“Tư duy ngược” chính là hình thức tư duy đa chiều, người ta không nên chỉ suy nghĩ cố định theo một đường thẳng, cũng không nên chỉ suy nghĩ đóng khung một kiểu. Mọi thứ phải được xem xét từ nhiều phương diện. Hay nói cách khác là, khi sự việc rơi vào trạng thái bế tắc thì đừng ngại thay đổi góc độ tiếp cận khác để nhìn nhận vấn đề, thường có thể sẽ phát hiện ra phương án cứu vãn tình thế. Do đó, ở Trung Quốc “tư duy ngược” còn được gọi là “tư duy dạng nước”, ở phương Tây thì gọi là “tư duy hình chữ S”.
Sách Phật Quang Thái căn đàm nói: “Nếu có thể đối mặt với khó khăn, thì có thể tìm kiếm cơ hội để xoay chuyển tình thế”. Ngay cả khi cơn khủng hoảng xảy ra, nếu mà bạn biết cách “tư duy ngược”, bạn liền có thể có cơ hội thay đổi đại cuộc. Giả như nếu có thất tình thì bạn thử nghĩ là, tương lai có thể có một người bạn đời tốt hơn. Hay là khi thất nghiệp bạn cũng tự nhủ rằng, trong nay mai có lẽ sẽ tìm được một công việc phù hợp hơn. Tư duy theo chiều hướng tích cực như vậy, tự nhiên có thể biến phiền não thành Bồ đề.
Cái gọi là “quán chiếu” trong Thiền chính là “tư duy ngược”. Chẳng những là tư duy ngược lại, hơn nữa còn là suy xét một cách toàn diện. Suy nghĩ ngược lại giúp cho bạn thấu đáo được căn bản lý lẽ, dung hòa giữa hai trạng thái tích cực và tiêu cực, lý và sự không bị chướng ngại lẫn nhau.
Trời mưa, không thể ra ngoài, cũng chẳng thể tập thể thao, có lẽ sẽ rất khó chịu. Vậy bạn thử chuyển hướng suy nghĩ rằng, nhân lúc trời mưa có thể ở nhà viết văn, đọc sách, coi như một cách rèn luyện não bộ. Bị người khác lừa đến mức phá sản, nếu như bạn nghĩ rằng mình đang trả nợ nghiệp cũ, thấy rằng tiền của mất đi có thể đổi lấy sự bình an và giải trừ được tai ương khổ nạn, chẳng phải ngay lúc đó, bạn đã có thể tự mình chuyển hóa từ khóc thành cười rồi hay sao?
Trong nghệ thuật đối nhân xử thế, bạn cảm hóa được kẻ thù hay những kẻ xấu, tự nhiên đã hóa thù thành bạn. Trong kinh tế, giới doanh nghiệp đem lợi nhuận chia sẻ cho nhân viên chắc hẳn tương lai sẽ thu về nguồn lợi nhiều hơn. Những điều này đều là sự uyển chuyển linh động trong “tư duy ngược”.
Khẩu hiệu “To gan mà giả thiết, nhưng cẩn thận mà kiểm nghiệm” của Hồ Thích chính là lối “tư duy ngược”. Hay trong Bát nhã tâm kinh, “Sắc tức thị Không, Không tức thị sắc” cũng chính là lối “tư duy ngược”. Cho đến “Ít chính là nhiều”, “lấy không làm có”, đây cũng là “tư duy ngược”. Thử tập suy nghĩ khác đi “Anh cưỡi ngựa và tôi cưỡi lừa, nhìn xem bây giờ tôi thua kém anh, nhưng khi quay đầu nhìn lại người đẩy xe, cảm thấy còn may mắn hơn nhiều”, đây cũng là “tư duy ngược”.
Tư duy ngược hướng có thể phá vỡ những hàng rào ràng buộc trong tư tưởng truyền thống, tư duy ngược hướng có thể tái sinh những thứ mục nát trở nên diệu dụng. Đôi khi, tư duy ngược hướng lại có thể đem rác thải biến thành tài nguyên, và với những thứ tưởng chừng như vô dụng biến thành điều hữu ích. Rất nhiều chương trình phát triển đều là kết quả không ngờ tới nhờ tư duy ngược mang lại. Trước kia, hẳn chúng ta nghĩ rằng sẽ không có cách nào chinh phục được biển cả, nhưng rồi đã có thể lấy đất từ cao nguyên xuống lấp biển. Chẳng những có thể tăng thêm rất nhiều diện tích đất liền từ biển, mà ngay cả sa mạc cũng có thể trở thành ốc đảo, như Las Vegas là một thí dụ điển hình.
Ông Lương Sấu Minh, hiệu trưởng Trường Đại học Bắc Kinh, ban đầu cùng bạn học nộp hồ sơ vào Đại học Bắc Kinh và thi trượt. Nhưng nhờ sự nỗ lực không ngừng, nên sau này ông không chỉ được ký hợp đồng dạy tại trường mà còn được thăng cấp tới chức hiệu trưởng. Mọi chuyện họa phúc được mất trên đời thường khó mà đoán trước được, tốt hay xấu cũng không phải là tuyệt đối. Cho nên khi gặp chuyện, người biết “tư duy ngược” luôn có khả năng vượt qua mọi hoàn cảnh khốn khó bức ngặt trên muôn nẻo đường đời.