thể tồi tệ hơn chứ không tốt hơn.
Những người có lối sống tích cực sẵn sàng nhìn nhận trung thực vào cả hai mặt của các mối quan hệ để có thể chẩn đoán chính xác các vấn đề và đưa ra cách xử lý phù hợp. Mặc dù cách làm này không đảm bảo mối quan hệ sẽ được cải thiện, nhưng vẫn tốt hơn việc lờ đi sự thật, điều sẽ khiến tình hình chắc chắn không bao giờ được cải thiện.
Đó là giá trị của việc nhìn nhận đúng sự thật. Nó có thể giúp ích cho người khác, nhưng lợi ích lớn hơn cả là cho chính bản thân chúng ta.
KHI YÊU THƯƠNG TA CẦN LÀM GÌ?
Chúng ta nên yêu thương và bao dung với mọi người, kể cả những người khiến ta phát điên. Chúng ta ghét phải nghe điều đó, vì đó là điều cuối cùng chúng ta muốn làm với những người này. Rốt cuộc, chẳng phải chính họ đã làm cho cuộc sống của ta khổ sở đó sao? Tại sao ta phải quan tâm tới họ chứ?
Cách nhìn nhận đó đặt chúng ta vào lựa chọn khó khăn. Kinh Thánh nói rằng tình yêu thương là điều răn lớn nhất trong tất cả các điều răn của Chúa và thậm chí chúng ta còn phải yêu kẻ thù của mình. Do vậy, việc cố gạt những kẻ rắc rối ra khỏi danh sách là điều vô ích.
Nhưng tình yêu thương được biểu hiện như thế nào khi có người đang hủy hoại cuộc sống của chúng ta?
Trong nền văn hóa hiện đại, chúng ta có xu hướng nhìn nhận tình yêu là thứ gì đó mà mình cảm nhận. Trên thực tế, tình yêu thể hiện qua điều chúng ta làm. Cảm xúc có thể đến rồi đi, nhưng chúng ta vẫn có bổn phận phải yêu thương. Bạn không thể ép người khác có được cảm xúc, bởi vì cảm xúc không phải thứ có thể ép buộc. Cảm xúc đến và chúng ta có thể lựa chọn điều phải làm với nó.
Hãy thử nhé. Ngay bây giờ, tôi muốn bạn phải khổ sở. Hoặc nếu bạn đã khổ sở sẵn rồi thì tôi muốn bạn phải vui sướng ngất ngây. Bạn làm đi.
Bạn cảm thấy thế nào? Kết quả không được tốt phải không?
Bây giờ hãy áp dụng cách đó cho những người rắc rối trong cuộc sống của bạn. Tôi muốn bạn có cảm giác ấm áp, từ bi với họ. Bạn hiểu chứ?
Không có một chút cảm giác nào.
Vậy tình yêu thương có ý nghĩa gì? Nó có nghĩa là làm tất cả những gì có thể đem lại lợi ích tốt nhất cho người khác. Yêu thương nghĩa là hành động không chỉ vì những động cơ ích kỷ, mà còn vì người khác và nhu cầu trong tâm trí của họ.
Khi các cặp vợ chồng trao nhau những lời thề ước trong đám cưới, họ hứa sẽ yêu thương nhau. Nhưng những lời thề ước đó thực sự là một lời tuyên bố về những gì họ hứa sẽ thực hiện trong mối quan hệ đó, chứ không phải về những gì mà họ sẽ cảm nhận. Cảm xúc đến và đi, hy vọng rằng sẽ có thật nhiều những cảm xúc tích cực trong mối quan hệ đó. Nhưng nếu những hành động họ hứa trong đám cưới biến mất thì cảm xúc cũng sẽ đi theo.
Chúng ta được nghe “The Love Chapter” (Tạm dịch: Chương mục tình yêu) đọc trong các đám cưới. Mô tả về tình yêu thương gồm rất nhiều tuyên ngôn về hành động chứ không phải cảm xúc:
• Tình yêu cần sự kiên nhẫn (đừng dễ dàng từ bỏ).
• Tình yêu là lòng nhân từ (đối xử tôn trọng với người khác, ngay cả khi không được đáp lại như vậy).
• Tình yêu thương không tham lam (biết ơn những gì mình có, đừng chỉ tập trung vào những gì mình không có).
• Tình yêu thương không khoe khoang, không kiêu ngạo (không cư xử coi thường người khác).
• Tình yêu thương không cư xử thô lỗ (đối xử với người khác bằng sự chân thành).
• Tình yêu thương không tư lợi (không đặt mong muốn của mình trên mong muốn người khác).
• Tình yêu thương không dễ nổi nóng (nhấn mạnh từ “dễ”).
• Tình yêu thương không đi theo những điều sai trái (không thêu dệt chuyện gây tiếng xấu cho người khác mà chỉ giải quyết từng tình huống như nó xảy ra).
• Tình yêu thương không vui mừng với cái ác mà vui với sự thật (nhìn nhận các mối quan hệ một cách đúng đắn).
• Tình yêu thương không bao giờ thất bại (tiếp tục hành động vì lợi ích tốt nhất của người khác).
Thử nghĩ một cuộc hôn nhân sẽ thế nào nếu mọi người sống ngoài những mô tả về tình yêu thương đó. Trên thực tế, hãy nghĩ xem điều gì sẽ xảy ra trong các mối quan hệ nếu mọi người cư xử với nhau theo cách đó.
VẬY TÔI KHÔNG THỂ KÌM HÃM TÌNH YÊU THƯƠNG?
Chúng ta nên trung thực với cảm nhận của mình về những người gây rắc rối. Đôi khi cảm nhận đó thể hiện dưới dạng “yêu cho roi cho vọt”. Chúng ta có thể yêu thương những người gây chuyện trong cuộc đời mình mà không để họ dắt dây mối quan hệ. Chúng ta không cần mất công giảng giải để họ làm theo cách của mình. Hãy tìm cách xác định thứ họ cần và tìm cách thích hợp để đáp ứng những nhu cầu đó.
Đôi khi họ cần một cuộc đối đầu được chuẩn bị một cách thận trọng. Cũng có những khi tình huống đòi hỏi cần thiết lập ranh giới giữ cho mỗi quan hệ được an toàn cho cả hai. Chúng ta cần trung thực nhìn vào cảm xúc của mình, sau đó dành thời gian để cân nhắc cách phản ứng phù hợp thay vì hành động trong sự tức giận.
Điều đó có nghĩa là khi đang suy nghĩ về cách phản ứng của mình thì hãy tránh xa người đó thay vì buộc phải trả lời trong lúc tình hình căng thẳng. Đối với nhiều người, làm như vậy giúp họ có chút thời gian để suy ngẫm thấu đáo hơn, thậm chí có thể sẽ trả lời bằng văn bản.
Việc đó tương tự như khi viết nhiều bản thảo cho một tài liệu. Khi bắt đầu bạn cứ động não và viết mọi thứ ra giấy vì biết rằng chẳng ai để ý đến bản thảo thô này. Sau đó bắt đầu sửa đổi, lược bỏ bớt những thông tin không cần thiết và cấu trúc lại bài viết để có được văn bản hoàn chỉnh nhất. Cuối cùng, chúng ta trau chuốt bài viết để đảm bảo không có điểm nào quá xa rời nội dung chính.
Chỉnh sửa bài viết cần rất nhiều thời gian, nhưng đổi lại chúng ta sẽ có được những bài viết chất lượng. Điều đó cũng đúng trong các mối quan hệ. Khi phản ứng ngay những gì người khác đang nói thì cũng giống như cho họ xem bản thảo thô. Họ nắm được cảm xúc của chúng ta, nhưng thường thì điều đó làm tình hình trở nên tệ hơn. Suy nghĩ kỹ để có phản ứng phù hợp nhất mà đáp ứng mong muốn của cả hai bên. Hãy chọn thời điểm và nội dung tốt nhất để truyền tải những suy nghĩ sẽ mang lại những điều tích cực.
Đồng thời, cũng không cần đáp ứng mọi nhu cầu của người khác. Chúng ta chỉ có thể cho đi những gì mình có. Khi bể cảm xúc trống rỗng thì đó không phải thời điểm tham gia thêm vào đời sống của người khác. Đó là lúc phải tập hợp lại, làm mới, và khôi phục năng lượng cảm xúc của chính mình. Nếu tôi không quan tâm đến bản thân mình, tôi cũng sẽ chẳng có gì cho bạn.
LỜI KHUYÊN CHO SỰ THẬT
Nền tảng cho các mối quan hệ lành mạnh là nhìn nhận bản thân một cách đúng mực (không tốt hơn hoặc xấu hơn thực tế) và đồng thời cũng phải nhìn nhận người khác một cách chuẩn xác.
Thay vì diễn giải hành động của họ bằng cảm xúc của mình, chúng ta cần giữ cho bộ lọc sự thật thực hiện đúng chức năng:
• Nhìn nhận khách quan, nhìn qua con mắt của người khác (không phải để đồng tình mà để thấu hiểu).
• Nên nhớ rằng chúng ta chịu trách nhiệm cho mọi hành động của chính mình.
• Nếu muốn thay đổi mối quan hệ, chúng ta cần thay đổi chính mình.