Mười con người là mười ikigai riêng. Nếu để họ tự định nghĩa về ikigai, ta có thể nhận được mười cách giải thích khác nhau.
Mỗi người có thể có nhiều hơn một ikigai vào bất kỳ thời điểm nào và ikigai của họ có thể thay đổi theo thời gian. Mỗi ngày chúng ta lại tìm thấy những sở thích mới, và nguồn vui của chúng ta cũng thay đổi theo. Khi tôi hỏi Akiko, một người bạn của tôi, cô ấy đáp rằng ikigai của cô đã thay đổi sau khi sinh con. Trước đó, cô ấy sống cho chính mình và luôn ưu tiên những điều đem lại niềm vui cho bản thân. Tuy nhiên giờ đây, khi đã có một cô con gái phải chăm sóc và lo lắng, cô đặt nhu cầu và mong muốn của con lên trên bản thân, và điều đó mang đến một ikigai mới. Khi khám phá ikigai, hãy nhớ một điều rằng nó sẽ phát triển và thay đổi cùng với bạn.
Hơn nữa, không phải ai cũng biết ikigai của mình là gì. Nếu bạn đang đọc quyển sách này, có lẽ bạn cũng mong muốn khám phá ikigai của bản thân. Suy cho cùng, hiểu ikigai là hiểu chính mình. Đó là một quá trình cần thời gian và nỗ lực. Nhưng nó xứng đáng với thời gian và công sức của ta, bởi vì khi hiểu ikigai của mình, bạn mới có thể tìm cách để theo đuổi nó, và bạn sẽ nhận ra rất nhiều lĩnh vực tưởng chừng không liên quan trong cuộc sống hóa ra lại hướng đến ikigai theo cách này hay cách khác. Trong chương này, tôi sẽ đưa ra một vài hướng dẫn giúp bạn hiểu rõ hơn điều gì tạo ra ikigai.
Đặc điểm chung của ikigai
Sau khi hỏi nhiều người về ikigai của họ, tôi bắt đầu nhận thấy giữa các ikigai đó có các điểm chung. Để giải thích những điểm tương đồng này, tôi sử dụng mô hình A > B. Tức là, cho dù ikigai của mỗi người có là gì đi nữa thì nó cũng có xu hướng nghiêng về A nhiều hơn B. Các đặc điểm dưới đây có thể sẽ giúp ích cho bạn trong việc xác định ikigai của mình.
Cuộc sống thường nhật > Cuộc đời
Mặc dù ikigai có thể là lẽ sống vĩ đại của cuộc đời - một điều gì đó giúp tương lai trở nên đáng trông đợi - nhưng hãy nhớ là chúng ta đang sống từ khoảnh khắc này sang khoảnh khắc khác. Cho dù chúng ta có xu hướng chú ý vào những sự kiện trọng đại nhất cuộc đời, nhưng những sự kiện lớn này sẽ không thể diễn ra nếu thiếu sự góp phần của những khoảnh khắc nhỏ hơn. Khi ghi nhớ điều này, bạn sẽ biết trân trọng từng phút giây vì không có khoảnh khắc nào giống khoảnh khắc nào. Như lời người xưa nói, “Cuộc sống là những gì xảy ra khi ta bận rộn lên các kế hoạch khác”. Đặt ra một mục tiêu lớn là chuyện tốt - cho dù đó là mục tiêu cá nhân hay liên quan tới công việc - nhưng tìm ra một ikigai mà bạn có thể đạt được trong cuộc sống thường ngày cũng là điều quan trọng để giúp bạn đi về phía trước.
Thế giới bên ngoài > Thế giới bên trong
Bạn có cảm thấy mình đang sống nếu không ai phản ứng với lời nói hay việc làm của bạn không? Có lẽ là không. Sống đúng nghĩa là phải tương tác với mọi người xung quanh. Ikigai không chỉ là thứ bạn tìm thấy trong chính mình, mà thông thường còn là thứ kết nối bạn với thế giới bên ngoài. Chẳng hạn, người ta thích những hoạt động giải trí, như chụp ảnh hay làm bánh, không chỉ vì niềm vui của bản thân mà còn vì họ được chia sẻ kinh nghiệm hoặc thế mạnh với người khác. Công việc, sở thích và hoạt động tình nguyện đều là những cách để chúng ta kết nối với thế giới bên ngoài.
Cho đi > Nhận lại
Một trong những cách đáng thỏa mãn nhất để kết nối với thế giới bên ngoài - và cũng là cách giúp chúng ta cảm thấy được sống trọn vẹn - là góp phần làm cho cuộc sống của người khác trở nên tốt đẹp hơn. Việc cho đi đem lại cho chúng ta cảm giác mãn nguyện. Trong quyển sách The blue zones: Lessons for living longer from the people who’ve lived the longest (tạm dịch: Những bài học để sống thọ hơn từ những người cao tuổi nhất), tác giả Dan Buettner đã phỏng vấn những bậc tiền bối trăm tuổi trên hòn đảo Okinawa phía nam Nhật Bản và nhận thấy ikigai, cùng với chế độ ăn uống và lối sống lành mạnh, là yếu tố góp phần giúp họ sống thọ. Khi được mừng thọ, những bậc cao niên cảm thấy có trách nhiệm truyền lại sự thông thái của mình và đóng góp vào sự phát triển của thế hệ trẻ, điều này giúp họ tìm được mục đích sống qua việc phục vụ cộng đồng. Một số người tìm thấy ikigai trong công việc tình nguyện, vốn là việc cho đi mà không mong nhận lại.
Thay đổi > Cố định
Người ta thường cảm nhận được ikigai trong những thứ mà họ có thể nhận thấy sự thay đổi và tiến triển. Phụ huynh thích thú khi được chứng kiến các con học hỏi điều mới mẻ và trưởng thành từng ngày; người lao động cảm thấy được sống và được truyền động lực khi tạo được tiến triển trong công việc; người về hưu thích làm vườn vì họ có thể quan sát hoa và cây cối phát triển theo thời gian. Sự thay đổi không nhất thiết phải to lớn, nhưng tất cả chúng ta đều thầm mong muốn tìm kiếm và chứng kiến những bước tiến trong cuộc đời mình. Bạn nhìn thấy hay tìm kiếm sự thay đổi trong khía cạnh nào của cuộc sống?
Tình cảm > Lý trí
Một tính chất quan trọng của ikigai là nó dựa trên cảm xúc chứ không phải lý trí. Ikigai là thứ bạn cảm nhận bằng trái tim chứ không phải suy nghĩ bằng bộ não. Logic lập luận rằng bạn sẽ hạnh phúc khi có nhiều tiền vì khi đó bạn có thêm nhiều lựa chọn trong cuộc sống, thế nhưng người ta có thể có rất nhiều tiền mà vẫn cảm thấy tâm hồn trống rỗng. Trong vai trò một nhà báo tự do, tôi may mắn được gặp nhiều nhân vật truyền cảm hứng, chẳng hạn như những doanh nhân ngành công nghệ. Mỗi lần được gặp họ tôi đều phấn khích và hào hứng đến mức nóng lòng muốn chia sẻ ngay câu chuyện của họ tới các độc giả. Những cảm xúc này chính là nền tảng cho ikigai của tôi, chứ không phải những lập luận “nên” hay “không nên” của tư duy logic. Cảm xúc không biết nói dối, và hãy thành thật với cảm xúc của mình vì điều này sẽ giúp ích cho quá trình tìm kiếm ikigai. Điều khơi gợi cảm giác hân hoan trong sâu thẳm trái tim bạn có thể chính là ikigai của bạn.
Cụ thể > Trừu tượng
Để cảm thấy được sống trọn vẹn và mãn nguyện, chúng ta cần sự phản ứng và phản hồi từ thế giới bên ngoài. Bạn thường dễ cảm nhận sự khác biệt mình tạo ra khi tương tác với những gì thân thuộc nhất. Có mong muốn giải quyết nạn đói toàn cầu là rất tốt - chắc chắn thế giới cần một giải pháp cho vấn đề này - nhưng còn những người đang chật vật để sống sót trong chính khu phố của bạn thì sao? Theo đuổi một sứ mệnh lớn là điều đáng ngưỡng mộ và khả thi nếu có lòng kiên trì; nhưng bắt đầu từ những điều nhỏ bé và chứng kiến ảnh hưởng mà mình tạo ra sẽ giúp bạn tìm thấy ý nghĩa trong những việc mình làm và nhận thức rõ hơn về mục đích của mình. Có lẽ bạn khao khát muốn giải quyết nạn đói toàn cầu, nhưng bạn có thể góp phần giải quyết vấn đề một cách cụ thể hơn bằng cách tham gia hoạt động tình nguyện ở một kho thực phẩm tại địa phương nơi bạn đang sinh sống. Hành động này giúp bạn tập trung vào một mục tiêu rõ ràng và cụ thể hơn.
Chủ động > Thụ động
Cho dù đơn giản đến mức nào đi nữa, ikigai gần như luôn đi đôi với hành động. (Xét cho cùng, ikigai là thứ khiến bạn rời khỏi giường mỗi buổi sáng mà.) Thuở nhỏ, một trong những sở thích lớn nhất của tôi là đọc tiểu thuyết thần bí. Khi đọc tác phẩm của những tác giả mà mình yêu thích, chẳng hạn như Keigo Higashino hay Hideo Yokoyama, tôi như chìm đắm vào thế giới của họ và không thể không lật sang trang mới. Đọc sách không phải là một sở thích mang tính vận động, nhưng nó vẫn đi kèm hành động: tôi tìm một quyển sách mình muốn đọc và đọc hết nó. Không có hành động thì không có ikigai. Hãy tự hỏi bản thân xem bạn đang chủ động theo đuổi điều gì (cho dù không ai yêu cầu). Khi nhìn lại cuộc đời mình, có điều gì bạn vẫn đang thực hiện mà không cần phải nỗ lực để ý thức về nó hay không?
Kỷ niệm và ước mơ
Giáo sư Hasegawa cũng gợi ý rằng những kỷ niệm và hình ảnh tương lai (của bản thân và của những người thân yêu) cũng có thể là ikigai. Hình dung phiên bản của mình trong tương lai hoặc tưởng tượng hình ảnh các con của mình khi trưởng thành có thể đem đến hy vọng và giúp bạn tìm ra ikigai ở thời điểm hiện tại. Ông chia sẻ: “ Tương tác với người khác hoặc với những kỷ vật có thể kích thích cảm xúc về ikigai . Ký ức về người thân quá cố hoặc về những sự kiện hay trách nhiệm từ thời trẻ, đặc biệt là ở người lớn tuổi, có thể giúp họ cảm nhận được ikigai”.
Những điều ikigai đem đến cho cuộc sống
Có lẽ bạn sẽ thắc mắc ikigai mang đến điều khác biệt gì cho cuộc sống. Như tôi đã nói ở đầu chương, ikigai xoay quanh việc hiểu bản thân và hiểu mình muốn gì trong cuộc sống. Bạn có thể sống vui vẻ qua ngày khi cứ đưa ra quyết định dựa theo cảm tính hay bản năng. Nhưng chúng ta đều biết là thời gian không ngừng trôi, và để tận dụng tốt nhất quỹ thời gian có hạn của mỗi người thì việc có định hướng trong cuộc sống chắc chắn có thể giúp chúng ta sống một cuộc đời trọn vẹn và viên mãn hơn.
Tùy vào ikigai của bạn là gì mà bạn sẽ nhận được những điều khác nhau từ nó, nhưng nhìn chung, hiểu về ikigai của bản thân sẽ giúp bạn:
• cảm thấy hạnh phúc và hài lòng
• có tâm trí điềm tĩnh và vững vàng
• kiểm soát cuộc sống thường nhật tốt hơn
• trưởng thành và tiến bộ
• tìm thấy mục đích sống
• cảm thấy được thúc đẩy và được truyền động lực
• chủ động hơn
• tìm thấy nguồn sinh lực để sống và phát triển
Tất cả những điều này có được là nhờ bạn hiểu bản thân muốn gì và trân trọng điều gì trong cuộc sống.
Nhưng trên hết, nhờ biết được điều mình thật sự yêu thích và đam mê, ikigai đem đến cho bạn sự tập trung và định hướng, đồng thời trở thành mỏ neo trong cuộc sống của bạn. Có ikigai, bạn sẽ không phải băn khoăn điều gì quan trọng với mình, và vì thế, bạn sẽ biết phải ưu tiên điều gì. Ngày qua ngày, chúng ta liên tiếp phải đưa ra rất nhiều quyết định, nhưng hiểu về ikigai của bản thân sẽ giúp bạn loại bỏ những nỗi bất an khi đưa ra quyết định và có được những lựa chọn chính xác hơn. Bạn sẽ phát hiện ra rằng những quyết định đơn giản, chẳng hạn như sử dụng thời gian vào việc gì, sẽ được quyết định tự động khi bạn nắm được ikigai của mình. Tôi sẽ giải thích thêm về khía cạnh này của ikigai trong chương năm.