DỰA TRÊN SỰ CƯƠNG TRỰC, KHÔNG PHẢI SỰ THUẬN TIỆN
Mỗi năm vài lần tôi tổ chức các buổi hội thảo tại những xưởng phim lớn ở Hollywood.
Phần thú vị nhất trong ngày là giờ ăn trưa. Khi giải lao, tôi đi mấy bước qua trường quay. Bước vào những “tuyến phố” mà tôi nhận ra trên các chương trình ti-vi và các bộ phim yêu thích luôn là điều thú vị.
Trên màn hình, có vẻ như bạn đang đi qua khu buôn bán kinh doanh của một thành phố lớn. Nhìn cận cảnh tôi thấy mặt trước của các cửa hàng được thiết kế kỹ lưỡng, và những tòa nhà không có gì phía sau ngoại trừ khung giàn giáo để giữ cho chúng được thẳng đứng. Tất cả nhìn rất thật nhưng bên trong lại rỗng, không có gì ngoại trừ diện mạo bề ngoài.
Ngành công nghiệp giải trí được làm giả. Diễn viên là người thật, giả bộ làm người khác, nói những từ trong kịch bản, trong những tòa nhà không có thật. Hàng triệu người trong chúng ta bỏ ra hàng triệu giờ và hàng tỷ đô-la để xem những hình ảnh giả tưởng, dù biết là nó không thật.
Tôi chỉ trích ngành công nghiệp phim ảnh cũng như chỉ trích những cuốn sách hư cấu vậy. Tất cả chúng ta đều thích một câu chuyện hay. Nhưng nó trở thành vấn đề khi mối quan hệ của chúng ta dựa vào các “nhân vật” thực ra không phải là họ, họ giả bộ một kiểu trong khi thực tế lại hoàn toàn khác. Khi các mối quan hệ được hình thành theo những đặc điểm bề ngoài thay vì đặc tính bên trong, thì không hy vọng có thể kiểm soát được những người hay gây rắc rối theo hướng tích cực.
Chúng ta cần một sự chính trực an toàn.
TÁC ĐỘNG CỦA SỰ CHÍNH TRỰC
Trong quá khứ, hầu như mọi người đều có chung một định nghĩa về sự chính trực: bạn trung thực và bạn là người có thể tin tưởng được. Khi tin tưởng bạn, tôi có thể nói ra sự thật. Nếu bạn không có tính chính trực, bạn là một kẻ nói dối và tôi sẽ không tin bạn.
Nhưng cách đây mấy thập kỷ, một “phiên bản” mới về sự chính trực trở nên phổ biến, được gọi là “đạo đức học tình huống”. Điều đó nghĩa là chúng ta thường kiểm soát bất kỳ tình huống nào dựa trên sự thuận tiện với mình. Nếu việc nói ra sự thật mà không được thoải mái hoặc khiến ta cảm thấy xấu hổ thì chúng ta có thể “điều chỉnh sự thật”. Nếu giả vờ tôn trọng một người mà bạn không thật sự tôn trọng, nghĩa là chúng ta đã sắm vai. Thay vì chọn cách đúng, chúng ta chọn cách dễ cho mình.
Sự chính trực có nghĩa là vẻ bề ngoài phản ánh chính xác con người bên trong. Đó là khi hình ảnh trước công chúng của chúng ta giống với hình ảnh trong đời sống riêng tư. Chính trực là khi những người mà bạn không biết rõ lắm nói toàn những điều tích cực về bạn, và người bạn đời và con cái bạn sẽ không thắc mắc: “Họ đang nói về ai thế nhỉ?”
Người ta nói rằng tính chính trực là làm những việc đúng đắn thậm chí khi chỉ có mình bạn và chỉ bạn biết được việc bạn làm. J.C. Watts – một chính trị gia người Mỹ từng nói: “Rất nhiều người nghĩ rằng điều duy nhất đúng là những việc làm trót lọt, và điều duy nhất sai là những việc làm bị tóm.” Chúng ta không muốn trở thành một trong số những người này.
Tính chính trực là cơ sở của niềm tin. Một cuộc đời không có sự chính trực chẳng khác nào một căn nhà vừa được sơn nhưng các tấm gỗ bên trong đã bị mối xông, trông bề ngoài đẹp nhưng lại thiếu đi sự toàn vẹn. Theo thời gian ngôi nhà bắt đầu mục nát.
Những mối quan hệ hời hợt làm tôi nhớ đến một chiếc thang gập cũ bằng gỗ của mình. Khi dùng nó để sơn hoặc lấy đồ, tôi luôn tự hỏi liệu cái thang có bị gẫy không, vì khi bước lên nó cứ lắc lư và kêu răng rắc. Khi trèo lên, tôi liên tục nghĩ mình sẽ nhảy vào đâu nếu cái thang bắt đầu gẫy. Cuối cùng, tôi đã mua một cái thang mới làm bằng hợp kim nhôm. Khi dùng nó, tôi không cả nghĩ về nó nữa. Tôi hoàn toàn tin tưởng là nó sẽ không gẫy. Tôi có thể tập trung 100% vào nhiệm vụ lúc đó.
Đó là những gì tính chính trực giúp ích trong các mối quan hệ. Trải nghiệm với những người có tính chính trực cao mang lại cho chúng ta rất nhiều sự tin tưởng vào mối quan hệ đó.
TÁC ĐỘNG CỦA TÍNH CHÍNH TRỰC TRONG CÁC MỐI QUAN HỆ
Sự tin tưởng sẽ là nền tảng để chúng ta xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với mọi người. Khi không thể tin tưởng, sẽ rất khó để xây dựng mối quan hệ. Dù người khác có nói hoặc làm gì đi nữa, chúng ta vẫn luôn nghi ngờ động cơ của họ. Ta sẽ luôn đánh giá lời nói của họ, tự hỏi liệu những điều họ nói có thể tin được không.
Không có tính chính trực sẽ không có cơ sở cho một mối quan hệ phát triển. Trong phần trước, chúng ta nói về sự cần thiết của việc đặt mọi thứ dựa trên sự thật thay vì dựa trên cảm nhận và giả định. Với tính chính trực, chúng ta không chỉ cần biết những gì xung quanh mình là đúng và có thật, mà chúng ta còn cần có sự thật bên trong mình.
Chúng ta chỉ được mọi người tin tưởng nếu chứng minh được bản thân đáng tin cậy. Chúng ta trở nên đáng tin khi mọi người nhìn nhận qua thời gian và nhìn ra tính chính trực bên trong con người mình. Chúng ta không thể chỉ nói với một người là họ cứ tin ta đi, họ phải tự quan sát và nhận ra điều đó. Nếu chúng ta không thành thật, họ có thể có ấn tượng tốt ban đầu, nhưng qua thời gian họ dần nhận ra chúng ta chỉ là một bộ phim được dựng lên mà thôi.
Một người vợ nói với chồng: “Anh chẳng bao giờ nói với em là anh còn yêu em.” Anh chồng trả lời: “Anh đã nói với em điều đó khi chúng ta kết hôn. Nếu có sự thay đổi, anh sẽ cho em biết.” Có thể anh ta yêu vợ và nói: “Ừ, anh yêu em.” Nhưng câu nói sẽ trở nên vô nghĩa, trừ khi những hành động của anh ta chứng tỏ sự quan tâm với cô. Sự chân thực nghĩa là những lời nói phải đi đôi với hành động.
Chúng ta không thể ép buộc một người nào đó phải có sự chính trực. Người duy nhất mà chúng ta có thể kiểm soát được là chính mình. Tính chính trực không làm thay đổi người khác, mà nó tạo ra nền tảng cho các mối quan hệ. Dù mọi người phản ứng với mình thế nào, chỉ cần chúng ta bộc lộ sự chính trực họ sẽ nhận ra chúng ta đang hành động xuất phát từ tâm mình.
Có người nói rằng nếu bạn có tính chính trực thì những vấn đề khác không còn quan trọng nữa. Nếu bạn không có tính chính trực thì những vấn đề khác cũng không quan trọng nữa. Đó là nền tảng cho mọi mối quan hệ lành mạnh.
TÍNH CHÍNH TRỰC GIẢ TẠO
Giả vờ có tính chính trực cần rất nhiều công sức. Nó giống như việc đẩy một chiếc xe chở hàng trong cửa hàng tạp hóa và bánh xe cán vào một quả chuối trên sàn nhà. Quả chuối bị kẹt vào một bánh và bánh xe đó không quay được. Chúng ta đẩy xe đi tới, đi lui cố gạt quả chuối ra, nhưng không ăn thua. Đúng, chúng ta có thể tiếp tục mua sắm, nhưng tình hình đã trở nên tiêu cực vì toàn bộ thời gian chúng ta tập trung vào chiến đấu với một quả chuối.
Các diễn viên điện ảnh trải nghiệm tình trạng này khi đóng vai. Họ phải làm cho khán giả tin rằng mình thực sự là một người khác. Nhưng sau khi kết thúc cảnh quay, họ không còn ở trong vai đó nữa. Nếu họ giả vờ mình thực sự là nhân vật đó ngoài xã hội, mọi người sẽ thích thú nhưng không ai tin ở họ. Vì vậy, họ đóng vai trong phim ảnh và thường bị kiệt sức ở thời điểm kết thúc, vì trước đó phải dồn năng lượng để giả vờ thành một người không phải họ.
Mark Twain nói nếu bạn luôn nói sự thật, thì bạn không cần phải có trí nhớ tốt. Đó chính là cách biểu hiện của sự chính trực. Nếu chúng ta thực sự chính trực, chúng ta sẽ không bị mệt mỏi vì phải đóng kịch cho có.
Trong cả sự nghiệp của mình, bố tôi làm việc cho một công ty gas. Một trong những nhiệm vụ của ông là dạy cho công nhân mới cách hàn ống thép. Họ sẽ thực hành cho đến khi một mối hàn được xử lý thành công. Sau đó ông đặt ống hàn trên vào một máy xoắn kim loại để ống thép bể ra. Nếu mối hàn tốt, kim loại sẽ bị bẻ gãy trước chứ không phải mối hàn. Nếu mối hàn được toàn vẹn thì nó còn bền hơn cả thép.
Mối hàn tương tự như sự chính trực trong cuộc sống của chúng ta, nó mang lại sức mạnh không thể bể vỡ khi chúng ta bị xoay vặn bởi áp lực từ những lựa chọn của người khác. Điều đó không có nghĩa là chúng ta phải cứng rắn và mạnh mẽ với người khác, mà chúng ta phải tăng cường sức mạnh bên trong để vững vàng khi bị người khác thử thách.
Những người gây rắc rối thường dùng logic để khiến chúng ta nổi giận, và họ thường rất thạo kiểu đó. Khi chịu áp lực của cảm xúc, rất dễ cho rằng logic của họ là đúng. Cứ để nó rối tung trong đầu, chúng ta cảm thấy như mình phải phản ứng một cách hoàn hảo. Nhưng sự chân chính ở phía chúng ta chứ không phải ở phía họ. Việc tăng cường sự chính trực có nghĩa là nuôi dưỡng sự thật trong cuộc sống, xây dựng lòng tin vững chắc cho dù người khác có làm gì đi nữa.
Nếu chúng ta giả bộ chính trực, nhìn có vẻ chúng ta giống một mối hàn tốt. Nhưng khi phải chịu áp lực, chúng ta sẽ bị vỡ vụn.
BẢO VỆ SỰ CHÍNH TRỰC
Có được sự chính trực không giống việc lấy một tấm bằng đại học, nơi bạn tốt nghiệp và lấy bằng trọn đời. Chúng ta phải liên tục giữ gìn, có ý thức duy trì. Vua Solomon1 nói: “Hãy giữ gìn con tim mình, vì mọi thứ bạn làm đều bắt nguồn từ đó.”
1 Vua Solomon sống vào khoảng năm 965-928 trước Công Nguyên, ông là nhà chính trị gia, nhà cầm binh lỗi lạc đồng thời ông cũng là một vị quân vương xuất sắc của Vương quốc Israel thống nhất.
Sẽ thật tuyệt vời nếu mua một chiếc xe mới mà chẳng bao giờ phải rửa? Thật không may, chiếc xe đó liên tục phải tiếp xúc với bầu không khí ô nhiễm, phân chim, nhựa cây và bụi. Đó là lý do tại sao chúng ta cần thường xuyên dùng một lớp sáp để bảo vệ. Khi làm như vậy thì vẫn có phân chim và bụi bẩn bám vào xe nhưng chỉ cần phụt rửa nhanh là chúng sẽ trôi hết. Nếu không có lớp bảo vệ đó, các chất gây ô nhiễm sẽ dần dần ăn vào lớp sơn và làm hư hại đến sự toàn vẹn của chiếc xe.
Chúng ta sống trong một xã hội bị tấn công bởi vô vàn lý do để rồi phải từ bỏ sự chính trực của mình. Những lý do lôi kéo chúng ta thỏa hiệp, thay vì làm những điều đúng, chúng ta sẽ làm những điều thuận tiện.
Thật ngây thơ khi nghĩ rằng sự chính trực của chúng ta được bảo vệ, rằng chúng ta đủ mạnh mẽ để xử lý những thông tin đầu vào tiêu cực quanh mình (kể cả sự ảnh hưởng của những người hay gây rắc rối). Chúng ta cần một lớp phủ sáp và xịt rửa thường xuyên để giữ cho lớp “sơn” không bị ảnh hưởng. Giữ cho lớp sơn được bền đẹp dễ hơn nhiều so với việc phủ lại sơn mới khi lớp sơn cũ đã bị bong tróc. Việc duy trì tính chính trực dễ hơn nhiều so với việc tìm lại một khi đánh mất nó.
Chúng ta bảo vệ sự chính trực như thế nào?
Gần gũi với những người có suy nghĩ tích cực trong cuộc sống của bạn.
Chúng ta có xu hướng trở nên giống những người mà mình tiếp xúc nhiều nhất. Có những người làm chúng ta trở nên tốt hơn và mạnh mẽ hơn khi gần gũi họ, và có những người lại khiến chúng ta kiệt quệ. Cuộc sống cho thấy chúng ta sẽ phải tiếp xúc với cả hai kiểu người. Nhưng tính chính trực sẽ cải thiện nếu chúng ta có ý thức lên kế hoạch thời gian với những người gắn bó với cuộc sống của mình.
Khi cảm xúc trống rỗng, chúng ta không còn gì để dung dưỡng tâm hồn mình. Chúng ta phải dành thời gian cho những người có bể chứa cảm xúc tràn đầy và sẵn sàng chia sẻ.
NHẬN THỨC RÕ VỀ CÁC THÔNG TIN ĐẦU VÀO
Có lần cha tôi thử nướng một chiếc bánh sô-cô-la cho mẹ tôi. Công thức cần: “Hai cốc bột nhão làm bánh, thêm sô-cô-la tan chảy và sau đó trộn lên.” Nhưng cha tôi lại đọc sai từ “battle” (bộn nhão làm bánh) và cho vào hai cốc “butter” (bơ). Đó là bốn thanh nguyên liệu màu vàng. Khi bánh ra lò, chiếc bánh dày khoảng 1,2cm và nặng chừng 2,25kg. Như vậy, nguyên liệu đầu vào sẽ quyết định sản phẩm cuối cùng.
Điều đó cũng đúng với tính cách của chúng ta. Tính chính trực là sản phẩm của những gì chúng ta nghĩ. Những điều chúng ta nghĩ sẽ được xác định bởi đầu vào. Câu thành ngữ: “Rác vào, rác ra” có thể áp dụng trong trường hợp này.
Trong nhiều năm, tôi và vợ xem mục tin tức như một cách thư giãn trước khi đi ngủ. Nhìn chung, tôi có thể ngủ ngay. Nhưng sau khi ngủ khoảng bốn tiếng đồng hồ tôi thường thức giấc và phải rất lâu sau mới ngủ lại được. Tôi cũng thường xuyên có những cơn ác mộng suốt đêm và tỉnh dậy trong cảm giác lo lắng và bất an.
Gần đây, tôi suy nghĩ về những thứ mình xem trên mục tin tức buổi đêm. Phần lớn là những tin tiêu cực, tin nổi bật về tình hình tội phạm, các vấn đề kinh tế và nạn tham nhũng. Những thông tin đầu vào cuối cùng mà tôi xem trước khi đi ngủ toàn là những tin tiêu cực. Do vậy, tôi chuyển sang xem tin tức vào đầu buổi tối, và dừng tất cả những thông tin đầu vào mang tính kích động khoảng 45 phút trước khi đi ngủ. Tôi có thể đọc điều gì đó không làm cho đầu óc mình chịu cảm xúc mạnh, hoặc tôi chỉ ngồi thư giãn trong bóng tối, ngoài mái hiên một lúc. Tôi phát hiện ra những giấc mơ của mình có chiều hướng tích cực hơn, và khi tỉnh dậy cảm thấy sảng khoái hơn. Tình trạng tỉnh giấc giữa đêm vẫn còn, nhưng tôi cảm thấy thoải mái và thường có thể quay lại giấc ngủ tương đối nhanh.
Khi tôi lo lắng về những hành động hoặc từ ngữ của những người hay gây phiền toái trong cuộc sống của mình, tôi đã học được giá trị của việc thay thế một cách có ý thức những suy nghĩ đó với những đầu vào tích cực. Tôi đọc cái gì đó cho tinh thần phấn chấn, dành thời gian đọc Kinh Thánh, đi bộ qua công viên ở địa phương, hoặc kết nối với những người gắn bó tích cực với cuộc sống của mình.
PHẢI TỈNH TÁO TRONG CÁC MỐI QUAN HỆ VỚI NHỮNG NGƯỜI GÂY RẮC RỐI
Khi bị những kẻ phiền toái đối xử tệ, điều quan trọng là chúng ta phải chặn họ lại để nó không làm tổn hại đến sự chính trực. Chúng ta cần phải “rửa sạch phân chim khỏi mui xe”. Người kia chỉ có thể đảo lộn cuộc sống của chúng ta nếu ta cho phép họ làm thế. Vậy nên điều quan trọng là phải thực hiện việc bảo dưỡng thường xuyên, đảm bảo chúng ta đang vận hành từ một nền tảng vững chắc.
ĐIỂM MẤU CHỐT VỀ TÍNH CHÍNH TRỰC
Hãy học lấy sự khôn ngoan của người khác trong khi phát triển và duy trì tính chính trực của mình:
Hãy sống cuộc đời bạn theo cách mà bạn sẽ không cảm thấy xấu hổ khi bán chú vẹt của mình cho những kẻ chuyên buôn chuyện của khu phố.2
2 Chú vẹt nhại lại mọi câu chuyện của bạn mà nó nghe thấy cho những người chuyên buôn chuyện ở khu phố.
Bạn có thể chạy cách xa thứ đang đuổi theo phía sau mình, nhưng không chạy trốn được những điều xấu đang diễn ra bên trong bạn. (Thành ngữ Rumani)
Đừng cố gắng để tốt hơn người khác, hãy cố gắng để tốt hơn chính mình của ngày hôm qua.
Hãy cố gắng là kiểu người mà chú chó của bạn nghĩ bạn là kiểu người đó.