BÀI 36SỐNG CHUNG VỚI CĂNG THẲNG

Trên thực tế, nhiều người nước ngoài luôn cho rằng một bộ phận lớn dân quản lý kinh doanh Mỹ là kiểu người luôn chịu căng thẳng liên tục. Đó là hình mẫu những người phải nuốt từng vốc thuốc an thần, uống hàng lít cà phê đen hằng đêm khi chong đèn bên bàn làm việc, lao động cật lực cho đến kiệt sức. Nhiều quảng cáo trên tivi có vẻ thể hiện điều hiển nhiên rằng toàn bộ người dân đều đang chịu cảnh lo âu, buồn bực, đau đầu, khó tiêu và mất ngủ.

Chắc chắn nhiều người tìm đến giải pháp y học là những người có lời phàn nàn xuất phát từ căng thẳng quá mức.

Trong khi đó, số giờ làm việc giảm xuống chưa từng có – thời gian nghỉ giải lao đã trở thành thông lệ, những kỳ nghỉ dài hơn và thường xuyên hơn – còn chúng ta thì luôn được nhắc nhở rằng mình có nhiều thời gian rảnh rỗi hơn trước rất nhiều.

Vậy tại sao chúng ta lại nghe quá nhiều về căng thẳng và áp lực đến vậy? Một phần lý do chính là thời đại mà chúng ta đang sống. Khả năng giao tiếp tức thời đã mang sự phức tạp của thế giới vào cuộc sống mọi gia đình. Liên tục những cuộc khủng hoảng được truyền đến qua giọng đọc nghiêm trọng cùng những dòng tiêu đề to đậm, tạo nên bầu không khí bất an. Bởi chúng ta chỉ biết đến hiện tại, nên những hiểm họa thời nay có vẻ tồi tệ hơn bất kỳ điều gì từng xảy ra trước đó. Nhưng thực tế mà nói, nếu xem xét lại những bước tiến của loài người, ta mới thấy được rằng mình chưa bao giờ an toàn hơn ngay lúc này.

Tạm thời, xin bạn đừng cố gắng dung hòa những sự thật có vẻ mâu thuẫn này, mà chỉ hãy công nhận rằng người chịu các triệu chứng do sự căng thẳng gây ra đang phải đối mặt với hoàn cảnh rất thực và vô cùng phiền toái. Căng thẳng quá mức có thể mang tới các bệnh thể chất như khó tiêu, đau đầu, hay đau gần như bất cứ bộ phận nào trên cơ thể, và với những người liên tục chịu căng thẳng, sống chẳng khác gì bị tra tấn.

Tuy nhiên, tình huống gây căng thẳng cho một người đôi khi lại là vấn đề dễ dàng giải quyết với người khác. Thế nên, mỗi người đều nên tìm hiểu ngưỡng chịu đựng căng thẳng của mình là ở mức độ nào, thấp hay cao.

ÁP LỰC VÀ CĂNG THẲNG – TƯƠNG TỰ NHƯNG KHÔNG GIỐNG NHAU

Cơ thể con người được thiết kế để kháng cự lại một số thay đổi và công kích nhất định của môi trường xung quanh. Bí quyết của sức khỏe tốt nằm ở sự thích nghi thành công với áp lực thay đổi lên cơ thể.

ÁP LỰC là tốc độ hao mòn của cơ thể. Hiểu theo nghĩa đơn giản nhất, bất kể việc gì bạn làm mà có vẻ đòi hỏi sự gắng sức hay gây ra mệt mỏi đều là áp lực. Đi ra ngoài khi thời tiết lạnh hay nóng cũng tạo ra áp lực trên cơ thể. Tất cả đều có thể gây áp lực với cơ thể, từ sự ráng sức về mặt thể chất hay tinh thần, từ việc đi sang đường, hay bị gọi đi quân dịch. Bất kỳ cảm xúc, hành động nào cũng có thể gây ra áp lực.

Cảm giác mệt mỏi, bồn chồn, hay muốn bệnh là những triệu chứng chủ quan của áp lực. Cách chúng ta phản ứng trước áp lực chính là điều làm nên khác biệt giữa việc sống khỏe mạnh thoải mái và việc phải chịu nhiều triệu chứng phiền toái khác nhau.

Nhắc lại, áp lực đại diện cho sự tấn công thể chất trực diện lên cơ thể, còn căng thẳng quá mức là một trong những yếu tố gây nên áp lực.

Vậy thì, CĂNG THẲNG là gì? Trước hết, căng thẳng là một điều rất bình thường và có lợi. Nó là một phần của cơ thể hoạt động bình thường – trên thực tế, chúng ta không thể sống khỏe mạnh mà không có nó. Căng thẳng đã được định nghĩa là “năng lượng tâm lý cần được giải phóng”. Căng thẳng là động lực thúc đẩy bên trong, thường được coi là dấu hiệu của một người thành công, dù người đó là một vận động viên hàng đầu, một giám mục, nhà lãnh đạo kinh doanh hay một vị tướng. Căng thẳng là điều thúc đẩy người ta “tiến lên”.

Ngược lại, nhiều người bị rối loạn tâm lý, như tâm phần phân liệt chẳng hạn, không hề phải chịu căng thẳng. Họ sống ở một thế giới khác, một thế giới gần như hoàn toàn an tĩnh.

Không hiểu vì vài lý do nào đó, rất nhiều người có vẻ như cho rằng căng thẳng là điều xấu. Không phải vậy. Cũng như nhiều điều khác trong cuộc sống này, căng thẳng chỉ có hại khi trở nên quá mức. Như dây cót đồng hồ chẳng hạn, nó không thể thực hiện chức năng của mình nếu không chịu sự kéo căng liên tục, nhưng chúng ta đều biết hậu quả của việc lên dây cót quá căng là thế nào rồi đấy. Cơ thể con người chúng ta cũng vậy. Căng thẳng khiến chúng ta phấn khích và đề phòng, một điều rất tốt và rất cần thiết. Khi bước qua lằn ranh an toàn, nơi mà chúng ta trở nên cảnh giác, lo lắng và sợ hãi, thì đó mới là xấu.

Như vậy, căng thẳng giống gia vị trong các món ăn, đem đến hương vị thơm ngon và hiệu quả cho cuộc sống. Cuộc sống mà không có căng thẳng thì như món xúp không muối. Khi chơi thể thao hay xem một trận bóng, tất cả chúng ta đều căng thẳng đó thôi.

Trong những trường hợp như trận bóng, người ta không ý thức được mình căng thẳng. Họ chỉ nhận ra sự căng thẳng khi thả lỏng dần và thấy mình nhẹ nhõm hơn mà thôi.

Chắc chắn bạn có thể nhớ lại nhiều trường hợp bạn cảm thấy mình căng thẳng rồi bắt đầu thả lỏng. Có thể đó là vào khi bạn sắp đến nơi sau một chuyến đi dài chịu cảnh tắc nghẽn, rồi sau đó bạn được vào một phòng thoải mái trong khách sạn. Dần dần, bạn nhận ra mình không còn phải cảnh giác và cảm thấy thỏa mãn, thư thái. Đây chính là những giây phút tuyệt vời của cuộc sống. Nhưng hãy thử tưởng tượng mà xem, nếu bạn không thể thả lỏng, không thể thư thái kể cả trong căn phòng thoải mái của chính mình, và bạn nằm thao thức hồi tưởng lại sự nguy hiểm trong chuyến đi. Đây chính là CĂNG THẲNG QUÁ MỨC.

Điều nghiêm trọng của căng thẳng quá mức là nó đem tới những thay đổi rất thực ở ngay trên cơ thể nếu kéo dài một khoảng thời gian. Đó là lý do nếu bạn có bất kỳ triệu chứng căng thẳng thái quá nào, thì việc nhanh chóng tìm ra nguyên nhân của căng thẳng là rất quan trọng.

TRIỆU CHỨNG CỦA CĂNG THẲNG QUÁ MỨC

Triệu chứng cơ thể của căng thẳng quá mức bao gồm đau đầu, mệt mỏi, cáu kỉnh, khó tiêu, đau lưng, mất ngủ, co cứng cơ.

Đương nhiên, bất kỳ triệu chứng nào trên đây cũng có thể xuất phát từ rối loạn tâm thần do thay đổi trong não⁴⁵ hay do một căn bệnh nào đó gây ra. Nhưng có thể xác định điều này bằng việc khám sức khỏe. Đó là lý do tại sao kiểm tra sức khỏe hằng năm lại quan trọng tới vậy.

Chúng ta cũng biết nhiều triệu chứng trên đây có thể phát sinh từ sự rối loạn cảm xúc. Đây là một tình trạng phức tạp liên quan tới toàn bộ xu hướng ổn định cảm xúc của một người. Căng thẳng thái quá không có nhiều khả năng là nguyên nhân như mọi người nghĩ, mà nó nhiều khả năng là thủ phạm hơn.

Kinh nghiệm khám chữa cho gần ba triệu người từ năm 1914 ở Viện Trường Thọ của chúng tôi đã xác nhận rằng triệu chứng phổ biến nhất của căng thẳng quá mức là sự mệt mỏi. Cảm giác kiệt sức có thể lẩn quẩn suốt cả ngày mà người ta vẫn bị khó ngủ vào ban đêm.

Một triệu chứng phổ biến khác là cảm giác bồn chồn luôn luôn và không thể tập trung. Tôi nhớ nhà điều hành kinh doanh của một công ty lớn từng bày tỏ: “Dù làm việc chăm chỉ tới mức nào, tôi dường như vẫn chẳng làm được gì cho xong. Tôi hối hả dốc hết tốc lực suốt cả ngày, nhưng cũng chẳng làm được bao nhiêu”. Thật là tốn công vô ích.

Rồi còn cả cái gọi là chứng đau đầu căng thẳng – sự căng cứng, giãn cơ, đau gáy và đầu. Căng thẳng có lẽ là lý do phổ biến nhất gây ra chứng đau đầu trong giới doanh nhân. Cơn đau này thường dần dần xuất hiện khá muộn trong ngày, nhưng chụp X-quang và xét nghiệm thì lại không phát hiện bất kỳ nguyên nhân nào.

Ngoài ra, nhiều triệu chứng điển hình về đường ruột, dạ dày – “khó tiêu”, ợ hơi, táo bón, đau bụng dưới – cũng có thể xuất hiện do sự căng thẳng.

Chứng tim đập nhanh cùng cảm giác tức ngực quanh vùng tim cũng có thể là hậu quả của căng thẳng.

Nhẹ nhàng nhất mà nói thì mỗi triệu chứng này đều khó chịu. Nhưng chúng cũng là lời cảnh báo rằng bạn có thể sắp gặp phải rắc rối nghiêm trọng hơn.

Mặc dù căng thẳng quá mức có thể gây phiền hà cho bất kỳ kiểu người nào trong xã hội, nhưng chúng ta thường nghĩ về nó như “căn bệnh của giới quản lý”. Nói một cách văn vẻ thì “cuộc ganh đua quyết liệt” là tội phạm, còn ung nhọt chính là huy hiệu danh dự nằm ở đại lộ Madison⁴⁶.

CĂNG THẲNG QUÁ ĐỘ PHỔ BIẾN MỨC NÀO?

Để tìm hiểu xem căng thẳng thực sự phổ biến tới mức nào trong giới quản lý, chúng tôi đã thực hiện một cuộc nghiên cứu sáu ngàn doanh nhân. Mục đích là xác định sự phổ biến và mức độ của căng thẳng, cũng như tác động của các loại công việc khác nhau đối với căng thẳng. Kết quả được công bố rộng rãi và khá hài lòng: căng thẳng quá mức trong giới quản lý không phổ biến như người ta vốn thường nghĩ.

Ví dụ như, 78% doanh nhân nói rằng mình làm việc không quá vất vả.

81% bày tỏ họ vô cùng yêu thích công việc đang làm.

Chỉ 1% cho thấy mâu thuẫn tính cách nghiêm trọng với các cộng sự kinh doanh của mình.

Phần lớn họ đều có các thói quen tốt cho sức khỏe trong việc ngủ nghỉ, giải trí, ăn uống và hút thuốc.

Tóm lại: chỉ 13% nhà quản lý phàn nàn về việc căng thẳng quá mức, rằng họ làm việc với cường độ căng thẳng liên tục.

Đây là hiểu lầm quan trọng được khuyến khích và sửa chữa nhiều nhất trong cuộc sống lãnh đạo. Tuy nhiên, 13% số nhà quản lý trong cả nước vẫn là một con số đáng kể. Chúng ta nên cố gắng hết mức để hiểu được nguyên nhân của sự căng thẳng quá mức này nhằm giảm thiểu số người đang phải chịu đựng. Ảnh hưởng của nó đối với nền kinh tế đã đủ khiến chúng ta cần dốc sức để xóa bỏ những căn bệnh căng thẳng, đó là còn chưa nói đến sự thống khổ của những gia đình có một vị quản lý luôn căng thẳng.

MỘT SỐ VÍ DỤ CÁC TRƯỜNG HỢP CĂNG THẲNG

Vài ví dụ bỗng ùa về trong tôi. Tôi nhớ John Jones, một quản lý vô cùng thành công ở một tập đoàn lớn. John nổi tiếng là một người lãnh đạo “làm việc chăm chỉ”. Ông có một động lực bên trong thúc đẩy vươn tới đỉnh cao và khiến ông luôn nôn nóng đón đợi thành quả.

Đây là ví dụ cho ảnh hưởng tích cực của căng thẳng. Tuy nhiên, khi tới gặp chúng tôi để kiểm tra sức khỏe thường niên, John phàn nàn về những cơn đau đầu khủng khiếp, khó ngủ và những cơn bực bội ngày càng tăng với cộng sự và gia đình. Không mất quá nhiều thời gian để chúng tôi xác định được rằng John khi đó là nạn nhân của căng thẳng quá mức. Và chúng tôi cũng rất nhanh chóng tìm ra nguyên nhân, một khi đã tìm hiểu qua ngày làm việc bình thường của ông.

Gần đây, John tiếp quản một bộ phận mới của công ty có lợi nhuận kém. Mặc dù làm việc rất nhiều và vô cùng chăm chỉ, ông dường như vẫn không tạo được chút tiến triển nào trong mọi vấn đề liên quan. Ông bắt đầu nghĩ mình là người duy nhất “phải gánh vác”. Khi sự căng thẳng tăng dần, ông cũng dần tăng áp lực với nhân viên cấp dưới, khiến họ nản chí và đánh mất sự hợp tác.

Một điều khác cũng gặm nhấm ông là nỗi sợ hãi cấp trên không hài lòng với tiến triển của mình. Vị chủ tịch là kiểu người rất hào phóng lời khen nên John không biết mình đang ở đâu. Chúng tôi khuyên John nên giải quyết vấn đề này ngay lập tức với cấp trên, kể cả khi điều đó có nghĩa là phải tìm công việc khác.

Trong vòng một tuần, John tới gặp tôi và sẵn sàng quay trở về với con người cũ của mình. Việc đối diện với vị chủ tịch đã cho thấy các vị lãnh đạo công ty quá vui mừng với những gì ông đạt được, thật ra, họ còn nghĩ điều đó thật “phi thường”. Vị chủ tịch còn sợ John có ý định bỏ đi nên nhất quyết cho John nghỉ phép thêm, đồng thời hứa hẹn cung cấp thêm nhân lực hỗ trợ cho ông.

Ví dụ này đem đến hai bài học: 1. Nếu bạn cảm thấy không đủ năng lực cho công việc, hãy tìm hiểu xem chính xác mình đang đứng ở đâu. Hãy đối mặt với nó bất kể hậu quả ra sao. 2. Nếu trong đội ngũ nhân viên của bạn có một người tận tụy như John Jones, thi thoảng hãy nói với người đó rằng bạn rất hài lòng với những nỗ lực của anh ấy.

Không nhất thiết cứ phải là quản lý thành công mới phải chịu căng thẳng quá mức. Tôi có nhớ một người phụ nữ nội trợ, luôn hài lòng với gia đình và cuộc sống xã hội của mình. Nhưng hiện tại cô “căng thẳng” mọi lúc mọi nơi và tính khí hay bùng nổ thất thường. Cô thường bồn chồn đi đi lại lại trong nhà lúc nửa đêm, không thể nào chợp mắt. Một cuộc trò chuyện ngắn gọn cho thấy cô quá lo về đứa con trai tuổi thiếu niên đang giậm chân tại chỗ, cậu bé hứng thú với cơ khí nhiều hơn là chuẩn bị cho sự nghiệp luật sư, như người mẹ yêu dấu của cậu mong muốn. Khi đối mặt với sự thật rằng cả ngành luật và công nghiệp sẽ tốt hơn nếu con trai mình hướng tới nghề kỹ sư cơ khí, những triệu chứng của cô biến mất.

ĐỪNG ĐỔ LỖI CHO “CUỘC ĐUỔI BẮT VÔ TẬN”

Nhiều người phàn nàn về sự căng thẳng quá mức gạt phăng đi khi nhắc tới “cuộc đuổi bắt vô tận” muôn thuở – và tự lấy làm vui với ảo tưởng rằng mình đang làm việc quá chăm chỉ.

Tôi nghĩ mình có thể phân loại những người thực sự làm việc vất vả hiện nay. Hiếm khi chúng tôi nghe những triệu chứng xuất phát trực tiếp từ nguyên nhân làm việc quá nhiều. Chỉ mới năm mươi năm về trước, người ta làm việc nhiều thời gian hơn, nhưng lại có ít trường hợp “căng thẳng” và “lo lắng” hơn. Công bằng mà nói, ngày nay mọi người chỉ dành 20% thời gian của mình để làm việc mà thôi. Phần thời gian còn lại – 80% – là ở bên ngoài văn phòng hay ở cửa hàng. Căng thẳng quá mức thường được tìm thấy trong các hành vi xảy ra ngoài giờ làm việc hơn.

Các nhà xã hội học từ lâu đã bình luận rất nhiều về những rắc rối của thời gian rảnh rỗi. Là bác sĩ, tôi có thể chắc chắn rằng thời gian rảnh rỗi và “sự sung túc” thật sự đã gây ra các vấn đề về sức khỏe. Hầu hết mọi người không phải là nạn nhân của cuộc đuổi bắt vô tận. Mà đúng hơn họ tự tạo ra cuộc đuổi bắt vô tận của mình. Họ không học được cách ứng phó với môi trường xung quanh.

Thế nên, để giải quyết các nguyên nhân của căng thẳng quá mức, chỉ xem xét tình hình công việc là chưa đủ. Bạn nên xem xét toàn bộ lối sống để xem mình đã đi lạc từ đâu.

XÁC ĐỊNH MỐC CĂNG THẲNG

Hầu hết mọi người đều hiểu giới hạn thể chất của mình. Tuy nhiên, nhiều người có vẻ không ý thức được rằng mức độ căng thẳng mỗi người có thể chịu đựng là tùy thuộc rất lớn vào cá nhân người đó. Có người có thể chịu được áp lực lớn mà không bị ảnh hưởng tới sức khỏe. Nhưng cũng mức độ áp lực đó lại có thể khiến người khác bất lực không làm được gì. Nếu môi trường làm việc hay cuộc sống tạo ra nhiều căng thẳng hơn mức bạn có thể chịu đựng, đừng cố gắng chiến đấu chống lại nó. Thay vào đó, hãy thử thay đổi cách sống của mình.

Đồng thời, bạn cũng nên kiểm tra lại những thói quen về sức khỏe nữa.

Ví dụ, trong cuộc khảo sát về căng thẳng trong giới quản lý mà chúng tôi thực hiện, dưới đây là những phát hiện về thói quen sức khỏe của 13% người phàn nàn rằng mình phải chịu căng thẳng quá mức.

Nếu những người căng thẳng quá mức có thể thay đổi những thói quen sức khỏe của mình, thì đây có thể chính là tất cả những gì cần thiết. Còn nếu không, họ có thể phải cần đến sự giúp đỡ về mặt tâm lý.

KẾT LUẬN

Chúng ta vừa chủ yếu nói về những người đã là nạn nhân của áp lực và căng thẳng quá mức. Những người này không phải sinh ra vốn đã có những triệu chứng đó, hoặc nhất thiết có khuynh hướng với những triệu chứng đó. Đâu đó trong cuộc sống, họ mang những thói quen hay thất bại trong việc đối mặt với những trường hợp gây ra các triệu chứng ấy. Nếu muốn tránh việc một ngày nào đó phải chịu những triệu chứng này, thì dưới đây là vài hướng dẫn cho bạn: