Khi vợ tôi và tôi mới kết hôn, chúng tôi sống trong một căn nhà nhỏ thuộc bãi biển Redondo, California. Chúng tôi sơn nhà, tạo thảm cỏ, và trồng hoa. Đất rất màu mỡ, nhiều mùn, và mọi thứ chúng tôi trồng đều mọc sum suê. Chúng tôi cho rằng được như vậy là vì chúng tôi là những người làm vườn giỏi.
Hai năm sau, chúng tôi chuyển đến Phoenix, Arizona. Chúng tôi chuyển về một ngôi nhà mới trên vùng đất khô cằn và nghĩ rằng kỹ năng làm vườn của mình sẽ làm thay đổi nơi đây. Nhưng đất sét cứng như bê tông. Tôi đã mua cuốc chim để xới đất đủ xốp để trồng hoa mõm chó. Nhưng sau đó chúng bị chết. Ý định thì tốt, nhưng chúng tôi lại không có kinh nghiệm gì về trồng cấy trên vùng đất như thế. Chúng tôi cần đến sự giúp đỡ.
Người trông nom vườn ươm nói rằng: “Họ cam quýt phát triển mạnh ở vùng Arizona này.” Vì thế chúng tôi mua một cây cam, một cây chanh, và một cây bưởi. Chúng tôi đào hố, rải lớp phủ, chất dinh dưỡng, và trồng cây. Chúng tôi tưới nước và kiên nhẫn chờ đợi, mong đến ngày mời bạn bè dùng bữa sáng với trái cây tươi, mới hái trên cây.
Cây phát triển tốt, nhưng lại chẳng có quả nào. Điều tương tự lại xảy ra vào năm sau. Ngoại trừ những tán lá sum suê thì không có gì thể hiện thành quả cho mọi nỗ lực của chúng tôi. Do vậy, chúng tôi quay lại vườn ươm xin tư vấn.
“Thời gian” người trông coi vườn ươm nói. “Ở vùng Arizona, phải mất ba năm thì cây trồng mới cho quả.” Đó không phải là câu trả lời mà tôi chờ đợi, nhưng nó cho tôi chút hy vọng. Năm đó, chúng tôi có một quả cam nhỏ, vài quả chanh còi cọc, và một quả bưởi cỡ bưởi Texas. Nhưng năm sau đó, mùi hương ngọt ngào của những bông hoa tỏa đi khắp nơi, sau đó là hàng tá quả trên mỗi cây.
Trong những năm đầu, tôi thực sự mong muốn cây có quả và thật khó để chờ đợi. Tôi có thể đến cửa hàng tạp hóa và mua một túi cam, một túi chanh, vài quả bưởi, một cuộn băng keo, và chỉ cần dán những quả đó lên cây. Sau đó, tôi có thể nói một cách thật thà đó là quả trên cây nhà tôi. Nhưng như vậy là quá vội vàng để có được kết quả, và làm mất đi ý nghĩa của việc trồng cây.
Cây không sinh ra để “trưng bày” các loại quả, chúng được nuôi dưỡng để đơm hoa kết trái. Càng muốn thấy kết quả, tôi càng hiểu rằng mình phải đợi. Cây cối cần phát triển tốt và trưởng thành trước khi chúng có thể cho quả, và điều này đòi hỏi thời gian.
Diễn viên hài Bob Newhart có lần thể hiện một vở hài kịch cổ mà ông sắm vai một nhà tâm lý học. Mỗi lần người phụ nữ trong văn phòng làm việc của ông bắt đầu miêu tả các triệu chứng và nỗi sợ hãi của mình thì Newhart đều quát: “Dừng lại!” Đó là giải pháp của ông cho mọi vấn đề: “Hãy dừng lại!”
Chúng ta thích xem cảnh đó trong một vở hài kịch, nhưng có lẽ một phần vì chúng ta nhận ra xu hướng đó trong cuộc sống của mình. Khi thấy một người nào đó mắc kẹt trong một hành vi gây ra nỗi đau khổ cho chính họ và những người xung quanh, chúng ta nghĩ: “Sao họ không thấy những gì họ đang làm và DỪNG LẠI?”
Nhưng từ kinh nghiệm cá nhân, chúng ta cũng hiểu rằng gần như không thể ngừng ngay điều gì vốn đã trở thành khuôn mẫu trong cuộc sống trong nhiều năm. Khi một khuôn mẫu ghim vào cuộc sống của chúng ta, thì chẳng khác nào kéo mạnh cây sồi có tuổi đời 50 năm lên khỏi mặt đất. Có thể làm được, nhưng cần có thời gian và thường phải xử lý từng cái rễ một.
ĐAM MÊ SỰ NHANH CHÓNG
Thủ tướng Anh Margaret Thatcher có lần đã nói: “Tôi cực kỳ kiên nhẫn, miễn là cuối cùng tôi đạt được ý muốn của mình.” Chúng ta luôn được nghe rằng kiên nhẫn là một đức tính tốt, nhưng trong một xã hội sống gấp mà chúng ta lại quen với các giải pháp nhanh, thì có được sự kiên nhẫn là rất khó. Nếu một người nào đó chần chừ một giây khi đèn tín hiệu giao thông chuyển sang xanh thì mọi người bắt đầu bóp còi inh ỏi. Khi một người mua hàng trong quầy thanh toán của cửa hàng tạp hóa đang phân loại tiền xu để trả lại đúng số tiền, thì đã có người chuẩn bị gọi cho an ninh rồi. Nếu không tải được một trang web trong một vài giây, chúng ta đã chán và chuyển sang trang khác.
Lần đầu tiên máy tính cá nhân được giới thiệu khi đó tôi là giáo sư đại học. Mọi người ở phân khoa đại học của trường tôi tham gia bốn ngày tập huấn về cách sử dụng máy tính. Chương trình đầu tiên mà họ hướng dẫn là một máy tính đơn giản để làm các phép tính cộng, trừ, nhân, và chia. Nhưng chương trình lại nằm trong băng cát-xét, và chúng tôi phải bấm “tải” để tải chương trình vào máy tính. Phải mất khoảng sáu phút để tải chương trình, nhưng điều đó chẳng hề làm chúng tôi nản lòng vì chúng tôi để tâm vào những gì mình có thể làm khi học xong.
Bạn có thể hình dung ngày nay phải chờ sáu phút để tải một chương trình trên máy tính không?
Có thể đó là lý do tại sao chúng ta có xu hướng thiếu kiên nhẫn trong các mối quan hệ của mình. Chúng ta bị bủa vây bởi mọi thứ có sẵn, và muốn có những giải pháp tức thời cho những người hay gây rắc rối. Chúng ta cảm thấy họ cư ngụ tại một góc nhỏ trong cuộc sống của mình và không biết phải làm thế nào để tống khứ họ ra.
Mọi người từng nghe nói kiên nhẫn là một đức tính tốt, nhưng chúng ta cho rằng người nói như vậy chắc hẳn là đứa trẻ duy nhất được linh cẩu nuôi dưỡng. Nếu tính kiên nhẫn là một tố chất tốt, vậy tại sao việc áp dụng nó lại khó khăn khi tình trạng rắc rối bủa vây chúng ta?
Một trong những lý do chính là ở môi trường của chúng ta. Khi đắm mình trong một nền văn hóa của sự hài lòng tức thì, kiên nhẫn không phải là một lựa chọn được mặc định sẵn. Kết quả là, chúng ta có xu hướng dễ nổi cáu hơn khi mọi người không thay đổi. Thường thì mọi người có thay đổi, nhưng đó không phải chuyện một sớm một chiều. Chỉ có một phạm vi trong cuộc sống của họ được cải thiện, nhưng chúng ta thì vẫn tiếp tục chú trọng vào những phạm vi gây ra đau khổ ban đầu. Chúng ta quên một điều là sự thay đổi thực sự cần thời gian.
GIÁ TRỊ CỦA THỜI GIAN
Các lớp học kinh doanh thường đề cập hai nguyên tắc của kinh tế học:
Thứ nhất, ba yếu tố bạn phải quan tâm là chất lượng, giá cả, và tính tiện ích.
Thứ hai, bạn có thể chọn hai yếu tố, nhưng không được chọn cả ba.
Ví dụ, một cửa hàng tiện ích nằm ở góc thường bày bán các sản phẩm có thương hiệu (chất lượng) và đậu xe dễ dàng (tiện lợi) – nhưng bạn sẽ phải trả nhiều hơn nhiều cho những món hàng đó (giá cả). Một kho tổng cung cấp chất lượng hàng đầu và giá cả tốt nhất, nhưng chỗ đậu xe lại ở đằng xa và xếp hàng dài (tiện ích). Cũng có những cửa hàng được biết đến với giá cả cực kỳ thấp và đường vào thuận tiện, nhưng bạn sẽ phải chấp nhận bỏ qua yếu tố chất lượng.
Các mối quan hệ cũng diễn ra tương tự. Chúng ta gặp gỡ mọi người trong một đám cưới hoặc những sự kiện xã hội khác (thuận tiện) và thiết lập một mối liên hệ ngắn ngủi với họ (thời gian), nhưng chưa hình thành được kiểu tình bạn mà chúng ta có thể chia sẻ những cảm nhận sâu sắc của mình (chất lượng). Những người khác đã trở thành bạn thân (chất lượng) vì họ đã cùng chúng ta trải qua những thăng trầm trong nhiều năm (thời gian), nhưng họ lại chuyển đi chỗ khác, do vậy cần phải nỗ lực mới duy trì được tình bạn đó (thuận tiện).
Tiếp theo, có những người khiến chúng ta nổi giận. Nếu họ là một người mà bạn không biết lắm, chúng ta có thể dễ dàng lờ họ đi và tránh xa để họ không làm chúng ta nổi cáu. Nhưng khi người đó là một thành viên trong gia đình mà ta không thể tránh được thì sẽ có thêm một khía cạnh khác. Có thể đó là người mà chúng ta thực sự quan tâm, nhưng lại không thành thật bày tỏ cảm xúc của mình vì ngại phản ứng của họ. Chúng ta muốn thấy họ thay đổi, nhưng điều đó có vẻ mất rất nhiều thời gian (nếu xảy ra) và ta sẽ nản lòng.
Sự thật là có thể họ sẽ chẳng bao giờ thay đổi. Nhưng ngay cả khi họ thay đổi thì điều đó cũng không xảy ra ngay lập tức. Các mối quan hệ chất lượng được vun đắp theo thời gian chứ không phải một sớm một chiều. Thừa nhận thực tế đó thì chúng ta càng ít bị thất vọng.
Gần đây tôi có đọc về một nghệ nhân bậc thầy chế tạo đàn violin với mục đích kiếm sống. Ông rất kỹ về chất lượng, nhưng lại mất đi sự nhanh chóng. Ông làm việc toàn thời gian và mất chín tháng mới làm xong một cây đàn. Nhưng người ta sẵn sàng trả ông từ 80.000 đô- la đến 100.000 đô-la cho một chiếc đàn khi hoàn thành.
Những người biết dung hòa tính cách khó chịu của người khác đã hình thành được tính cách kiên nhẫn, họ hiểu rằng để làm được điều đó thì không thể vội vàng.
BÍ QUYẾT CỦA SỰ KIÊN NHẪN
Khi đang đi trên đường và bị người khác tạt đầu, chúng ta thường nghĩ đó là kẻ kém hiểu biết và ngạo mạn cho rằng đó là đường của riêng hắn. Chúng ta đưa ra những lời nhận xét mang tính cá nhân và biện hộ cho phản ứng của mình. Chúng ta biết chắc họ “dở hơi”. Nhưng nếu vô tình tạt đầu người khác thì chính chúng ta chỉ bảo là không để ý. Chúng ta không chủ ý, đó chỉ là một sơ suất.
Có lẽ vậy.
Thực tế chúng ta không thể biết điều gì đang đi qua tâm trí người kia. Ngay cả một người rất kiên nhẫn cũng khó chịu khi bị người khác tạt qua mặt. Nhưng họ không áp đặt lý giải cho động cơ của người lái xe kia. Có thể người kia làm vậy là có chủ tâm, cũng có thể chỉ là sơ suất. Không có lý do nào có thể làm tình hình trở nên tốt hơn, nhưng một người kiên nhẫn sẽ không để cảm xúc của mình bị kiểm soát bởi người khác để rồi bị ám ảnh về chuyện đó.
Tất cả quay lại vấn đề đâu là sự thật. Nếu biết điều gì là đúng trong một tình huống (ví dụ, những động cơ của người kia), chúng ta có thể đưa ra quyết định chính xác về cách phản ứng của mình. Nếu không biết điều gì là đúng trong một tình huống, chúng ta chỉ có thể giả định. Nếu giả định sai, thì cách hiểu của chúng ta sai và phản ứng sẽ không phù hợp. Với cách phản ứng không thích hợp thì chúng ta sẽ không bao giờ có thể kiên nhẫn được.
Kiên nhẫn không có nghĩa là ngồi và chờ người kia thay đổi. Kiên nhẫn không có nghĩa là thụ động để người kia tùy ý làm những gì họ muốn, và cũng không có nghĩa là chúng ta cảm thấy thoải mái mỗi lần chạm trán họ. Tính kiên nhẫn được hình thành trong chúng ta sau những lần chạm trán đó. Đó là đặc tính giúp chúng ta duy trì sự mạnh mẽ khi gặp những vấn đề khó khăn trên một chặng đường dài.
Vậy chúng ta phải làm sao để kiên nhẫn nếu bản thân không có đức tính đó? Mọi người thường nói đùa rằng chúng ta đừng cầu nguyện để có được tính kiên nhẫn, vì Đức Chúa trời sẽ ban cho người cầu nguyện những người có rắc rối để rèn luyện tính kiên nhẫn. Tôi không cho rằng đó là một thuyết hay, nhưng nó cũng cho thấy một quan điểm thú vị.
Tương tự như bất kỳ đặc điểm tích cực nào, tính kiên nhẫn là đặc tính được hình thành theo thời gian.
Giống như cơ bắp được phát triển bằng các bài luyện được lặp đi lặp lại, tính kiên nhẫn mạnh dần khi chúng ta thực hành nhiều lần phản ứng với người khác theo lối tích cực.
Nếu bạn đánh răng hai lần một ngày, mỗi lần hai phút, tổng cộng chúng ta có hơn 24 tiếng trong một năm. Điều gì xảy ra nếu chúng ta quyết định đánh răng theo cách hiệu quả hơn và chỉ gói gọn trong một lần? Nghỉ một ngày làm việc, bắt đầu lúc nửa đêm, và chải răng trong suốt 24 giờ liên tục. Bạn sẽ không cần phải chải răng trong suốt một năm!
Điều tương tự cũng đúng với tính kiên nhẫn. Chúng ta không thể dùng một liều khổng lồ và hy vọng nó sẽ kéo dài cả năm. Đó là thứ dần hình thành bên trong bản thân khi chúng ta chọn cách phản ứng phù hợp trong mỗi tình huống mà chúng ta gặp.
HỌC TỪ VIỆC HƯỚNG NỘI
Giả sử 10 năm trước bạn đã viết ra những điều mình mong đợi hôm nay, không phải về của cải và thành công, mà về tính cách, thái độ và hành động. Nhìn vào con người bạn hôm nay, bạn cảm thấy thế nào về quá trình mà bạn đã trải qua? Bạn có được như mình mong muốn không?
Hầu hết chúng ta sẽ nói: “Tôi vẫn đang trong quá trình. Có, tôi thấy tốt hơn, nhưng còn cả chặng đường dài phía trước.” Tính kiên nhẫn là khi chúng ta tập trung vào quá trình thay vì kết quả. Đó là cách suy nghĩ để bản thân bước tiếp khi chưa có ngay kết quả mong muốn.
Đó là những gì nên xảy ra trong các mối quan hệ. Học tính kiên nhẫn nghĩa là bình tĩnh nhìn qua lăng kính của sự thật.
• Sự thay đổi cần thời gian.
• Chúng ta không có nhiệm vụ phải uốn nắn người khác, và chúng ta sẽ thất vọng nếu kỳ vọng vào điều đó.
• Mọi người đều đang trong quá trình rèn luyện tính kiên nhẫn.
• Mỗi người thay đổi theo một lịch trình riêng chứ không theo lịch trình của chúng ta.
Một ví dụ điển hình là có người bị chấn thương sọ não. Những người quan sát qua loa nhận thấy người đó không có phản ứng và không thể làm được gì. Một thành viên thân thiết trong gia đình nhìn thấy thực tế bệnh nhân có những dấu hiệu tiến triển nhỏ nhất, ví dụ như dấu hiệu họ siết chặt một bàn tay… Mọi thứ đang có tiến triển, nhưng không thể nhanh được.
Kiên nhẫn cho phép chúng ta giúp mọi người thay đổi theo nhịp tiến triển của họ. Thiếu kiên nhẫn là chúng ta đã đặt trọn hy vọng vào sự tiến triển trong tương lai thay vì sống trong thực tế hiện tại.